2019 ή 1984;
Θεόφιλος Πουταχίδης
Οι χρονιές αλλάζουν, αλλά εμένα κάπως μου φαίνεται πως στην πραγματικότητα συνεχώς τριγυρνάμε και πλησιάζουμε σε μια συγκεκριμένη χρονολογία: το 1984. Μεταφορικά μιλάω, αναφερόμενος στο μνημειώδες και προφητικό μυθιστόρημα που έγραψε ο σπουδαίος Τζορτζ Όργουελ.
Το «1984» και το αλληγορικό «Η
φάρμα των ζώων» του Όργουελ, ο
«Θαυμαστός καινούργιος κόσμος» του
Άλντους Χάξλεϊ και το «Ο Άτλας
επαναστάτησε» της Άιν Ραντ είναι
κλασικά έργα της λεγόμενης
«δυστοπικής» μυθιστοριογραφίας.
Εκθύμως προτείνω να διαβαστούν απ’ όλους. Πρόκειται για μεγαλοφυή λογοτεχνήματα που ανατέμνουν με ακρίβεια και παρουσιάζουν παραστατικά τον ιδεολογικό πυρήνα του ολοκληρωτισμού, αδιάφορα με το πώς αυτός ονομάζεται και πώς μεταμφιέζεται για να ξεγελάει τον κάθε ανύποπτο πολίτη. Αν και είναι γραμμένα πολλές δεκαετίες πριν, όποιος νοήμων άνθρωπος τα διαβάσει σήμερα κυριολεκτικά ανατριχιάζει με τη διεισδυτική και ολοκάθαρη ματιά των λογοτεχνών. Ο αναγνώστης αβίαστα κάνει παραλληλισμούς και αναγωγές σε πράγματα, πρόσωπα και καταστάσεις τού σήμερα.
Αυτό δεν συμβαίνει γιατί οι συγγραφείς ήταν προφήτες. Μάλλον οφείλεται στο γεγονός ότι γνωρίζουν σε βάθος τη διαχρονική φύση του εμπαθούς ανθρώπου και των μεθόδων που μετέρχεται για να ικανοποιήσει τον εγωισμό, τη φιλαυτία, και τη δίψα του να εξουσιάζει ή ακόμα και να σκλαβώνει τους συνανθρώπους του.
Πώς, όμως, φτάσανε σε αυτήν τη γνώση, την αντίληψη και τη σοφία αυτοί οι άνθρωποι; Μήπως είχανε κανένα κληρονομικό χάρισμα; Καθόλου, νομίζω. Κανένας άλλωστε άνθρωπος δεν γεννιέται με γνώση, οξύνοια κι ευθυκρισία. Τις αποκτά με τις εμπειρίες του και (προπαντός) μελετώντας τις εμπειρίες των άλλων διαβάζοντας κριτικά τις ιστορίες τους – την ιστορία! Αυτή είναι η βάση της κάθε επιστήμης, και τελικά της ανθρώπινης προόδου. Μελετάς καλά τι ανακάλυψαν, τι έπαθαν, τι κατέγραψαν οι άλλοι πριν από εσένα, δηλαδή μελετάς τι σου παρέδωσαν οι προηγούμενοι: την παράδοση. Κι ύστερα, βασισμένος σ’ αυτήν τη γνώση, την κοσκινίζεις και κατεβάζεις ιδέες για να συμβάλεις κι εσύ και να πας τα πράγματα ένα βήμα παραπέρα.
Για να πας στο επόμενο σκαλοπάτι,
πατάς στα προηγούμενα – τόσο απλά
είναι τα πράγματα.
Ωραία μας τα εξηγεί ο ιστορικός της αρχαιότητας Διόδωρος ο Σικελιώτης που θεωρεί τη μελέτη της ιστορίας ως την πηγή της προόδου και της ευδαιμονίας του ανθρώπου. «Το πρωτείο των επαίνων για την ευδαιμονία του ανθρώπου πρέπει να αποδοθεί στην αιτία της που είναι η ιστορία», γράφει. Την χαρακτηρίζει «φύλακα της των αξιολόγων αρετής», «μάρτυρα της των φαύλων κακίας», «ευεργέτιν του κοινού γένους των ανθρώπων», «προφήτιν της αληθείας», «της όλης φιλοσοφίας οιονεί μητρόπολιν» και «φύλακα της αιωνίου παραδόσεως της επιγινομένοις». «Συμβάλλει», λέει, «στην ενδυνάμωση της ικανότητας της λογικής επεξεργασίας (λόγου δύναμιν)». «Τι άλλο καλύτερο απ’ αυτό μπορεί να βρει κανείς;», αναρωτιέται ο Διόδωρος.
Αξίζει βέβαια να θεωρήσουμε αυτό που εννοείται ως ιστορία με έναν τρόπο ευρύ που περιλαμβάνει όχι μόνο παρελθόντα γεγονότα και πεπραγμένα, αλλά και κάθε είδους παραδεδομένη από τους πριν από εμάς γνώση που πιθανά μπορεί να αποδειχτεί χρήσιμη ή αξιόλογη. Στο τελευταίο κριτήριο, μάλιστα, θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα ελαστικοί και υποψιασμένοι· να έχουμε ταπεινό φρόνημα και να μην βιαζόμαστε ν’ απορρίψουμε πράγματα ως άχρηστα κι ανάξια λόγου. Γιατί το τι μπορεί να αποδειχτεί εκ των υστέρων χρήσιμο και με ποιον τρόπο, δεν μπορεί να το ξέρει κανείς εκ των προτέρων.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η διευρυμένη αντίληψη της ιστορίας μπορεί να συμπεριλάβει τα κάθε είδους καταγεγραμμένα ή με κάθε άλλο πρόσφορο τρόπο αποτυπωμένα πνευματικά και καλλιτεχνικά δημιουργήματα του ανθρώπου. Επίσης, όλα τα ερευνητικά δεδομένα σε κάθε είδους επιστημονικό πεδίο. Σε αυτήν τη συνεχώς εμπλουτιζόμενη γνώση βασίζεται η παιδεία που, πράγματι, νοηματοδοτείται από το αρχαίο ρητό «έτερος εξ ετέρου σοφός το τε πάλαι το τε νυν».
Επομένως, η μελέτη των δεδομένων και
παραδεδομένων σε κάθε επιστητό είναι
ο τρόπος προαγωγής της γνώσης, η
εντρύφηση στην παράδοση το
προαπαιτούμενο της προόδου, και η εν
γένει μελέτη της ιστορίας πηγή της
προσιτής στον άνθρωπο ευδαιμονίας.
Επειδή, όμως, ευδαιμονία άνευ ελευθερίας δεν υφίσταται, εύκολα συνάγεται ότι η ακριβής και ακέραια ιστορία ως ναυαρχίδα της παιδείας, νομοτελειακά συμβάλει στην καλλιέργεια φιλελεύθερου πνεύματος. Επαγωγικά, επίσης ευχερώς, προκύπτει ότι για όσους επιθυμούν να γίνουν τύραννοι –κάθε μορφής, είδους και απόχρωσης–, η παραχάραξη, η αποδόμηση ή ακόμα και η πλήρης απάλειψη μέρους της ιστορίας είναι μονόδρομος.
Για να αναδείξει την αλήθεια αυτή ο Όργουελ, επιλέγει ένα εμβληματικό επάγγελμα για τον πρωταγωνιστή του μυθιστορήματος 1984. Ο ήρωάς του λοιπόν, ο Ουίνστον Σμιθ, είναι υπάλληλος του καθεστώτος και η δουλειά του είναι να αλλοιώνει και να παραποιεί τα γεγονότα του παρελθόντος καταπώς βολεύει τον «μεγάλο αδελφό». Το κεντρικό ερώτημα για εμάς σήμερα είναι το εάν μπορούμε να αναγνωρίσουμε σύγχρονες εκδοχές αυτής της πρακτικής.
Οι στείροι χαρακτηρισμοί στην αντιλογία είναι ίδιον της νηπιακής ηλικίας. Δεν είναι διάλογος νοητικά ώριμων ανθρώπων το: «Είσαι φασίστας», «Εσύ είσαι φασίστας», «Εσύ!», «Όχι, εσύ!» και ούτω καθεξής… Υπάρχουν ασφαλή διαγνωστικά κριτήρια της απολυταρχικής νοοτροπίας. Η στάση απέναντι στην ιστορία είναι ένα από αυτά.
Πηγή: Pontos-News
