17 Οκτωβρίου 1941: Άνω και Κάτω Κερδύλια – Το Ολοκαύτωμα
Το κυρίως μνημείο της Σφαγής των Κερδυλίων με τον μεγάλο σταυρό.
Πηγή: wikipedia.org
Πρωί, Παρασκευή 17 Οκτωβρίου, δύο λόχοι Γερμανών, μαζί με τους κρατούμενους στο Σταυρό Κερδυλιώτες, με πλήρη οπλισμό ανεβαίνουν στη θέση Στόβολο και Λειβάδια και περικυκλώνουν αντίστοιχα τα Άνω και Κάτω Κερδύλια. Γύρω στις 8.00΄ οι Γερμανοί συγκεντρώνουν με τη βία όλους τους κατοίκους, γυναίκες και άνδρες, άρρωστους και ανήμπορους ηλικιωμένους, του πάνω και κάτω χωριού στη θέση Αλώνια και Κούτρες αντίστοιχα, σε απόσταση πεντακοσίων μέτρων μεταξύ τους αλλά χωρίς οπτική επαφή.
Διατάσσουν τις γυναίκες να βγάλουν έξω από τα σπίτια τους ότι πολυτιμότερο είχαν και απωθούν βίαια τα γυναικόπαιδα στις γύρω χαράδρες με κατεύθυνση προς το γειτονικό χωριό Καστρί, όπου φρουρούνται από ένοπλους Γερμανούς μέχρι να τελειώσει η εκτέλεση. Στη συνέχεια λεηλατούν το χωριό και συγκεντρώνουν όλα τα ζώα τα οποία οδηγούν έξω από το χωριό. Ραντίζουν με εύφλεκτη σκόνη τα σπίτια.
Ακολουθεί έλεγχος των συγκεντρωμένων κατοίκων από τις ονομαστικές καταστάσεις της Κοινότητας. Τον έλεγχο στα Άνω Κερδύλια έκανε ο Αντιπρόεδρος Γεώργιος Πατσιάς-ο πρόεδρος και τα μέλη της Επιτροπής έλειπε στη Θεσσαλονίκη- τον οποίο στο τέλος οι Γερμανοί πέταξαν βίαια από το υπερυψωμένο σημείο που βρισκόταν, στο κέντρο της συγκέντρωσης.
Κάτι ανάλογο συνέβη και στα Κάτω Κερδύλια. Από τους συγκεντρωμένους εξαιρούνται ορισμένοι κάτοικοι παπάδες και δημόσιοι υπάλληλοι, που θεωρήθηκαν δικαιολογημένα κάτοικοι των χωριών.
Επέζησαν από τους συγκεντρωμένους από τα Κάτω Κερδύλια ο Θεοδόσιος Βάγιος και από τα Άνω ο Παναγιώτης Τσιάγκας και Βασίλειος Σαμαράς.
Τελευταίοι στις συγκεντρώσεις εντάσσονται και οι Κερδυλιώτες που ήταν κρατούμενοι στο Σταυρό. Οι Γερμανοί βγάζουν από τους συγκεντρωμένους 16 ηλικιωμένους από τα Άνω Κερδύλια και 7 από τα Κάτω τους οποίους κλείνουν στο κοινοτικό κατάστημα, όπου κινδύνευσαν να καούν ζωντανοί από τη γενική πυρπόληση που ακολούθησε. Αυτοί οι ανήμποροι γέροι θα υποχρεώνονταν στη συνέχεια να θάψουν τα σκοτωμένα παιδιά τους.
Στους χώρους των συγκεντρώσεων οι κάτοικοι βρίσκονται αντιμέτωποι με τα πολυβόλα και τους παρατεταγμένους στρατιώτες. Η ρίψη μιας κόκκινης φωτοβολίδας δίνει το σύνθημα για την έναρξη της εκτέλεσης. Τα πολυβόλα θερίζουν τους συγκεντρωμένους κατοίκους και οι γειτονικές πλαγιές σείονται από τον κρότο των πολυβόλων. Τα γυναικόπαιδα στο άκουσμα των πολυβόλων γυρνούν πίσω και τρέχουν προς την κατεύθυνση των συγκεντρωμένων. Η εικόνα είναι φρικιαστική. 235 κάτοικοι, 130 από τα Άνω Κερδύλια, 80 από τα Κάτω Κερδύλια και γύρω στους 25 από άλλα χωριά, κείτονται νεκροί. Οι Γερμανοί με βιαιότητα αποτελειώνουν έναν προς έναν κάποιους τραυματισμένους και επιδίδονται σε μια άνευ προηγουμένου καταστροφή και εκθεμελίωση των χωριών πυρπολώντας όλα τα σπίτια.
Απομένουν παιδιά μέχρι 15 χρονών, γυναίκες και ανήμποροι γέροι που θα αναλάβουν το οδυνηρό χρέος της ταφής των δικών τους σε αβαθείς τάφους και προσωρινά σκέπαστρα για να προφυλάξουν τα πτώματα από τα σκυλιά και τα αγρίμια.
Γύρω μόνο ερείπια. Οι Γερμανοί γκρέμισαν έως και τις παράγκες, απέμειναν όρθιες μόνο οι εκκλησίες των χωριών.
Οι κάτοικοι αναζητούν καταφύγιο στα γύρω χωριά, κυρίως στην Ευκαρπία και στο Καστρί.
Ακολουθεί η σκληρή δοκιμασία της επιβίωσης. Η φτώχεια, η πείνα, και η ερήμωση. Πολλά ανήλικα παιδιά χάνουν τη ζωή τους από την πείνα. Το 1950 όλες μαζί οι χήρες και τα ορφανά, και από τα δύο χωριά, εγκαθίστανται σε χώρο κοντά στα κατεστραμμένα χωριά και χτίζουν από την αρχή το καινούργιο χωριό που το ονομάζουν Νέα Κερδύλια.
Σήμερα στη θέση των δύο χωριών, υπάρχουν μόνο σημεία ερειπίων, Σώζονται ύστερα από αναπαλαίωση στα Άνω Κερδύλια η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων και στα Κάτω Κεδρύλια η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων. Στα Κάτω Κεδρύλια υπάρχει και η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και το Δημοτικό Σχολείο του χωριού.
Στους τόπους εκτέλεσης το 1950 έγιναν δύο μικρά κοινοτάφια και το 1978 με χρηματοδότηση της πολιτείας κτίστηκε στη διασταύρωση των Άνω και Κάτω Κερδυλίων μνημείο προς τιμήν των θυμάτων της σφαγής, όπου κάθε χρόνο τελείται μνημόσυνο. Με το Προεδρικό Διάταγμα 399/7-12-1998 (ΦΕΚ 277/Α/16-12-1998) η Κοινότητα Νέων Κερδυλίων χαρακτηρίστηκε Μαρτυρική για το Ολοκαύτωμα το οποίο υπέστη την περίοδο της Κατοχής.
