ΑΝΤΙΜΟΝΙΟ ΚΑΙ ΟΣΑ (ΔΕΝ) ΘΕΣ ΝΑ ΞΕΡΕΙΣ…

Από τον Δημήτρη Μπελέγρη, Ιατρό.

Το Αντιμόνιο (Sb) είναι ένα τοξικό για τον άνθρωπο ορυκτό. Παρ’ όλα αυτά το Αντιμόνιο είναι ένα εμπορικά περιζήτητο στοιχείο και συγκεκριμένα μια από τις πρώτες ύλες που κατηγοριοποιούνται ως κρίσιμες από τον Κανονισμό 2024/1252 της Ε.Ε. σχετικά με τις πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας. Το Αντιμόνιο είναι ένα ορυκτό που έχει ποικίλες χρήσεις στην παραγωγή και ιδιαίτερα στις βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας. Τα προϊόντα και οι τομείς όπου το Αντιμόνιο χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη περιλαμβάνουν: μπαταρίες, καλώδια μόλυβδου, πολεμική βιομηχανία, αυτοκινητοβιομηχανία και στους ημιαγωγούς (άρα για ότι είδους ηλεκτρονική συσκευή μπορείτε να φανταστείτε).

Το Αντιμόνιο είναι άγευστο, άοσμο, και ευκίνητο στο νερό. Καθώς το αντιμόνιο δεν βρίσκεται μόνο του στο περιβάλλον, το ορυκτό το οποίο εξορύσσετε όταν λέμε ότι γίνεται εξόρυξη Αντιμονίου είναι ο Αντιμονίτης (72% Αντιμόνιο, 28% Θείο). Πιο σπάνια το Αντιμόνιο μπορεί να αποσπαστεί ως υποπροϊόν από την επεξεργασία χρυσού, χαλκού, ασημιού και μόλυβδου. Να σημειωθεί επίσης ότι όπου υπάρχει κοίτασμα αντιμονίου, συνυπάρχει αρκετά συχνά με κοίτασμα του επίσης τοξικού αρσενικού (As).

H αύξηση των ανθρώπινων παρεμβάσεων (εξορύξεις, βιομηχανία, εκπομπές οχημάτων, κατακράτηση σε εδάφη), ως αποτέλεσμα της ζήτησης, έχουν οδηγήσει σε αύξηση του Αντιμονίου στο περιβάλλον. Τα απόβλητα από την εξόρυξή του μπορεί να γίνουν επικίνδυνα για τη Δημόσια Υγεία, όταν ενσωματωθούν στην τροφική αλυσίδα. Το Αντιμόνιο είναι δυνητικά δηλητηριώδες και καρκινογόνο για τον άνθρωπο, και μπορεί να προκαλέσει βλάβες στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και τα ζωτικά όργανα.

Γι’ αυτό οι ενώσεις του Αντιμονίου έχουν χαρακτηριστεί Ρυπαντές Πρωταρχικού Μελήματος στις Η.Π.Α. (USEPA 1979) αλλά και από το Συμβούλιο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (1988). Επίσης ο Κανονισμός για την καταχώριση, την αξιολόγηση, την αδειοδότηση και τους περιορισμούς των χημικών προϊόντων (REACH) της Ε.Ε. κατηγοριοποιεί το Αντιμόνιο ως μια ουσία πολύ υψηλής ανησυχίας (Substance of Very High Concern) λόγω της τοξικότητάς του. Τέλος το αντιμόνιο έλαβε την πρώτη θέση στη λίστα κινδύνου που δημοσιεύτηκε από τη Βρετανική Γεωλογική Έρευνα στο δεύτερο μισό του 2011. Αυτή η λίστα προσφέρει μια ένδειξη του σχετικού ρίσκου ως προς την προμήθεια των χημικών στοιχείων ή ομάδων στοιχείων.

Οι χώρες με την μεγαλύτερη εξόρυξη αντιμονίου το 2023, ήταν η Κίνα (56.4%), το Τατζικιστάν (20.3%), η Ρωσία (11.3%), η Μυανμάρ (2.9%), και η Τουρκία (2.5%). Στην Ελλάδα τα σημαντικότερα κοιτάσματα Αντιμονίτη βρίσκονται στον Λαχανά Κιλκίς και στην Κέραμο Χίου.

Μελέτες έχουν δείξει ότι η εκμετάλλευση μεταλλευμάτων Αντιμονίου επιφέρουν σημαντική αύξηση της συγκέντρωσης Αντιμονίου στην ατμόσφαιρα και το έδαφος. Τα υψηλότερα επίπεδα ρύπανσης βεβαίως απαντώνται στις περιοχές εξόρυξης. Ανάλυση 72 μελετών με δειγμάτα εδάφους από περιοχές όπου γίνεται εξόρυξη ή επεξεργασία αντιμονίου έδειξαν ότι 72% από τα δείγματα εδάφους περιείχαν περισσότερο αντιμόνιο από το επιτρεπόμενο όριο από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τόσο σε αναπτυγμένες όσο και σε αναπτυσσόμενες χώρες. Επίσης σε μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην Κίνα σε περιοχές γύρω από μέρη όπου αποβάλλονταν λύματα από την εξόρυξη αντιμονίου, το 67.7% του εδάφους ήταν πολύ βαριά μολυσμένο.

Πέρα από τις αποθέσεις στο επιφανειακό περιβάλλον κοντά στις περιοχές εξορύξεων, η βιβλιογραφία έχει αποδείξει παρουσία διαλυμένου Αντιμονίου και στο νερό. Επίσης στοιχεία βιοσυσώρευσης αντιμονίου έχουν βρεθεί σε ψάρια, αμφίβια και ασπόνδυλους οργανισμούς. Κινέζοι επιστήμονες διαπίστωσαν αυξημένα επίπεδα αντιμονίου και αρσενικό στα μαλλιά από παιδιά και ενήλικες που ζούσαν κοντά σε ορυχεία που γίνονταν εκτεταμένες εργασίες εξόρυξης. Άλλοι ερευνητές (επίσης στην Κίνα) εντόπισαν στοιχεία από αερομεταφερόμενα ιζήματα Μολύβδου και Αντιμονίου πολλά χιλιόμετρα μακριά. Το Αντιμόνιο μπορεί να μολύνει καλλιέργειες (όπως π.χ. ρύζι, σιτάρι, λάχανο, αγγούρι) αλλά και άγρια φυτά, ειδικά στα υπέργεια μέρη τους (βλαστός, φύλα ακόμα και άνθη). Στα ζώα μπορεί να προκαλέσει δηλητηρίαση , ερεθισμό αναπνευστικού, δερματικές βλάβες, γαστρεντερικές νόσους κ.α.).

Η είσοδος του Αντιμονίου στην τροφική αλυσίδα αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για τον άνθρωπο και τη Δημόσια Υγεία. Ο μεγαλύτερος φυσικά κίνδυνος αφορά τους ανθρώπους που κατοικούν κοντά στα σημεία εξόρυξης. Στον άνθρωπο λοιπόν οι άμεσες και οι έμμεσες επιπτώσεις από το Αντιμόνιο είναι:

1. Η καρδιοτοξικότητα: Δηλητηρίαση μπορεί να οδηγήσει σε έμφραγμα του μυοκαρδίου, σύνδρομο Adams-Stokes, και μπορεί να είναι θανατηφόρα αν η έκθεση είναι σε αυξημένες συγκεντρώσεις.

2. Αναπνευστικό: Εισπνοή συσσωρευμένων στην ατμόσφαιρα σωματιδίων μπορεί να οδηγήσει σε ζάλη, πονοκεφάλους. Μεγαλύτερες δόσεις όπως η εκτεταμένη επαφή με το δέρμα μπορεί να προκαλέσει δερματίτιδα ή πρόβλημα στα νεφρά και το συκώτι προκαλώντας έντονο και συχνό εμετό, οδηγώντας στο θάνατο εντός λίγων ημερών.

3. Καρκινογένεση: Η έκθεση σε Αντιμόνιο παράγων αυξημένου κινδύνου για καρκίνους Ουροδόχου Κύστης, Προστάτη, Μαστού και Πνεύμονα.

Η μεγάλη σημασία του αντιμονίου για την παραγωγή προϊόντων προηγμένης τεχνολογίας, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η Ε.Ε. εισάγει 100% του αντιμονίου που χρησιμοποιεί έχει ως αποτέλεσμα η Ε.Ε. να διακηρύξει το αντιμόνιο ως ένα από τα ορυκτά κρίσιμης σημασίας. Η σχετική ευρωπαϊκή νομοθεσία για τις κρίσιμες πρώτες ύλες, έχει ως στόχο την αύξηση του ποσοστού αντιμονίου (και άλλων ορυκτών) που εξορύσσονται στην Ευρώπη, και άρα την μείωση της εξάρτησης στις εισαγωγές. Για την επίτευξη αυτού του στόχου δημιουργούνται λοιπόν πολλά κίνητρα και διευκολύνσεις για την εξόρυξη του αντιμονίου.

Όμως τα δεδομένα είναι τα παραπάνω. Το αντιμόνιο είναι τοξικό και άρα επικίνδυνο για την υγεία και το περιβάλλον. Το αντιμόνιο μολύνει το έδαφος, το νερό και τον αέρα γύρω από όπου υπάρχει ορυχείο. Άρα η εξόρυξη αντιμονίου στην Κέραμο ενέχει σημαντικό ρίσκο τόσο για το περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής της Αμανής (που ας μην ξεχνάμε ότι βρίσκεται εντός της ζώνης του οικολογικού δικτύου Natura 2000, και άρα χρίζει ειδικής περιβαλλοντικής προστασίας), όσο και για την δημόσια υγεία της τοπικής κοινωνίας (απέχει μόλις 7,8 χλμ από την Βολισσό). Παρά την στρατηγική σημασία του ορυκτού αυτού τόσο ο χαρακτηρισμός της Αμανής ως περιοχή του δικτύου Natura όσο και η εγγύτητα των ορυχείων σε κατοικημένες περιοχές καταστούν οποιοδήποτε σχέδιο εξόρυξης ασύμβατο με την λογική, την ευρωπαϊκή νομοθεσία και το δημόσιο συμφέρον.

Βιβλιογραφία:
1. https://el.wikipedia.org/wiki/Αντιμόνιο
2. Ιωάννα Λαφογιάννη: Ανασκόπηση της τοξικότητας του Αντιμονίου (Sb), τεχνικών μέτρησης του, και μεθόδων απορρύπανσης εδαφών ρυπασμένων από Sb.
3. Antimony contamination and its risk management in complex environmental settings: A review (Nanthi Bolan et. al. 2021)
4. Minerals Education Coalition, SME Foundation. Antimony - Minerals Database. https://mineralseducationcoalition.org/minerals.../antimony/
5. Solutions for Critical Raw materials – a European Expert Network (2023) Critical Raw Materials Factsheets. SCREEN2. Research funded by the EU Horizon 2020 research and innovation programme. https://scrreen.eu/.../SCRREEN2_factsheets_ANTIMONY...
6. DG GROW, European Commission (2023) Study on the Critical Raw Materials for the EU. Publication Office of the European Union, 2023, doi:10.2873/725585. https://op.europa.eu/.../57318397-fdd4-11ed-a05c...
7. Hao Z. & Bozhi R. (2023) Analysing topsoil heavy metal pollution sources and ecological risks around antimony mine waste sites by a joint methodology. Ecological indicators, Volume 154.
8. Zhao S. et al. (2023) Evaluation of Pollution Level, Spatial Distribution and Ecological Effects of Antimony in Soils of Mining Areas: A Review. Int. J. Environ. Re. Public Health, 20(1). — στην τοποθεσία Βολισσός Χίος.

Πηγή: ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΒΟΛΙΣΣΙΑΝΩΝ ΑΤΤΙΚΗΣ "ΑΓ.ΜΑΡΚΕΛΛΑ"