Ἀπόσπασμα ἐρωτημάτων γενομένων παρὰ τοῦ Βρετανοῦ Οὐΐλλ-μοτ-Ὄρτον, πρὸς τὸν Κυβερνήτην Ἰωάννην Καποδίστριαν καὶ τούτου ἀποκρίσεις.
Ἐρ. Τί πρέπει νὰ ἐννοήσωμεν λέγοντες Ἑλλάδα σήμερον;
Ἀπ. Τὸ Ἑλληνικὸν Ἔθνος σύγκειται ἐκ τῶν ἀνθρώπων, οἵτινες ἀπὸ ἁλώσεως Κωνσταντινουπόλεως, δὲν ἔπαυσαν ὁμολογοῦντες τὴν ὀρθόδοξον πίστιν, καὶ τὴν γλῶσσαν τῶν πατέρων αὐτῶν λαλοῦντες, καὶ διέμειναν ὑπὸ τὴν πνευματικὴν ἢ κοσμικὴν δικαιοδοσίαν τῆς Ἐκκλησίας των, ὅπου ποτὲ τῆς Τουρκίας καὶ ἂν κατοικῶσι.
Ἐρ. Ποῖα ὅρια ἡ Ἑλλὰς ἐπέβαλεν εἰς τὴν γεωγραφικὴν ἔκτασίν της;
Ἀπ. Τὰ ὅρια τῆς Ἑλλάδος ἀπὸ τεσσάρων μὲν αἰώνων διεγράφησαν, ὑπὸ δικαιωμάτων τὰ ὁποῖα οὔτε ὁ χρόνος οὔτε αἱ πολύμορφοι συμφοραὶ, οὔτε ἡ δορυκτησία, οὐδέποτε ἴσχυσαν νὰ παραγράψωσι· διεγράφησαν δὲ ἀπὸ τοῦ 1821 δι' αἵματος τοῦ χυθέντος εἰς τὰς σφαγὰς τῶν Κυδωνιῶν, Κύπρου, Χίου, Κρήτης, Ψαρῶν, Μεσολογγίου, (Κασάνδρας, Νιαούστης) καὶ εἰς πολυαρίθμους ναυμαχίας τε καὶ πεζομαχίας, ἐν αἷς ἐδοξάσθη τὸ γενναῖον τοῦτο Ἕθνος.
Ὁρμώμενοι ἐκ τούτων τῶν γεγονότων ἅτινα ὑπερίστανται τῆς ἱστορίας τῆς Ἑλλάδος, καὶ τὸν ἤδη ἑπταετῆ αὐτῆς ἀγῶνα ἐπιχαρακτηρίζουσιν, εὐκόλως καταπειθόμεθα ὅτι, οὔτε περιφιλοδοξία, οὔτε κερδομανία, ἀλλὰ χρέος ἱερὸν καὶ ἀπαραβίαστον θέλει ἐνάξει διὰ παντὸς τὴν Ἑλλάδα νὰ συστείλῃ ὅσον τὸ ὀλιγώτερον τὰ ὅρια τῆς χώρας αὐτῆς.
Καὶ ἂν δὲ τοῦ χρέους τούτου τὸ αἴσθημα, σιγήσῃ ἐνώπιον ἐπικρατεστέρων ἀποθεωρήσεων, οἱ Ἕλληνες δικαίῳ τῷ λόγῳ δύνανται νὰ ἐρωτήσωσιν ἑαυτοὺς, ἆραγε χάριν τῆς εἰρήνης αἱ μεσίτριαι αὐλαὶ τοὺς ἀναγκάζουσι νὰ ἐγκαταλείψωσι ἔτι πολλοὺς τῶν ὁμογενῶν των ὑπὸ τὸν Μωαμεθανικὸν ζυγὸν;
Καὶ αἱ παρεμβαίνουσαι δὲ βασιλεῖαι, ὅσον ἀποθεωρήσωσι τὴν φύσιν τοῦ πολέμου, τὸν ὁποῖον θέλουσι νὰ καταπαύσωσι τόσον θέλουσι κατανοήση ὅτι ἡ γεωγραφικὴ βάσις τῆς εἰρηνοποιήσεως τῆς ἀνατολῆς, διὰ νὰ εἶναι: στερεὰ καὶ ἐμμενὴς οὔτε τῇ ὥρᾳ ταύτῃ νὰ προσδιορισθῇ δύναται, οὔτε καὶ διὰ μόνης τῆς ἰσχύος τῶν διαπραγματεύσεων.
Ἂν ἔπειτα καὶ σύμβουλον θελήσωμεν νὰ λάβωμεν γνώμην ὁμολογουμένως ἀμερόληπτον, τὴν τῶν ἐνδοξοτάτων γεωγράφων τῆς ἀρχαιότητος, ἔχομεν τὸν Στράβωνα λέγοντα·
«Ἡ Ἑλλὰς ἐγκοπτομένη διὰ πολλῶν κόλπων καὶ ἀκρωτηρίων, σχηματίζει πέντε χερσονήσους ἀλλεπαλλήλους, ἐξ ὧν ἑκάστη περιέχει τὴν προηγουμένην· καὶ πρώτη μὲν εἶναι ἡ Πελοπόννησος, δευτέρα δὲ ἡ ἀπὸ γραμμῆς τῆς ἐκ Παγῶν (καὶ Μάζι)(*) μέχρι Νισαίας (λιμένος Μεγάρων), τρίτη ἀπὸ τοῦ Κρισσαίου κόλπου (τοῦ τῆς Ἀμφίσσης), μέχρι τῶν Θερμοπυλῶν, τῆς γραμμῆς περιλαμβανούσης τὴν Βοιωτίαν, Λεβαδείαν, καὶ κοπτούσης λοξῶς τὴν Φωκίδα καὶ τοὺς Ἐπικνημήδιους Λοκροὺς (ὄχι τοὺς Ὀπουντίους), ἀλλὰ πλησίον τοὺς γείτονας αὐτῶν..... ἡ τετάρτη ἀπὸ τοῦ Ἀμβρακικοῦ κόλπου (τῆς Ἄρτας) μέχρι τοῦ Μαλιακοῦ (κόλπου Λαμίας), καὶ τῶν Θερμοπυλῶν, ἐπὶ γραμμῆς περώσης διὰ τοῦ ὄρους Οἴτης καὶ τῆς Τραχινίας· καὶ ἡ πέμπτη πάλιν ἀπὸ τοῦ Ἀμβρακικοῦ κόλπου μέχρι τοῦ Θερμαϊκοῦ (Θεσσαλονίκης), ἐπὶ γραμμῆς διαπερώσης τὴν Θεσσαλίαν καὶ τὴν Μακεδονία.
Προστιθεμένων καὶ τῶν νήσων τοῦ Αἰγαίου καὶ τῆς Ἐλάσσονος Ἀσίας, ἔχομεν ἤδη τὰ ὅρια τῆς κυρίως λεγομένης Ἑλλάδος»
Ἐρ. Ὁποία ἡ ἀναφορὰ τοῦ ποσοῦ τῶν κατοίκων πρὸς τὴν ἔκτασιν τοῦ τόπου;
Ἀπ. Τὰ περὶ τούτου γινωσκόμενα ἦσαν μὲν πρὸ τοῦ ἐνεστῶτος πολέμου ἄμοιρα ἀκριβείας, ἔτι δὲ σκοτεινότερα κατέστησαν ἀπὸ τοῦ 1821: καὶ μάλιστα διὰ τὰς ἐκχωρήσεις καὶ τὸν διασκορπισμὸν, τῶν πολυσυμφόρων κατοίκων· ἀλλ' ὅμως κατὰ τοὺς καταστατικοὺς πίνακας τοὺς καὶ τλπ.
(*) Χωρίδια σήμερον, ἢ καλύβαι, κείμενα παραλίως τῆς Μεγαρίδος οὐ μακρὰν τῶν πάλαι Αἰγοσθέων, τὰ νῦν Ἅγιος Γερμανὸς, καὶ Ψάθα καλούμενων, παρὰ τῆς Ἀλκιονίδι θαλάσσῃ.
