Η πνευματική προέκταση του ολοκαυτώματος του Γρηγόρη Αυξεντίου

Αυξεντίου Γρηγόρης

Ο Γρηγόρης Αυξεντίου έγραψε με τους ηρωικούς του αγώνες στα βουνά του Πενταδάκτυλου και στις βουνοκορφές της Πιτσιλιάς ένα από τα πιο αξιόλογα κεφάλαια της σύγχρονης κυπριακής ιστορίας. Ένα κεφάλαιο διαποτισμένο με την τόλμη, την αποφασιστικότητα και τη δύναμη της ψυχής του. Στις τρεις του Μάρτη 1957, με το ολοκαύτωμα του στο κρησφύγετο του Μαχαιρά, ο Γρηγόρης Αυξεντίου έκλεισε το κεφάλαιο αυτό για να ανοίξει ένα νέο, με διαχρονικές προεκτάσεις στην κυπριακή ιστορία. Το κεφάλαιο που διαγράφει την εθνική προσωπικότητα του Έλληνα της Κύπρου και τα διαχρονικά γνωρίσματα της ελληνικής ιστορίας.

Τα ιστορικά γεγονότα μπορούμε να τα κατατάξουμε, ως προς τη σημασία τους για την εθνική μας πορεία, σε τρεις κατηγορίες:

• Στα γεγονότα που είναι άσχετα με την εθνική μας ζωή κι απέναντι στα οποία δεν νιώθουμε κανένα θετικό ή αρνητικό συναισθηματικό δεσμό. Τα γεγονότα αυτά τα προσεγγίζουμε από απλή φιλομάθεια για την απόκτηση ιστορικής γνώσης.
• Δεύτερη κατηγορία αποτελούν τα ιστορικά γεγονότα που συνδέονται άμεσα με τη ζωή μας, είτε αυτά συνέβηκαν πρόσφατα είτε στο απώτερο πα ρελθόν, και τα οποία είναι φορτισμένα με ποικίλα θετικά ή αρνητικά συ ναισθήματα. Τα γεγονότα αυτά τα προσεγγίζουμε με σκοπό τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, επειδή συμβάλλουν στη διαμόρφωση της εθνικής συ νείδησης και βοηθούν στη χάραξη της εθνικής πολιτικής.
• Μια τρίτη κατηγορία είναι τα ιστορικά γεγονότα που μετουσιώνονται σε πνευματικά ιδεώδη, εκείνα που ξεπερνούν τη διάσταση του χρόνου και ως ιδέες πια διαποτίζουν με την πνευματική τους ακτινοβολία ολόκληρη την εθνική ιστορία, προσδίδοντας της τα ξεχωριστά εθνικά της γνωρίσματα.

Τέτοια είναι τα ιστορικά γεγονότα στα οποία η ανθρώπινη βούληση συνδυάζεται με την ετοιμότητα για θυσία, μια ετοιμότητα που υπαγορεύεται από συνειδητή αγάπη προς τον άνθρωπο, από έρωτα προς την πατρίδα, από αφοσίωση στις διαχρονικές αξίες της ελευθερίας και της δικαιοσύνης.

Ένα τέτοιο ιστορικό γεγονός ήταν το «Μολών λαβε» του Λεωνίδα και των τριακοσίων Σπαρτιατών στις Θερμοπύλες τον 5ο π.Χ. αιώνα. Η ετοιμότητα για θυσία, η υπερνίκηση και αυτής της έμφυτης ορμής για φυσική επιβίωση, η πλήρης «κένωση» της ύπαρξης από κάθε προσωπική επιθυμία χάρη της πατρίδας, προσέδωκαν στο ιστορικό εκείνο γεγονός πνευματική διάσταση με διαχρονική προέκταση. Από την εποχή εκείνη το «Μολών λαβε» του Λεωνίδα αποτελεί γνώρισμα της ελληνικής ιστορίας και επηρεάζει τη διαμόρφωση της εθνικής προσωπικότητας του Έλληνα.

Επανάληψη του ίδιου αυτού γεγονότος αποτελεί και το «Μολών λαβε» του Γρηγόρη Αυξεντίου. Περικυκλωμένος στο στενόχωρο κρησφύγετο του από εκατοντάδες Άγγλους στρατιώτες γνώριζε ποιο θα 'ταν το τέλος τού άνισου αγώνα του. Γνώριζε πως οι «Μήδοι στο τέλος θα διαβούνε». Στάθηκε όμως στην αγωνιστική του έπαλξη ως το τέλος.

Στη συγκλονιστική εκείνη στιγμή που εκούσια και με πλήρη συνείδηση του επικείμενου θανάτου του επαναλάμβανε το ελληνικό «Μολών λαβε», ο Γρηγόρης Αυξεντίου ήταν ο φορέας του διαχρονικού πνεύματος της ελληνικής ιστορίας, ήταν η προσωποποίηση του αιώνιου Έλληνα. Με την εκούσια πράξη της θυσίας του ένωνε το ιστορικό παρελθόν με το παρόν κι άνοιγε τον δρόμο προς το μέλλον. Έκλειε το κεφάλαιο των πολεμικών του αγώνων κι άνοιγε το κεφάλαιο του εθνικού δασκάλου, του εθνικού καθοδηγητή και του εμψυχωτή για τους αγώνες της ελευθερίας. Ο Γρηγόρης Αυξεντίου στη συγκλονιστική εκείνη στιγμή έπαυσε να γράφει ιστορία κι έγινε ο ίδιος ένα με την ιστορία.

* * *

Η θυσία του Γρηγόρη Αυξεντίου δεν είναι ένα απλό ιστορικό γεγονός. Είναι συγχρόνως και μια κατάκτηση του πνεύματος. Μέσα στο κρησφύγετο του Μαχαιρά, ο Γρηγόρης Αυξεντίου φορούσε την πνευματική πανοπλία του διαχρονικού Έλληνα. Στην αντιπαράταξη του πνεύματος προς την υλική δύναμη, άμεσος νικητής φαίνεται να είναι η δύναμη, ουσιαστικός όμως νικητής αποδεικνύεται στο τέλος το πνεύμα. Νίκη της υλικής δύναμης ήταν το ιστορι-κό γεγονός του φυσικού θανάτου του Γρηγόρη Αυξεντίου. Νίκη του ελληνικού πνεύματος, που ο Γρηγόρης Αυξεντίου εκπροσωπούσε την ιστορική εκείνη στιγμή του ολοκαυτώματος του, ήταν η μεταποίηση του θανάτου του σε «ιστορία ζώσα», η μεταποίηση του σ' ένα γεγονός πνευματικό που, χωρίς χρονικούς περιορισμούς, θα ζει τώρα και πάντα στις ψυχές όλων εκείνων που φλέγονται από τον πόθο για την ελευθερία.

Αυτή η μετουσίωση του θανάτου σε ζωή, έφερε άμεσα αποτελέσματα. Τρεις μέρες μετά τον θάνατο του κυκλοφόρησε φυλλάδιο της ΕΟΚΑ με κεντρικό θέμα: «Τ'αντρειωμένου ο θάνατος δίνει ζωή στη νιότη». Ύστερα από τον πρώτο συγκλονισμο, που ήταν φυσικό να προκαλέσει τόσο ο ηρωικός θάνατος του Γρηγόρη Αυξεντίου όσο κι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες έγινε, οι νέοι της Κύπρου αναπτερώθηκαν. Είχαν μπροστά τους ένα εμπειρικό παράδειγμα ελληνικής αρετής. Οι τάξεις της ΕΟΚΑ πύκνωσαν. Οι αγωνιστές ωρίμασαν. Ο λαός συνειδητοποίησε πιο βαθιά τη σημασία που είχε ο αγώνας της ΕΟΚΑ σε σχέση με τους διαχρονικούς αγώνες του ελληνισμού για την ελευθερία του.

Αν ο αγώνας εκείνος δεν πέτυχε τον αρχικό του σκοπό, συνέβαλε όμως ώστε η Κύπρος ν' απαλλαγεί από τη δουλεία αιώνων, ν' αποτινάξει την αποικιοκρατία και να καταστεί ανεξάρτητη Δημοκρατία. Αν η Κύπρος είναι σήμε-ρα ανεξάρτητο κράτος, έστω κι αν για λόγους αλλότριους βρίσκεται σε ημικατοχή, αν σήμερα η Κύπρος είναι μέλος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και του Συμβουλίου της Ευρώπης και μπορεί ελεύθερα και δημοκρατικά να αναδεικνύει τον Πρόεδρο της και τα μέλη του Κοινοβουλίου της, τούτο οφείλεται βασικά στον ηρωικό αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959, οφείλεται σε αγώνες και σε θυσίες όπως αυτή του Γρηγόρη Αυξεντίου.

Σαν φορέας του πνεύματος της ελληνικής ανδρείας και λεβεντιάς, ο Γρηγόρης Αυξεντίου θα παραμείνει αιώνια ο ηρωικός νέος των εικοσιοχτώ ετών. Πέρασαν από τότε πάνω από τρεις δεκαετίες. Αρκετοί από τους αγωνιστές της ΕΟΚΑ πέθαναν. Οι τότε νέοι άρχισαν να γηράσκουν. Σε μερικές δεκαετίες κανένας δεν θα ζει από τη γενιά του '55. Γενιές θα έρθουν και γενιές θα φύγουν. Πάντα όμως ο Γρηγόρης Αυξεντίου θα παραμένει ο νεαρός έφεδρος αξιωματικός των εικοσιοχτώ χρόνων, ο τολμηρός αγωνιστής της ΕΟΚΑ, ο ενσαρκωτής της προσωπικότητας του διαχρονικού Έλληνα. Και έτσι, πάντα νέος και θαλερός, θα είναι η προσωποποίηση της ζώσας συνείδησης της Κύπρου, θα διδάσκει την ελληνική αρετή, θα μεταδίδει στους μεταγενέστερους το βασικό γνώρισμα της ελληνικής ιστορίας: την εκούσια αυτοθυσία για την πατρίδα και την ελευθερία.

* * *

Σήμερα, στην εθνική τούτη σύναξη στην οποία μας έφερε η μνήμη του Γρηγόρη Αυξεντίου, βρισκόμαστε σε αναμέτρηση με την ιστορία. Την ιστορία που ο Γρηγόρης Αυξεντίου μας παρέδωκε με τη ζωή και τον θάνατο του. Κι η ιστορία αυτή βαραίνει όλους εμάς, όλους τους Έλληνες της Κύπρου. Είτε το θέλουμε είτε όχι, τη δική του ιστορία συνεχίζουμε. Κι είναι το βάρος της ευθύνης απέναντι σ' αυτή την ιστορία που το σημερινό μνημόσυνο μας καλεί να συναισθανθούμε.

Όλοι καλούμαστε σε μια ενδοσκόπηση, τόσο ως άτομα όσο και ως λαός. Μια τέτοια ενδοσκόπηση είναι απαραίτητη, όχι για να μετρήσουμε το δικό μας ανάστημα σε σύγκριση με το δικό του, κάτι τέτοιο θα 'ταν βλασφημία, αλλά για να κρίνουμε την πορεία της ιστορίας μας, για να διαπιστώσουμε το πώς και το πόσο έχουμε ενσωματώσει το μήνυμα της θυσίας του στον δικό μας αγώνα για την ελευθερία της Κύπρου.

Το σημερινό, μνημόσυνο επιτακτικά μας θέτει τα ερωτήματα:

_Σε ποιο βαθμό εξακολουθούμε να ζούμε το αγωνιστικό πνεύμα του «Μολών λαβε» του Μαχαιρά;

_Σε ποιο βαθμό το πνεύμα της εκούσιας θυσίας για την πατρίδα και την ελευθερία μας βοηθεί να ξεπεράσουμε ως άτομα την ιδιοτέλεια, τον ατομοκεντρισμό και τον ευδαιμονισμό της εποχής μας, και ως λαός την απαισιόδοξη φιλοσοφία των τετελεσμένων;

Σε πνευματικό γεγονός μεταποιήθηκε το ολοκαύτωμα του Γρηγόρη Αυξεντίου, γι' αυτό και βιωματική πρέπει να 'ναι η προσέγγιση μας σ' αυτό. Δεν αρκεί να το γνωρίζουμε. Δεν αρκεί να το θυμούμαστε. Χρειάζεται να το μετατρέψουμε μέσα μας σε κίνητρο για τον συνεχιζόμενο αγώνα της Κύπρου, χρειάζεται να το κάνουμε στη συνείδηση μας οδηγό, που θα μας δείχνει τον δρόμο στις κρίσιμες αυτές ώρες της ιστορίας μας.

Ο Γρηγόρης Αυξεντίου έγινε ιστορία. Κι αυτή την ιστορία καλούμαστε οι Έλληνες της Κύπρου να συνεχίσουμε. Το σημερινό μνημόσυνο μας το θυμίζει. Η μνήμη του Αυξεντίου μας προτρέπει. Η θυσία του μας το επιτάσσει.

Ιερός Ναός Παναγίας του Μαχαιρά, 6 Μαρτίου 1988.

Πηγή