Τὸ ἱστορικὸ νόημα τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους

Παναγιώτης Κανελλόπουλος

(τοῦ Παναγιώτη Κανελλόπουλου)

Mιὰ ὑπέροχη, καὶ ἱστορική, διάλεξι τοῦ μεγάλου φιλοσόφου, ἀκαδημαϊκοῦ καὶ πολιτικοῦ μας Παναγιώτη Κανελλόπουλου, στὸ Παγκύπριο Γυμνάσιο Κύπρου, τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1966. Προσκεκλημένος στὴν ἡρωικὴ Μεγαλόνησο ὁ Ἕλλην ἀκαδημαϊκὸς μιλᾶ μὲ γνώσι καὶ σοφία στοὺς νέους μαθητὲς καὶ ἐνώπιον τῆς πολιτικῆς καὶ πνευματικῆς ἠγεσίας τῆς Κύπρου, μὲ θέμα «Τὸ ἱστορικὸ νόημα τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους». Ἕνας λόγος παρακαταθήκη γιὰ τὶς ἐπόμενες τῶν Ἑλλήνων, τὸ κείμενο τοῦ ὁποίου ἀναδημοσιεύθηκε στὸ περιοδικὸ «Πολιτικὰ Θέματα» («Κείμενα Ἑλλήνων», 17 και 24 Φεβ. 1995), ἀπὸ ὅπου καὶ τὸ ἀναδημοσιεύω ἐγὼ ἐδῶ.

Ὁ Παναγιώτης Κανελλόπουλος (1902-1986) ὑπῆρξε φιλόσοφος, νομικός, κοινωνιολόγος, ἱστορικός, πολιτικὸς καὶ ἀκαδημαϊκός. Ἐσπούδασε νομικὰ καὶ πολιτικὲς ἐπιστήμες στὰ Πανεπιστήμια Ἀθηνῶν καὶ Xαϊδελβέργης. Εἰκοσιενὸς μόλις ἐτῶν ἦταν ἤδη διδάκτωρ τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Χαϊδελβέργης, εἴκοσι ἑπτὰ ἐτῶν ὑφηγητὴς καὶ τριάντα ἑνὸς ἐτῶν καθηγητὴς Κοινωνιολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνών. Ἐπολέμησε ὡς ἐθελοντὴς τὸ 1940-41 στὴν Βόρειο Ἤπειρο (καίτοι πολιτικὸς ἐξόριστος), ἀνέπτυξε δὲ κατόπιν ἀντιστασιακὴ δράσι στὴν Ἑλλάδα καὶ στὴν Μέση Ἀνατολή. Πολλὲς φορὲς βουλευτὴς καὶ ὑπουργός, καὶ γιὰ δύο σύντομες περιόδους (Νοέμ. 1945 καὶ Ἀπρ. 1967) πρωθυπουργός. Τὸ 1959 ἐξελέγη ἀκαδημαϊκός. Συγγραφεὺς πολλῶν φιλοσοφικῶν, ἱστορικῶν, κοινωνιολογικῶν, δοκιμιακῶν κ.ἄ. ἔργων, μὲ κορυφαῖο τὴν ἐνδεκάτομη «Ἱστορία τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Πνεύματος», κ.ἄ. ὅπως «Γεννήθηκα τὸ 1402», «Πέντε ἀθηναϊκοὶ διάλογοι» - προτείνω τὸ τελευταῖο.

Λίγα ἀποσπάσματα (ἀκολουθεῖ ὁλόκληρη ἡ ὁμιλία):

Πολλές φορές είχα σκεφθεί ότι θά 'πρεπε να αναζητήσω το νόημα που έχει το «Ελληνικόν». Μέσα μου το αναζητώ ή μάλλον το ζω αδιάκοπα, όπως το ζουν όλοι οι Έλληνες, χωρίς καν να το αναζητούν. Υπάρχει αυτονόητο μέσα μας, όπως υπάρχουν στους καρπούς ενός δένδρου - και στους χυμούς των καρπών - οι ρίζες του. Το σιωπηλό, όμως, τούτο βίωμα πρέπει να παίρνει κάθε τόσο και τη μορφή του Λόγου. [...]

[...] Πανάρχαιοι είναι και άλλοι λαοί στον κόσμο. Αλλά πόσοι είναι σήμερα οι λαοί που η μνήμη τους βυθίζεται σε περισσότερα από δύο χιλιάδες χρόνια; Δεν είναι πολλοί, αλλά υπάρχουν. Είναι οι Κινέζοι και οι Ινδοί. Είναι και ο Ισραήλ. [...]

[...] Οι Κινέζοι και οι Ινδοί είναι ωκεανοί λαών. Να συγκρίνουμε τους Έλληνας με τους Ινδούς ή τους Κινέζους, είναι κάτι το αδιανόητο. Εκείνοι είναι ωκεανοί λαών. [...]

[...] Με τον Ισραήλ η σύγκριση του «Ελληνικού» είναι όχι μόνο νοητή, αλλά και αναγκαία. Με τη σύγκριση αυτή θ' αρχίσω μάλιστα να διευκρινίζω το ειδικό - μοναδικό - νόημα του «Ελληνικού». [...]

[...] Και πριν από τους Έλληνες, υπήρχε στον κόσμο σοφία. Αλλά φιλοσοφία δεν υπήρχε. Υπήρχαν γνώσεις. Αλλά επιστήμη δεν υπήρχε. Υπήρχε τέχνη. Αλλά αισθητική συνείδηση δεν υπήρχε. Μ' άλλα λόγια, δεν υπήρχε Παιδεία. [...]

[...] Έτσι δεν μπορούσε παρά να σημάνει και η ώρα του '21, είτε είχε προηγηθεί η Γαλλική Επανάσταση, είτε όχι. Είναι δείγμα δουλικής υπακοής σε ξένα - στο βάθος ανθελληνικά - θεωρητικά κατασκευάσματα η προσπάθεια αναγωγής του '21 σε κοινωνικά αίτια, στην αστική τάξη και σε υλιστικές νομοτέλειες. Το '21 ήταν καθαρά ελληνικό γεγονός, όπως και ο Μαραθών. [...]

[...] Η ιστορία του Ελληνικού Γένους είναι, από τις αρχές της, δηλαδή από τις αρχές της ιστορίας του κόσμου, ως τα σήμερα, μια εποποιία. Αλλά το τίμημα της εποποιίας είναι βαρύ. [...]

[...] Αναρίθμητοι είναι οι Έλληνες ήρωες και μάρτυρες που, ως ισχυρότατοι κρίκοι, συγκροτούν και συγκρατούν αδιάσπαστη τη χρυσή αλυσίδα του Ελληνικού Γένους. Ας μη την ανταλλάξουμε με μέταλλα ξένα που, όσο κι αν μοιάζουν ισχυρά και λάμπουν, είναι προορισμένα να σκουριάσουν. Από εμάς σήμερα εξαρτάται η επιβίωση του Ελληνικού Γένους άλλες τρεις χιλιάδες χρόνια ή μάλλον έως τη συντέλεια του κόσμου.

Τό τέλος της διάλεξης του Παναγιώτη Κανελλόπουλου στην Κύπρο, που εκφωνήθηκε στην αίθουσα τελετών της "Παιδαγωγικής Ακαδημίας Κύπρου" στις 27 Σεπτεμβρίου 1966

Παιδεία και πνεύμα

Δύο βασικά στοιχεία συνθέτουν το ιστορικό νόημα του Ελληνικού Γένους. Δύο στοιχεία που είναι αλληλένδετα. Το ένα είναι το πνεύμα που έγινε πηγή Παιδείας. Αν χάσουμε τη συνείδηση του πνεύματος αυτού ως Ελληνικού πνεύματος, και το ανταλλάξουμε με τα διάφορα βιομηχανικά υποπροϊόντα της επιστήμης που επήγασε από την Ελλάδα, με τα διάφορα «ερζάτς» που κατασκευάσθηκαν σε φάμπρικες μαζικής παραγωγής, θα πάψουμε αργά ή γρήγορα νά 'μαστε Έλληνες. Εμείς οι λίγοι - οι τόσο λίγοι ανάμεσα σε ωκεανούς λαών - θα διατηρηθούμε μόνο και μόνον αν, με ανοιχτή βέβαια τη σκέψη και την καρδιά μας απέναντι όλων, κρατήσουμε το πνεύμα μας ελληνικό, δηλαδή ελεύθερο και ανεκτικό, μακριά από τα δεσμά οποιωνδήποτε κρατικών και κοινωνικών δογμάτων. Ο λαός που εγέννησε την Παιδεία ως Παιδεία Ελευθερίας θα διατηρηθεί και στο μέλλον, όπως διατηρήθηκε στο παρελθόν, αν μείνει πιστός στην ελληνικώτατη αρχή της Παιδείας αυτής, δηλαδή στην ελευθερία του πνεύματος.

Το δεύτερο στοιχείο που, μαζί με το πνεύμα ως πηγή Παιδείας, συνθέτει το ιστορικό νόημα του Ελληνικού Γένους, προκύπτει άμεσα από τη συνείδηση ότι υπακούουμε στο πνεύμα και όχι σε υλικές σκοπιμότητες. Όποιος έχει τη συνείδηση αυτή είναι έτοιμος για τη μεγάλη θυσία. Το δεύτερο λοιπόν στοιχείο που προσδιορίζει βασικά το Ελληνικό Γένος είναι η προθυμία για τη μεγάλη θυσία. Στα τρεις χιλιάδες χρόνια διατηρηθήκαμε - εμείς οι λίγοι, οι αδύνατοι, οι συχνότατα άστεγοι και ακάλυπτοι - μόνο και μόνο γιατί, έχοντας τη συνείδηση ότι υπερασπίζουμε ένα αγαθό μεγαλύτερο από τα πλουσιώτερα υλικά αγαθά, το αγαθό του Ελληνικού Πνεύματος, δεν επάψαμε να κάνουμε θυσίες που έγιναν παγκόσμια παραδείγματα. Οι θυσίες αυτές είναι, από τους αρχαίους χρόνους, ομαδικές, αλλά και συνυφασμένες κάθε τόσο με μερικά άτομα που τα ονόματα τους έγιναν παγκόσμια σύμβολα. Όπως ανάδειξε το Ελληνικό Γένος, στις κοιτίδες του και στη διασπορά του, προσωπικότητες μεγάλης πνευματικής αυθυπαρξίας, έτσι ανάδειξε, παράλληλα μ' αυτές, άτομα που με το ηρωικό ήθος τους ανέβηκαν στην κορυφή εκείνη, όπου η θυσία γίνεται φάρος για το λαό τους και για την ανθρωπότητα.

Με τον Ονήσιλο της Κύπρου και τον Λεωνίδα των Θερμοπυλών γεννήθηκε στην ιστορία του κόσμου η θυσία ως ιδέα, ως πέρα για πέρα συνειδητή ιστορική πράξη. Από τον Ονήσιλο και τον Λεωνίδα ως τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, και από τον μάρτυρα και ήρωα της πύλης του αγίου Ρωμανού ως την Ελληνίδα της Κύπρου Μαρία Συγκλητική, τον Ρήγα Φεραίο, τον Αθανάσιο Διάκο, τον ηγούμενο της μονής του Αρκαδίου, τον Χρυσόστομο της Σμύρνης και τον Αυξεντίου, αναρίθμητοι είναι οι Έλληνες ήρωες και μάρτυρες που, ως ισχυρότατοι κρίκοι, συγκροτούν και συγκρατούν αδιάσπαστη τη χρυσή αλυσίδα του Ελληνικού Γένους. Η αλυσίδα αυτή άνθεξε τρεις χιλιάδες χρόνια. Ας μη παραμελήσουμε την ποιότητα του ευγενικού μετάλλου της. Ας μη την ανταλλάξουμε με μέταλλα ξένα που, όσο κι αν μοιάζουν ισχυρά και λάμπουν, είναι προορισμένα να σκουριάσουν. Από εμάς σήμερα και από τις γενεές Ελλήνων που, με το θέλημα του Θεού, θα μας διαδεχθούν, εξαρτάται η επιβίωση του Ελληνικού Γένους άλλες τρεις χιλιάδες χρόνια ή μάλλον έως τη συντέλεια του κόσμου.

Τὸ ἱστορικὸ νόημα τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους (τοῦ Παναγιώτη Κανελλόπουλου)
(Κείμενο ὁμιλίας του στὸ Παγκύπριο Γυμνάσιο Κύπρου τὸν Σεπτέμβριο 1966, ἑπτὰ μῆνες πρὶν ἀπὸ τὸ πραξικόπημα.)

Πηγή: Σελίδες Πατριδογνωσίας

Τὸ κείμενο καὶ σὲ ἀρχεῖο .pdf