ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ
Καὶ πρῶτον ἡ βιογραφία τοῦ ἥρωος. Ὅσον ξηρὰ καὶ σύντομα καὶ ἄν ἐκτεθῇ, ἀποτελεῖ τὸ εὐρύτατον καὶ τὸ σημαντικώτερον ἆσμα τῆς ἐθνικῆς ἐποποιΐας.
Ἐγεννήθη εἰς τὰς τρεῖς Ἀπριλίου τοῦ 1770, «τὴν δευτέραν τῆς Λαμπρῆς, εἰς ἕνα βουνό, εἰς ἕνα δένδρο ἀποκάτω, εἰς τὴν παλαιὰν Μεσσηνίαν, ὀνομαζόμενον Ραμαβοῦνι». Μᾶς τὸ λέγει ὁ ἴδιος εἰς τὰς «Διηγήσεις συμβάντων τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς», τὰς ὁποίας ἔγραψε καθ' ὑπαγόρευσίν του ὁ ποιητὴς Τερτσέτης. Ἤδη πρὸ τῆς ἐμφανίσεώς του εἰς τὸν κόσμον ἡ οἰκογένεια τῶν Κολοκοτρωναίων ἐφέρετο περίδοξος εἰς τὰ κλέφτικα τραγούδια· τὴν φήμην της εἶχεν ἀποκτήσει ὄχι μόνον διὰ τῶν ἀδιαλλάκτων πολέμων της ἐναντίον τῶν Τούρκων, ἀλλὰ καὶ διὰ τῆς ἀφειδοῦς θυσίας τοῦ ἰδίου αἵματος εἰς τοὺς πολέμους τούτους. Ἀπὸ τοῦ 1806 εἰς ἑβδομήκοντα ἀνέρχονται οἱ Κολοκοτρωναῖοι, ὅσοι ἔπεσαν μαχόμενοι κατὰ τῶν Τούρκων. Σωστὴ ἑκατόμβη.
Ὁ πατὴρ τοῦ Θεοδώρου Κωνσταντῖνος, ἀρχηγὸς τῶν ἀρματωλῶν ἐν Κορίνθῳ, ἔγινε κλέφτης καὶ κατέφυγεν εἰς τὴν Μάνην· γνωστὸν δὲ ὅτι ἀπὸ τὸ ἀρματωλίκι εἰς κλέφτικον λημέρι, καὶ τἀνάπαλιν, ἡ μετάβασις κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην, ἦτο κάτι ἀναπόδραστον καὶ πλέον ἤ σύνηθες. Ὁ Κωνσταντῖνος μετὰ περιπετειώδη ἀνυπότακτον βίον, ἐφονεύθη ὑπὸ τῶν Τούρκων μετὰ δύο ἀδελφῶν του· ἐννέα ἐτῶν ἦτο τότε ὁ Θεόδωρος.
Ἐμεγάλωσεν εἰς τὴν Μάνην· δεκαεπταέτης ἦτον ἤδη ὁπλαρχηγός. Ἐν ἡλικίᾳ εἴκοσιν ἐτῶν νυμφευθεὶς ἀποκατέστη εἰς τὸ Λεοντάρι, προτιθέμενος νὰ ζήσῃ βίον ἥσυχον. Ἀλλὰ τὸ Κολοκοτρωναίϊκον αἷμα ἔβραζε μέσα του καὶ οἱ Τοῦρκοι ἔθυον γύρω του. Καὶ τὸν εὑρίσκομεν πάλιν κλέφτην καὶ ἀρματωλὸν καὶ συμπολεμιστὴν τοῦ πατρὸς τοῦ Ὀδυσσέως Ἀνδρούτσου κατὰ τὴν περίφημον ἔξοδόν του.
Ἡ Ἑπτάνησος ἦτο τότε τὸ κρησφύγετον τῶν τουρκομάχων Ἑλλήνων. Ὁ Κολοκοτρώνης κατέφυγεν εἰς τὴν Ζάκυνθον, ἥτις ὑπήγετο εἰς τὴν Ρωσσίαν. Ἀλλὰ δὲν ἠθέλησε νὰ δεχθῇ ὑπηρεσίαν ἐν τῷ Ρωσσικῷ στρατῷ καὶ μάλιστα διὰ νὰ πολεμήση κατὰ τοῦ Μεγάλου Ναπολέοντος, τὸν ὁποῖον ἀπεθαύμαζε. Ἤθελε τὴν προστασίαν τῶν ξένων τόσον μόνον ὅσο διὰ νὰ καραδοκῇ μακρόθεν ἀπὸ τοῦ ἐδάφους, τοῦ μὴ ὑποκειμένου εἰς τὴν τυραννίαν, τὴν κατάλληλον στιγμὴν ὅπως ἐπιπέσῃ κατὰ τοῦ τυράννου. Καὶ ἀπὸ τὴν Ζάκυνθον, καὶ ἀπὸ παντοῦ ἀλλοῦ, μᾶς τὸ λέγει εἰκονικώτατα ὁ ἴδιος, «ὡς τὸν ἀετὸν ποὺ πάγει ὑψηλότερα ἀπὸ τὰ ἄλλα πουλιὰ εἰς τὸν οὐρανόν, ἀλλ' ἀγναντεύει πάντοτε τὴ φωλιά του, ἐκύτταζα καὶ ἐγὼ τὴν Πελοπόννησον». Καὶ διὰ τοῦτο ὅτε ἐπέκειτο σφαγὴ τῶν χριστιανῶν εἰς τὴν ἰδιαιτέραν πατρίδα του, τὸν βλέπομεν πάλιν ἐμφανιζόμενον εἰς αὐτὴν καὶ πολεμοῦντα μετὰ τῶν ὀπαδῶν του ὑπὸ τὰς πτυχὰς λευκῆς σημαίας, ἥτις ἔφερεν ἕν μέχα Χ. Ἀλλὰ μετὰ πολλὰς περιπετείας, ἀπομένει μόνον μὲ 4 ὀπαδούς, κρυπτόμενος ἀπὸ δρυμοῦ εἰς δρυμόν, καὶ ἀπὸ βουνοῦ εἰς βουνὸν πλανώμενος, κατέφυγε καὶ πάλιν εἰς τὴν Ἑπτάνησον, τῷ 1807. Ὄχι διὰ νὰ ἡσυχάσῃ βέβαια, ἀλλὰ διὰ νὰ βυσσοδομήσῃ καὶ διὰ νὰ ἐκτελέσῃ νέας ἐπιδρομὰς κατὰ τῶν Τούρκων, καὶ διὰ ξηρᾶς καὶ διὰ θαλάσσης τὴν φορὰν αὐτὴν. Ἐπὶ δέκα μῆνας περιτρέχει τὴν Ἀνατολὴν ὡς πειρατής· σώζεται ὡς ἐκ θαύματος ἀπὸ τὴν αἰχμαλωσίαν.
Ὁ ἀκαταπόνητος καὶ περινούστατος κλέφτης, ὡς μετὰ τῶν Ρώσσων πρὸ ἐτῶν, οὕτω βραδύτερον συνεννοεῖται μετὰ τῶν Γάλλων, οἵτινες εἶχον διαδεχθῇ τοὺς πρώτους ἐν Ζακύνθῳ, πρὸς ἀπελευθέρωσιν τῆς Ἑλληνικῆς πατρίδος, καὶ σχέδια μετ' αὐτῶν καταρτίζει πρὸς ἵδρυσιν ἀλλοκότου δημοκρατικοῦ πολιτεύματος ἐν Πελοποννήσῳ, τῶν εὐεργετημάτων τοῦ ὁποίου θὰ μετεῖχον Χριστιανοὶ ὁμοῦ καὶ Ὀθωμανοί. Ἀλλ' ἐν τῷ μεταξὺ ἐπελθόντες εἰς τὴν Ἑπτάνησον οἱ Ἄγγλοι διέλυσαν τὰ ὀνειροπολήματα ταῦτα· καταρτίσαντες δὲ ἰδιαίτερον ἐξ Ἑλλήνων σῶμα ἐστρατολόγησαν ἐν αὐτῷ τὸν Κολοκοτρώνην ὡς λοχαγόν. Τὸ 1810 ἠνδραγάθησεν ἐν Λευκάδι πολεμῶν κατὰ τῶν Γάλλων· ἐκέρδισεν οὕτω τὸν βαθμὸν τοῦ ταγματάρχου.
Ἀλλ' ὁ μέγας ἀγὼν ἐξερράγη, ὁ Κολοκοτρώνης, μυημένος ἤδη ὑπὸ τῶν Φιλικῶν, ἔσπευσε νὰ ἐπιστρέψῃ εἰς τὴν Μάνην, ἀφοῦ προηγουμένως εἶδεν εἰς τὴν Κέρκυραν τὸν Καποδίστριαν. Εἶχεν ἤδη ὑπερβῆ τὴν μέσην ἡλικίαν τοῦ βίου. Ἡ ἐμφάνισίς του εἰς τὸν τόπον ἐκεῖνον, τὸν ὁποῖον ὡς κλέφτης εἶχε καταμετρήσει σπιθαμὴν πρὸς σπιθαμὴν καὶ ἐγίνωσκεν, ὡς ἄλλος οὐδείς, ἐπενήργησεν ὡς θούριον σάλπισμα. Τὸ μέγα τοῦ παραστήματος αὐτοῦ, τὸ στεντόρειον τῆς φωνῆς, τὸ καινότροπον τῆς περιβολῆς, τὸ ἀξίωμα αὐτοῦ ἐν τῷ στρατῷ μεγάλου πολιτισμένου Κράτους, ἡ φήμη τοῦ παρελθόντος του, τὸ γόητρον τοῦ ὀνόματός του, ψαλλομένου ὑπὸ τῶν τραγουδιῶν τοῦ λαοῦ, τῆς διανοίας του τὸ φωτεινόν, καὶ τὸ μελιχρὸν τῆς γλώσσης του, ἐπέβαλεν, κατέκτησαν, παρεμέρισαν καὶ ἐθόλωσαν γύρω του πᾶσαν ἐπιρροήν, πᾶσαν ὑπεροχήν. Εἰς τὰς ἀρχὰς μὲ τὸν Πετρόμπεην, ἔπειτα δὲ μόνος αὐτὸς ὑπέρτατος κύριος τῶν πελοποννησιακῶν δυνάμεων, ἐξεστράτευσε κατὰ τῶν Τούρκων. Κατέλαβε τὰς Καλάμας, ἐπῆλθε κατὰ τῆς Ἀρκαδίας, ἀπέκλεισε τοὺς Τούρκους εἰς Καρύταιναν, τοὺς ἐνίκησε εἰς τὸ Φανάρι, τοὺς συνέτριψεν εἰς τὸ Βαλτέτσι τὸ περιώνυμον. Ἐναλλάξ ἀκολουθούμενος καὶ ἐγκαταλειπόμενος ὑπὸ τῶν ὀπαδῶν του, παλαίων μυρίων στερήσεων, καὶ κατὰ ποικίλων προσκομμάτων, ὑποβλεπόμενος καὶ ἀποκηρυττόμενος ὑπ' αὐτῶν τῶν κυβερνώντων, ἔβαινεν ἐν τούτοις ἀκατάβλητος ἐπὶ τὰ πρόσω. Κυρίους συναρρωγοὺς εἰς τὸ ἔργον του εἶχεν, υἱοὺς καὶ ἀνεψιούς. Κατέλαβε πλείστας σπουδαίας στρατηγικὰς θέσεις, διεξήγαγε τὴν πολιορκίαν τῆς Τριπόλεως, ἐνῷ δ' ἐπολιόρκει τὰς Πάτρας, ἀνέκοψε τὸν δρόμον του ἡ εἰσβολὴ τοῦ Δράμαλη εἰς τὴν Πελοπόννησον. Ἀλλὰ τότε ὁ Κολοκοτρώνης παρέσχε τὸ ἐναργέστατον τεκμήριον τῆς στρατηγικῆς περινοίας του. Ἀποκλείσας τὸν στρατὸν τοῦ Δράμαλη εἰς τὴν Ἀργολικὴν πεδιάδα, τὸν κατέστρεψεν εἰς τὰ Δερβενάκια, κατὰ Ἰούλιον τοῦ 1822. Ὁ Κολοκοτρώνης ἠξιώθη οὕτω τῆς ἀρχιστρατηγίας τοῦ Ἑλληνικοῦ στρατοῦ, ἀλλὰ δὲν κατεσίγασεν ὅμως τριγύρω του τὸν ὑπόκωφον βόμβον τῶν ἐνθοφθόρων ἐμφυλίων ἐρίδων.
Ἐνῷ ἀκόμη ἐπολιόρκει τὰς Πάτρας, δὲν ὑπήκουσεν εἰς τὴν διαταγὴν τῆς Κυβερνήσεώς του ὅπως λύσῃ τὴν πολιορκίαν καὶ ἐκστρατεύσῃ εἰς τὴν Δυτικὴν Ἑλλάδαν. Ὁ Κολοκοτρώνης, ἡ τελειοτάτη ἐνσάρκωσις τοῦ ἑλληνικοῦ πνεύματος ἐν τῇ νεωτέρᾳ ἱστορίᾳ, δὲν ἦτο ἀπηλλαγμένος τῶν ἐκ τοῦ τοπικισμοῦ προλήψεων καὶ ἀντιζηλιῶν· ὁ «πολὺ πονεμένος» Θοδωράκης, ὡε φέρεται εἰς ἕνα δημοτικὸν στῖχον, δὲν ἦτο μόνον ὁ συνετὸς γέρος τοῦ Μωριᾶ, ἀλλὰ καὶ τοῦ Μωριᾶ ὁ κατ' οὐσίαν αὐθέντης, εὐλόγως δὲ ὑπέβλεπε πάντα ὅστις θὰ ἠδύνατο νὰ τοῦ διεκδικήσῃ τὴν αὐθεντίαν του. Ἀλλ' ὑπέστη ὅμως συμφορὰς καὶ ἐκένωσε πικρὰ ποτήρια ἐκ τῶν ἐμφυλίων διχονοιῶν· ἐθυσίασεν εἰς αὐτὰς καὶ τὸ αἷμα τοῦ πεφιλημένου του υἱοῦ, τοῦ Πάνου, ὁ δὲ μετὰ τὸ τρόπαιον τῶν Δερβενακίων θριαμβευτὴς τοῦ Ναυπλίου, ὑπέστη τετράμηνον φυλάκισιν ἐν Ὕδρᾳ, ὡς ἐχθρὸς τῆς πατρίδος!
Ἔπρεπε νὰ εἰσελάσῃ μετὰ τὸν Δράμαλην ὁ φοβερὸς Ἰβραΐμ εἰς τὴν Πελοπόννησος, διὰ νὰ προστρέξῃ πάλιν ἡ πατρὶς εἰς τὴν πολεμικὴν σοφίαν τοῦ στρατηλάτου κλέφτου. Καὶ εἰς τὴν περίστασιν αὐτὴν ἐφήρμοσεν ὁ Κολοκοτρώνης μετὰ μεγαλοφυοῦς ἐπιμονῆς τὴν μέθοδον τοῦ κλεφτοπολέμου ἐναντίον τοῦ ἀκαταμάχητου καὶ λαμπρῶς ὀργανωμένου Αἰγυπτίου. Ἐστερεῖτο καὶ στρατιωτῶν ἐπαρκῶν, καὶ πολιορκητικῶν μέσων καὶ τροφῶν καὶ πολεμεφοδίων· ὁ Ἰμβραΐμ μετεχειρίζετο ἐν ταὐτῷ τὴν βίαν καὶ τὸν δόλον· προσήλκθε διὰ τοῦ τρόμου καὶ τῶν ὑποσχέσεων· ἡ Πελοπόννησος κατεκαίετο καὶ ἠρημοῦτο· πολλοὶ ὑπετάσσοντο εἰς τὸν κατακτητήν· ὁ μόνος ὅστις τότε κατώρθωσε νὰ συγκρατήσῃ ψυχορραγοῦσαν τὴν ἐπανάστασιν, νὰ τὴν ἐνισχύσῃ, καὶ νὰ παραστήσῃ τὴν Ἑλλάδα πανοπλον ἔτι καθ' ἥν ἐποχὴν ἡ Εῦρώπη ἀπεφάσισε νὰ παρέμβῃ, ἀνακόπτουσα τὴν πορείαν τοῦ αἰγυπτιακοῦ στρατοῦ. ἦτον ὁ Κολοκοτρώνης. Σφικτὰ διὰ τῶν ὀδόντων ἐκράτει τὸν πόλεμον, ἀπὸ τὸν ὁποῖον ἐξηρτᾶτο ἡ ἐθνικὴ ζωή. Διεχύνετο παντοῦ ὡς ἡ ψυχὴ τῆς πατρίδος. Προσέβαλλε τὰ αἰγυπτιακὰ ἀποσπάσματα, ἔκαιε ζωοτροφίας, ἀπησχόλει καὶ παρηνόχλει παντοιοτρόπως τὸν ἐχθρόν, ἀκατάβλητος. Ἐνεφανίζετο τιμωρὸς ἀμείλικτος τῶν προδοτῶν, ἠνάγκαζε καὶ διὰ τῆς βίας νὰ προστρέξωσιν εἰς τὰ ὅπλα τοὺς ἀποτεθαρρυμένους καὶ τοὺς φοβισμένους ἀγρότας, οἵτινες ἐδείκνυον διαθέσεις ὑποταγῆς.
Ὅταν ἦλθεν ὁ Καποδίστριας, ὁ Κολοκοτρώνης, ἀντιθέτως πρὸς τοὺς πλείστους ἐξ τῶν καπεταναίων καὶ τῶν προϊσταμένων τῆς Ἑλληνικῆς Πολιτείας, ὑπῆρξεν ὁ πιστότατος αὐτοῦ ὑποστηρικτὴς ἐν τῇ ἀφοσιώσει ταύτῃ τὸν ἐκράτυνε καὶ ἡ πίστις, ἥν ἔτρεθεν ἀνέκαθεν πρὸς τὴν ὁμόδοξον Ρωσσίαν. Ἀλλ' ἐπὶ τῶν πρώτων ἡμερῶν τοῦ Ὄθωνος ὁ περικλεέστατος τῶν στρατηγῶν τοῦ Ἀγῶνος ἐπέπρωτο νὰ ὑποστῇ δεινὰς δοκιμασίας. Ὁ γέρος τοῦ Μωριᾶ ἐν ἀγαλλιάσει ἐχαιρέτισε τὴν ἐλευθερίαν τῆς πατρίδος καὶ εὔελπις τὴν ἔλευσιν τοῦ βασιλέως. «Ὅσον ἠμπόρεσα, λέγει, ἔκαμα τὸ χρέος μου εἰς τὴν πατρίδα καὶ ἐγὼ καὶ ὅλη ἡ φαμίλια μου· εἶδα τὴν πατρίδα μου ἐλεύθερη, εἶδα ἐκεῖνο ὅπου ποθοῦσα καὶ ἐγὼ καὶ ὁ πατέρας μου καὶ ὁ πάππος μου καὶ ὅλη ἡ γενεά μου, καθὼς καὶ ὅλοι οἱ Ἕλληνες. Ἀπεφάσισα νὰ πάει εἰς ἕνα περιβόλι ὅπου εἶχα ἔξω ἀπὸ τὸ Ἀνάπλι· ἐπῆγα, ἐκάθησα καὶ ἐπερνοῦσα τὸν καιρό μου καλλιεργῶντας· καὶ εὐχαριστούμουν νὰ βλέπω νὰ προοδεύουν τὰ μικρὰ δένδρα ὅπου ἐφύτευα. Εἰς ὀλίγον ἔσετειλα ἕνα σπαθὶ τοῦ ἀδελφοῦ τοῦ Βασιλέως ἡγεμόνος Παύλου Λουδοβίκου». Ἀλλ' ἡ Ἀντιβασιλεία ἐσκέπτετο ἄλλως· ὑπὸ τὸν ἐφησυχάζοντα ἀρματωλόν, τὸν καλλιεργοῦντα ἐν ποιητικῇ ἀμεριμνησίᾳ τὸ κηπάριόν του, διέβλεπε τὸν ἐπικίνδυνον ἀντάρτην. Τὸν κατεδίωξεν ὡς συνωμότην κατὰ τῶν καθεστώτων· ὁ δαφνοστεφὴς ἥρως τῶν πολέμων ἐσύρθη μετὰ δύο τριῶν ὀπαδῶν του πρὸ τοὺ δικαστηρίου, κατηγορούμενος ἐπὶ ἐσχάτῃ προδοσίᾳ. Οἱ δικασταὶ ἐβιάζοντο νὰ ὑπογράψουν τὴν εἰς θάνατον καταδίκην του. Ἀλλ' ἄς ἀκούσωμεν τὸν ἴδιον ὑπομνητατιστήν: «Ἔξαφνα μανθάνω ὅτι βιάζει ὁ Σχινᾶς μινίστρος τῆς δικαιοσύνης τὸ δικαστήριον καὶ ὑποχρεώνει τὸν πρόεδρον Πολυζωΐδην καὶ Τερτσέτην νὰ ὑπογράψουν μὲ βαγιονέταις. Μᾶς κατέβασαν, μᾶς ἐδιάβασαν τὴν ἀπόφασιν· εἶδα τόσαις φοραῖς τὸν θάνατον, καὶ δὲν τὸν ἐφοβήθηκα, οὔτε τότε· καλλίτερα εἶναι ὅπου σκοτώνομαι ἄδικα παρὰ δίκαια. Τὸν Κολιόπουλο ἐλυπόμουν διότι εἶχε φαμέλια μεγάλη· ἐφάγαμεν τὸ βράδυ· τὴν αὐγὴ ἐκάμαμε τὴ διαθήκη μας καὶ ἐπροσμέναμε τὴν ὥρα τοῦ θανάτου. Μετὰ δύο ὥρας ἐμάθαμε ὅτι ὁ Βασιλέας μᾶς ἔκαμε χάρη τὴ ζωή μας ἀπὸ τὸ ἄδικο. Μᾶς ἐπῆγαν εἰς τὸ Παλαμῆδι εἰς σιγουρότερο μέρος. Ἐσταθήκαμε καὶ ἐκεῖ ἕνδεκα μῆνες. Ὁ Βασιλεὺς ὅταν ἀνέβηκε εἰς τὸν θρόνο ἔκαμε διαταγὴ καὶ μᾶς ἐλευθέρωσεν ἀπὸ αὐτὴν τὴν φυλακὴν τὴν τόσον ἄδικη. Ἐκατέβηκα ἀπὸ τὸ Παλαμῆδι· ἡ ὑποδοχὴ ὁποὺ μοῦ ἔκαμεν ὁ λαὸς μὲ ἔκαμε νὰ λησμονήσω ὅλαις ταῖς δυστυχίαις ὁποὺ ἐπέρασα· ἔβλεπα ἄλλους νὰ κλαίουν, ἄλλους νὰ γελοῦν, καὶ ὅλοι νὰ φωνάζουν ζήτω! ζήτω ἡ Δικαιοσύνη καὶ ὁ Βασιλεύς! Ἐκάθησα δύο τρεῖς ἡμέρες στὸ σπίτι μου καὶ ἔπειτα ἦλθα εἰς τὴν Ἀθῆνα· ἐπρόσφερα τὸ σέβας μου καὶ τὴν εὐχαρίστησί μου εἰς τὸν βασιλέα καὶ εἰς τὸν Ἀρμανσπέργ, καὶ ἔπειτα ἐκάθησα ἥσυχος ἕως τούτη τὴν ὥρα ὅπου διηγοῦμαι αὐτά».
Καὶ τοιουτοτρόπως, τὸ θέρος τοῦ 1836, ἐτελείωσεν ὁ Κολοκοτρώνης τὴν ὅλην διήγησίν του περὶ τῶν συμβάντων τῆς Ἑλληνικῆς φυλῆς. Ἀσυνειδήτως ὁ μέγας ἀρματωλός, βοηθὸν ἔχων τὸν γραμματέα του Τερτσέτην, ἕναν ποιητὴν ὑπέρμαχον τῶν περὶ τῆς ζωντανῆς γλώσσης θεωριῶν, ἀφοῦ τροπαιοῦχος ἐπολέμησε κατὰ τῆς τυραννίας τῶν Τούρκων, φαίνεται ὡς νὰ κινῇ τὴν χεῖρα του πάνοπλον μέσα εἰς τὸ βιβλίον του καὶ κατὰ τῆς τυραννίας τῶν σχολαστικῶν. Ὁ Ὄθων ἐγκαίρως ἐδιόρθωσε τὸ σφάλμα τῆς ἀντιβασιλείας· ἐπλήρωσε τιμῶν καὶ διακρίσεων τὸν Κολοκοτρώνην· ὅταν ἀπέθανε, τὸν Φεβρουάριον τοῦ 1843, ἡ βασιλεία καὶ τὸ Ἔθνος ἔρραναν μὲ ἄνθη τὸ φέρετρον ἐκείνου, ὅστις ὑπῆρξεν ἐκ τῶν ἡρώων τοῦ ἀγῶνος ὁ συμβολίσας παντὸς ἄλλου εὐρύτερον αὐτὸ τὸ Ἑλληνικὸν πνεῦμα. Εὐστόχως ὁ κ. Δ. Βικέλας, εἷς ἐκ τῶν βιογράφων τοῦ Κολοκοτρώνη, τὸν ἀπεκάλεσεν Ὀδυσσέα.
Ὅταν ἐνεφανίσθη ὁ Κολοκοτρώνης εἰς τὴν ἀγωνιζομένην Ἑλλάδα, ἦτο 52 ἐτῶν. «Ἦτο τῷ ὄντι πεπλασμένος, γράφει ὁ ἱστορικῶς Παπαρρηγόπουλος, ἵνα ἄρξῃ τῆς Πελοποννήσου, ὅπως αὕτη εἶχεν ἐπὶ τοῦ ἀγῶνος. Τὸ εὐπαγὲς αὐτοῦ σῶμα, ἡ μεγάλη κεφαλή, ἡ μακρὰ κόμη, οἱ ἀετώδεις ὀφθαλμοί, τὸ εὐρὺ μέτωπον, ἡ βροντώδης φωνή, τὰ πάντα ἦσαν παρ' αὐτῷ ἐπιτήδεια νὰ καταπλήξωσιν ἐκ πρώτης ὄψεως τοὺς ρωμαλέους τῆς χερσονήσου ὀρείτας. Ἀλλὰ τὰ ἐξωτερικὰ ταῦτα προτερήματα δὲν ἤθελον ἀρκέσει, ἵνα ἐξηγήρωσι τὴν ἀπροσμάχητον δύναμιν, ἣν ἐκτήσατο δι' ὅλης τῆς ἐπαναστάσεως ἐπὶ τῶν ἀφελῶν ἐκείνων ψυχῶν. Ὁ Κολοκοτρώνης δὲν δύναται νὰ ὀνομασθῇ ἀνὴρ μεγαλοφυής, εἶχεν ὅμως τοιαύτην καὶ τοσαύτην ὀρθότητα πνεύματος, εὐγλωττίαν, στρατηγικὴν δεξιότητα, πανουργίαν καὶ γνῶσιν τῶν πραγμάτων καὶ τῶν προσώπων, οἷα καὶ ὅσα ἀπῃτοῦντο ἵνα ὑπαγάγῃ τοὺς Μωραΐτας τοῦ 1821. Ἄν ἡ Ἑλλὰς περιωρίζετο εἰς τὴν Πελοπόννησον, καὶ ἡ Πελοπόννησος ἦτο χώρα ἠπειρωτική, ὁ Κολοκοτρώνης ἤθελε λάβει βεβαίως ἐν αὐτῇ, ἥν τάξιν ἐν Σερβίᾳ ὁ Μιλόσης Ὀβρένοβιτς».
Ὁ Κολοκοτρώνης ὡς ἦτον ἥρως τῶν πολέμων καὶ τῶν κινδύνων, ἦτον ἀνὴρ τῶν σοφῶν γνωμικῶν, τῶν ἑτοίμων ἀπαντήσεων, τῶν εἰκόνων καὶ τῶν συμβόλων. Κόκκινον χρῶμα εἶχεν ἡ φουστανέλα του· ἀρχαϊκὴν περικεφαλαίαν εἶχεν ἐκλέξει ὡς κάλυμμα τῆς κεφαλῆς του. Γράφων πρὸς τοὺς φίλους του ἐσημείωνε μὲ μικρὸν θ τὸ ἀρκτικὸν γράμμα τοῦ κυρίου ὀνόματός του· ὅταν ἦτον ὠργισμένος τὸ ἔγραφε μὲ κεφαλαῖον. Μεταβὰς πρὸς χαιρετισμὸς τοῦ διδασκάλου Καλύβα, ἐκάθησε -διηγεῖται ὁ Τερτσέτης- καὶ ἠκροάζετο τὴν παράδοσιν: «Τί εἶναι τοῦτο, λέγει μὲ μιᾶς, ποὺ διδάσκεις τὰ παιδιὰ τώρα;» Καὶ ἐχύθη μὲ γελούμενο πρόσωπο νὰ σχίσῃ ἕνα Βόλφιον ἰνφόλιο, μεγάλο βιβλίο, διὰ νὰ δείξῃ πῶς φτειάνουν τὰ φυσέκια. Ὁ διδάσκαλος διὰ νὰ σώσῃ τὸν γερμανὸν φιλόσοφον ἔπεσε μὲ τὰ στήθη του εἰς τὸ in folio. Τὰ παιδιὰ ἐγελοῦσαν καὶ ἐκεῖνα, ὡς εἶδαν πιασμένους καθηγητὴν καὶ γέρον Κολοκοτρώνην, -ὁ ἕνας νὰ φυλάξῃ τὸ βιβλίον του, ὁ ἄλλος νὰ τὸ κάμῃ φυσέκια.»
Ὁ Κολοκοτρώνης ἀνεγίνωσκε τὴν Ἑλληνικὴν Ἱστορίαν καὶ ἐγίνωσκε τὴν Γαλλικὴν Ἐπανάστασιν· ἐθαύμαζε τὸν Μέγαν Ναπολέοντα, ὤμνυεν εἰς τὸ ὄνομα τοῦ τελευταίου αὐτοκράτορος τοῦ Βυζαντίου, καὶ συχνὰ ἀπηύθυνε δεήσεις πρὸς τὴν Παναγίαν· ὁ ἑλληνικὸς λαός, ὡς νὰ τὸν φαντάζεται ἀείποτε αἰρόμενον ὑπεράνω τῆς γῆς, τὸν ζωγραφίζει καβαλλάρην εἰς τὰ τραγούδια του:
Ποτὲ δὲν καταδέχεται στὴ γῆ νὰ περπατήση,
Καβάλλα πάει στὴν Ἐκκλησιά, καβάλλα προσκυνάει...
Πηγή: Κ. Παλαμᾶ, Ἅπαντα, Τόμος IΣΤ΄. Β΄ ΕΚΔΟΣΗ, ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΠΑΝΘΕΟΝ, ΟΙ ΚΑΤΑ ΞΗΡΑΝ ΗΡΩΕΣ
Φωτογραφία: ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ
Ἑλλήνων Φῶς
