Δημήτριος Αινιάν: Η άλωσις της Τριπολιτσάς (23/9/1821)

23 Σεπτεμβρίου, 2019 - 15:28

[ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ]

Όταν το σύνθημα της επαναστάσεως εδόθη πλέον καθ’ όλην την Πελοπόννησον, οι κατά τας επαρχίας αυτής Έλληνες επεχείρησαν αμέσως την καταστροφήν των εις τας πόλεις εκάστης επαρχίας Οθωμανών. Το έργον τούτο δεν ήτο πολύ δύσκολον· διότι ο αριθμός των Ελλήνων ήτο πολύ ανώτερος του των Οθωμανών· εκ των τελευταίων δε τούτων οι μεν προκαταληφθέντες ανέτοιμοι προς αντίστασιν παρεδόθησαν αμέσως εις την διάκρισιν των Ελλήνων, ή κατεσφάγησαν καταπολεμηθέντες, οι δε απεκλείσθησαν εις τα οποία κατείχον φρούρια και δέφυγον προς ώραν την καταστροφήν, παρεδόθησαν όμως ακολούθως. Αλλά το κέντρον της κατά την Πελοπόννησον Οθωμανικής εξουσίας, η Τρίπολις, δεν παρείχεν ουδεμίαν ελπίδα ταχείας υποταγής.

Η πόλις αύτη εκατοικείτο υπό μέγαν αριθμόν Οθωμανών· ήσαν δε εν αυτή και στρατεύματα Οθωμανικά, όσα συνήθως συνώδευον την οθωμανικήν εν αυτή εξουσίαν, προσετέθησαν δε και οι κάτοικοι των πόλεων Λεονταρίου, Φαναρίου, Καρυταίνης και Σπάρτης, ώστε ο αριθμός των κατά την πόλιν ταύτην Οθωμανών, όσοι εδύναντο να φέρουν όπλα, υπερέβαινεν ήδη τας δεκαπέντε χιλιάδας.

Η πόλις αύτη είναι αληθές ότι δεν είχεν ισχυρόν φρούριον, περιεκλείετο δε μόνον από ασήμαντον τείχον, αλλά κείται εις θέσιν πεδινήν, και ο Έλλην, όστις μόλις ήδη έλαβε τα όπλα εις χείρας, δεν είχεν ακόμη την τόλμην να καταβή εις την πεδιάδα, εστερημένος μάλιστα ιππικού και πυροβολικού, τα οποία μόνα ηδύναντο να χρησιμεύσωσιν εις τόπον τοιούτον, και εις πολιορκίαν στενήν. Δια τούτο οι κατά την Τρίπολιν Οθωμανοί πολύ βραδύτερον των άλλων υπέκυψαν εις την πολιορκίαν. Έως ου δε φθάσει η εποχή αύτη, οι Οθωμανοί, όχι μόνον κατείχον όλον το πέριξ της πόλεως πεδίον, αλλ’ εξήλθον πολλάκις και εις εκστρατείας, και επέφεραν και ζημίας εις τους Έλληνας, ως εις την Αλωνίσταιναν, εν των σημαντικών χωρίων της Καρυταίνης το οποίον ελεηλάτησαν και επυρπόλησαν.

Αλλ’ οι κάτοικοι των πέριξ της Τριπόλεως επαρχιών, και αν δεν είχον την τόλμην να συστήσωσι τακτικά πολιορκίας στρατόπεδα περί την Τρίπολιν, είχον όμως μεγίστην ανάγκην να καταστήσωσι στρατιωτικά τινά σώματα, τα οποία να διαμένωσι διαρκώς εις τα όρια των επαρχιών των, ή δια να αντικρούσωσι την ορμήν των τυχόν εξερχομένων εκ Τριπόλεως Οθωμανικών στρατευμάτων, ή τουλάχιστον να λαμβάνωσι γνώσιν των εχθρικών κινημάτων, και αν δεν ήσαν ταύτα ικανά να εμποδίσωσι την εχθρικήν ορμήν, να δίδωσι τουλάχιστον εις τους Έλληνας είδησιν της εχθρικής επιδρομής, δια να προφυλάττωνται από την λεηλασίαν και καταστροφήν. Εις τας θέσεις ταύτας ετοποθετούντο και τα από τας ανωτέρας επαρχίας της Πελοποννήσου ερχόμενα στρατεύματα, ώστε κατ’ ολίγον εσχηματίσθη μια πολιορκητική γραμμή περί την Τρίπολιν, δια της οποίας κατορθώθη εν μέρει τουλάχιστον, η ασφάλεια των πέριξ της Τριπόλεως επαρχιών.

Τοιαύτα στρατόπεδα εσυστήθησαν εις Βλαχοκερασιάς, εις Βαλτέτζι, εις Λεβίδι, εις Βέρβενα, εις Τρίκορφα και αλλαχού, κατά τας παρουσιαζομένας ανάγκας, και ευκολίας. Οι δε Οθωμανοί έχοντες μεγίστην φροντίδα να διαλύσωσι ταύτα και να βλάψωσι τας πλησιεστέρας επαρχίας, έκαμναν συχνάς εξόδους. Εκ τούτου δε πολλαί αψιμαχίαι κατά διαφόρους θέσεις και εποχάς συνεκροτήθησαν. Και εις μεν τας Βλαχοκερασιάς υπερίσχυσαν οι Οθωμανοί· διότι ολίγοι εκ των Ελλήνων αντιπαρετάχθησαν κατ’ αυτών, οι λοιποί εδίστασαν να έλθωσιν εις συμπλοκήν και απεμακρύνθησαν. Εις Βαλτέτζι όμως υπέφερον σημαντικήν ζημίαν οι εχθροί, διότι εντός μεν των οικιών εκλείσθησαν έως πεντήκοντα Έλληνες, και αντέκρουσαν την πρώτην ορμήν των Οθωμανών, ακολούθως δε έφθασαν διάφορα στρατιωτικά σώματα από τας πέριξ θέσεις, και έτρεψαν εις φυγήν τους εχθρούς φονεύσαντες έως τριακοσίους. Αλλ’ εκ των εις διαφόρους θέσεις γενομένων ακολούθως συγκρούσεων, αι οποίαι δεν απέβησαν τοσούτον ευτυχείς εις τους Έλληνας και εξ άλλων τινών πολιτικών αιτιών, επήλθεν η διάλυσις όλων σχεδόν των περί την Τρίπολιν πολιορκητικών στρατοπέδων, τα οποία ακολούθως πάλιν κατ’ ολίγον συνεκεντρώθησαν.

Οι Τούρκοι όμως δεν ήσαν ουδ’ ούτως εις κατάστασιν να κάμωσι συστηματικήν έξοδον δια να καταστρέψωσιν, ή να καθυποτάξωσι τινά των πέριξ επαρχιών· έστρεψαν λοιπόν την εκδίκησίν των κατά των εν τη πόλει ταύτη φυλαττωμένων προκρίτων όλων των Πελοποννησιακών επαρχιών, ως και κατά των ιδίων της πόλεως ταύτης κατοίκων· και τους μεν πρώτους εφυλάκισαν μόλις διασωθέντες από τι οχλαγωγικόν κατ’ αυτών κίνημα τους δε δευτέρους αφού τους εστέρησαν των οικιών των (τας οποίας έδωκαν εις τους προσφυγόντας απ’ άλλας επαρχίας Οθωμανούς), τους ήρπασαν τας τροφάς των, τα σκεύη και τα έπιπλα αυτών, και τους υπεχρέωσαν να εργάζονται άπαντες εις την επισκευήν του φρουρίου.

[Ο ΚΕΧΑΓΙΑΜΠΕΗΣ ΕΝΙΣΧΥΕΙ ΤΗΝ ΤΡΙΠΟΛΗ]

Προβλέπουσα όμως η εν Τριπόλει Οθωμανική εξουσία τον κίνδυνον, εις ον έμελλον να εκτεθώσιν οι Οθωμανοί, εάν ήθελεν κατορθωθή να γένη στενή η πολιορκία, είχε προ πολλού γνωστοποιήσει τους φόβους της εις τον Χουρσίτην, διαμένοντα εις Ιωάννινα. Ούτος δε και δια τους λόγους τούτους, και διότι εις την πόλιν ταύτην είχε τας γυναίκας και την περιουσίαν του, συνέλεξεν αξιόμαχον στρατιάν. Επειδή δε αι εις Ιωάννινα σπουδαίαι αυτού ενασχολήσεις δεν του εσυγχώρουν να οδηγήση αυτοπροσώπως την δύναμιν ταύτην, έπεισε τον Σουλτάνον και εδιόρισε Πασάν της Πελοποννήσου τον Κιοσέ Μεχμέτην, όστις ομού με τον Ομέρ Βρυώνην έμελλε να στρατεύση εις την Ανατολικήν Ελλάδα, να καταστρέψη την εκεί αναφανείσαν επανάστασιν, και να εισέλθη εις την Πελοπόννησον. Επειδή δε η Δυτική Ελλάς δεν είχεν έτι κινηθή εις επανάστασιν, εκλέξας έως τέσσαρας χιλιάδας εκλεκτά Τουρκαλβανών στρατεύματα, τα παρέδωκεν εις τον επίτροπον του Πασά Κεχαγιάμπεην, δια να μεταβή δια του Ρίου εις Πελοπόννησον, και να καταφθάση εις βοήθειαν των εν Τριπόλει πολιορκουμένων, να συντελέση δε και εις την υποταγήν της Ανατολικής Ελλάδος, αποκλείων πάσαν εκ Πελοποννήσου βοήθειαν εις τους αποστατήσαντας κατοίκους της Στερεάς.

Ο Κεχαγιάμπεης διαβάς δια του Ρίου εις Πελοπόννησον, πυρπολήσας την Βοστίτζαν (Αίγιον), και διασκορπίσας μικρά τινά αποσπάσματα, τα οποία απήντησε καθ’ οδόν, έφθασεν εις Κόρινθον. Διαλύσας δε την πολιορκίαν αυτής μετέβη εις Άργος, το οποίον με ολίγην αντίκρουσιν εξουσίασε, φονεύσας ικανούς Έλληνας, και διαλύσας όλα τα εκεί, ως και τα εις την πολιορκίαν του Ναυπλίου παραμένοντα στρατεύματα.

Και ο Κεχαγιάμπεης, και εν γένει η οθωμανική εξουσία δεν είχεν έτι απελπισθή του να επαναφέρη τους Έλληνας εις την υποταγήν· διό όταν οι εκ Ναυπλίου και εκ Τριπόλεως Οθωμανοί, ελθόντες εις συνέντευξιν του Κεχαγιάμπεη, επρότεινον εκδικήσεως και καταστροφής σχέδια, ούτος δεν τα παρεδέχθη, αλλ’ εξήγησεν εις αυτούς, ότι μέλλει να μεταχειρισθή διαλλακτικόν τρόπον προς τους αποστατήσαντας δια να τους επαναφέρη εις την υποταγήν. Το μέτρον τούτο παρεδέχθησαν και οι συνοδεύοντες αυτόν αρχηγοί Αλβανοί, αλλ’ όχι εκ πολιτικού σκοπού, αλλά δι’ ατομικόν συμφέρον. Ήλπιζον και ίσως είχον λάβει και υποσχέσεις ότι αποκατασταθέντων των πραγμάτων, αυτοί έμελλον να λάβωσι κατά την Πελοποννήσον υπηρεσίας ικανάς να τους πλουτίσωσιν, ως και εις άλλην προγενεστέραν εποχήν. Κατά συνέπειαν του μέτρου τούτου εδέχθη την υποταγήν των προσελθόντων αυτώ επαναστατών, και μετέβη άνευ αντικρούσεως εις Τρίπολιν, όπου η παρουσία του τοσούτον θάρρος ενέπνευσεν εις τους Οθωμανούς, όσον κατέπληξε τους επαναστατημένους Έλληνας.

Αλλ’ ο Κεχαγιάμπεης δεν ωφελήθη από την περίπτωσιν ταύτην· διότι δεν εκκινήθη αμέσως κατά των επαναστατών, ελπίζων ότι ηδύνατο να τους επαναφέρη εις την υποταγήν, δι’ απλής μόνο προσκλήσεως. Εάν ήθελεν εκστρατεύσει, ενώ οι μεν Τούρκοι είχον έτι το θάρρος οι δε Έλληνες τον φόβον της αφίξεως αυτού, ήτον ενδεχόμενον να κατορθώση την καταστροφήν τής κατά την Πελοπόννησον επαναστάσεως· η δε επιτυχία αυτούς εις το κέντρον της Πελοποννήσου, ήθελεν επιφέρει γενικήν καταστροφήν όλων των επαναστατικών κινημάτων· αλλ’ αυτός μόλις μετά δύο εβδομάδας ετοιμάσθη δι’ έξοδον, αφού είδεν ότι αι ειρηνικαί αυτού προσκλήσεις απέβησαν χωρίς καρπόν.

[ΝΙΚΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΕ ΒΑΛΤΕΤΣΙ & ΔΟΛΙΑΝΑ – ΣΤΕΝΕΥΕΙ Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΗΣ]

Οι Τούρκοι μ’ όλα ταύτα εκολακεύοντο, ότι η υποταγή των Ελλήνων θέλει πραγματοποιηθή· διότι εκτός της υποταγής των Αργείων, προσήλθον εις αυτούς και οι κάτοικοι χωρίων τινών εκ των πέριξ της Τριπόλεως. Ενόμιζαν ότι ο λαός είχε την διάθεσιν να υποταχθή, εμποδίζετο δε από τους λεγομένους Κλέπτας και από τους Μανιάτας· διά τούτο και ο Κεχαγιάμπεης απεφάσισε να εκστρατεύση εις Καλάμας, διά να περιστείλη ή ματαιώση τας προσπαθείας των Κλεπτών και Μανιατών, να δώση δε θάρρος εις τους κατοίκους διά να προσέλθωσιν εις την υποταγήν. Αλλ’ όταν προς εκτέλεσιν του σκοπού τούτου εξελθόντες οι Οθωμανοί με δέκα περίπου χιλιάδας στράτευμα, εύρον αντίκρουσιν ισχυράν εις Βαλτέτζι, και πολεμήσαντες μετ’ επιμονής ενικήθησαν και επέστρεψαν άπρακτοι, όλαι αι περί υποταγής των Ελλήνων ελπίδες αυτών εματαιώθησαν.

Μ’ όλον τούτον ο Κεχαγιάμπεης δεν έμεινεν αργός. Εστοχάσθη να κάμη άλλην έξοδον προς το μέρος της Σπάρτης· αλλά και κατά ταύτην την εκστρατείαν αντικρουσθείς ισχυρώς τόσον εις Βέρβενα, ως και εις Δολιανά, επέστρεψεν άπρακτος και με σημαντικήν του ζημίαν. Μετά τας αποτυχίας ταύτας όλη η φροντίς των Οθωμανών ήτο, πώς να διατηρηθώσιν, έως ου να φθάση η περιμενομένη διά της Ανατολικής Ελλάδος εκστρατεία, ήτις έμελλε να σώση και αυτούς, να καταστρέψη και τους επαναστατημένους λαούς της Πελοποννήσου. Εκ του εναντίον δε από τας πολεμικάς ταύτας πράξεις ενθαρρυνθέντες πολύ οι Έλληνες, και συγκεντρωθέντες εις ικανόν αριθμόν, απεφάσισαν να καταστήσωσιν στενωτέραν την πολιορκίαν. Και κατά πρώτον μεν εσυστήθη εις Τρίκορφα εν σώμα ικανώς ισχυρόν, ακολούθως κατέλαβον και όλα τα πέριξ της πόλεως χωρία, οίον τας Ρίζας, την Βερσοβάν, τα Κηπιανά κτλ. ώστε οι Τούρκοι εις πάσαν αυτών έξοδον έπρεπε ν’ απαντώσιν ισχυράν αντίκρουσιν, οι δε Έλληνες εμψυχούμενοι κατ’ ολίγον διά της κατά τας συγκρούσεις ταύτας υπεροχής, συνέσφιξαν στενώτερα την πολιορκίαν, τοποθετηθέντες τοσούτον πλησίον της πόλεως, ώστε εις μέρη τινά του φρουρίου δεν ηδύναντο πλέον οι Οθωμανοί ουδ’ εις τας επάλξεις να φαίνωνται διά να πολεμήσωσι.

Εις τοιαύτην κατάστασιν ήτον η πολιορκία, όταν έφθασε και ο Υψηλάντης εις Βέρβαινα. Η παρουσία του μ’ όλας τας γενομένας διενέξεις μεταξύ αυτού και της υπαρχούσης πολιτικής αρχής, επέφερεν ικανόν θάρρος εις τους Έλληνας, οι δε Οθωμανοί, θεωρούντες την αποστολήν αυτού ως έργον Ρωσικόν, έπεσαν εις μεγίστην αθυμίαν, ώστε ουδεμίαν άλλην απαλλαγήν των παρόντων δεινών έβλεπον, ειμή αν φθάση η διά της Ανατολικής Ελλάδος περιμενομένη βοήθεια. Διά να ανθέξωσι δε πλειότερον καιρόν, εστοχάσθησαν να συνάξωσι τον ήδη ωριμάσαντα σίτον εις τους περί την πόλιν και τα πλησιέστερα χωρία αγρούς, μέτρον το οποίον πολλοί ιδιώται είχον ήδη μεταχειρισθή προς ιδίαν αυτών ωφέλειαν. Αλλά και η ιδία εξουσία μετ’ ολίγον εις μόνον αυτό το μέτρον έθεσε πλέον όλας τας ελπίδας της· και δια τούτο πολλαί εκστρατείαι εγένοντο υπό την οδηγίαν του ιδίου Κεχαγιάμπεη με πολύ πλήθος στρατιωτών, και με πολλήν επιμονήν, καθ’ ας συνέβησαν και αι συγκρούσεις εις Κάψαν, εις Ομέρ Τζαούση, εις την κατά τον Μύτικα τάφρον και αλλαχού, εις τας οποίας οι Τούρκοι πάντοτε ενικώντο και εβλάπτοντο.

Η μάχη στο Βαλτέτσι τον Μάιο και η μάχη στα Βασιλικά τον Αύγουστο έκριναν σε μεγάλο βαθμό την άλωση της Τριπολιτσάς τον Σεπτέμβριο. Δυο από τους έμμεσους πρωταγωνιστές της άλωσης είναι οι εικονιζόμενοι Ιωάννηδες: ο ρουμελιώτης Δυοβουνιώτης (αριστερά, μάχη στα Βασιλικά) και ο μωραήτης Μαυρομιχάλης (δεξιά, μάχη στο Βαλτέτσι).

[Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΜΠΑΪΡΑΝ ΠΑΣΑ ΣΤΗΝ ΑΝ. ΣΤΕΡΕΑ ΚΡΙΝΕΙ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΗΣ]

Εξ όλων των πράξεων τούτων η κατάστασις των πολιορκημένων προέβαινεν επί το χείρον επαισθητώς· διότι και την τόλμην των έχανον νικώμενοι συνεχώς και η στέρησις των τροφών απέβαινεν ολοέν δεινοτέρα, ήρχισεν ήδη και η ασθένεια να κάμνη σημαντικωτάτην θραύσιν, προ πάντων δε εις τους όσοι δεν ηδύναντο να έχωσι τας αναγκαίας περιποιήσεις, και ήσαν κακώς κατοικημένοι. Αλλ’ οπόσον ελεεινή ήτον η κατάστασις των προκρίτων! Ήσαν ούτοι φυλακισμένοι εις υπόγειον τι κάθυγρον και σκοτεινόν, βεβαρυμένοι με αλύσεις, μη έχοντες ούτε εις το κάθισμα, ούτε εις τον ύπνον αυτών ανάπαυσιν, εστερούντο δε και ολοτελώς σχεδόν ενδυμασίας. Όταν δε επροχώρησεν η έλλειψις του σίτου, υπέφερον και την στέρησιν της τροφής, και μόλις επρομηθεύοντο ολίγον κακίστης ποιότητος άρτον. Εκ πάντων δε τούτων τοσούτον εβλάφθη η υγεία των, ώστε τινές μεν απέθανον εν τη φυλακή, εκ δε των λοιπών πολλοί, καίτοι εξελθόντες της φυλακής ύστερον, δεν ηδυνήθησαν να διαφύγωσι τον θάνατον.

Αλλ’ όταν η καταστροφή της κατά την Ανατολικήν Ελλάδα εκστρατείας του Μπαϊράν πασά εκοινοποιήθη εις τους πολιορκουμένους, η απελπισία αυτών έφθασεν εις τον ανώτατον βαθμόν· διότι εκτός της σιτοδείας, ήτις κατεμάστιζε τους πολιορκουμένους, ώστε μεταξύ των απορωτέρων, ως ελέγετο, τινές κατήντησαν να μεταχειρισθώσι και ακαθάρτων ζώων σάρκας διά τροφήν των, εκτός της ασθενείας, ήτις απεδεκάτιζεν αυτούς ανηλεώς, κατεβασανίζοντο ούτοι και από την υποψίαν του μέλλοντος, το οποίον τοσούτον τρομερότερον καθίστατο εις τα όμματα αυτών, καθ’ όσον ουδεμία ελπίς σωτηρίας παρίστατο εις αυτούς. Εθεώρουν ότι αυτοί καθ’ εαυτούς δεν ήσαν αξιόχρεοι ν’ απαντήσωσι τον κίνδυνον της εφόδου· εις μίαν δε τοιαύτην έφοδον προέβλεπον εις οποίας τρομεράς βασάνους έμελλον να υποπέσωσιν, όταν ήθελαν απαιτήσει τας περιουσίας των, οποία δε άλλα πάθη έμελλον να αναπτυχθώσι προς εκδίκησιν παρελθόντων κακών, προς εκπλήρωσιν αισχρών επιθυμιών, ή προς ευχαρίστησιν θρησκευτικών προλήψεων. Μ’ όλον ότι δε τοσούτον ελεεινή ήτον η κατάστασις αυτών, εταλαντεύοντο ακόμη εις το να προτείνωσι την διά συνθηκών παράδοσιν της πόλεως. Τοσούτον ο φανατισμός αφ’ ενός και το αγέρωχον αφ’ ετέρου, δεν τους άφηναν να έμβωσιν εις διαπραγματεύσεις με χριστιανούς και υποδούλους αυτών μέχρι τούδε! Αλλ’ όταν και μεταξύ των ιδίων αυτών ανεφάνη μία σημαντική διαίρεσις, η μεταξύ Αλβανών και εντοπίων, εξ ων οι Αλβανοί επέμενον να γένη πρότασις παραδόσεως διά συνθηκών, μόλις τότε απεφάσισαν και ούτοι να κάμωσι τοιαύτην πρότασιν.

[ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΗΣ – ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΑΛΒΑΝΩΝ]

Κατά συνέπειαν τούτων εσυστήθησαν επιτροπαί από αμφότερα τα διαμαχόμενα μέρη, διά να κάμωσι διαπραγμάτευσιν περί παραδόσεως. Αλλ’ οι Έλληνες θεωρούντες ήδη ως βεβαίαν την πτώσιν της Τριπόλεως, δεν παρεδέχθησαν τας προτεινομένας συνθήκας, αντιτάξαντες άλλας, τας οποίας αδύνατον σχεδόν ήτον να εκπληρώσωσιν οι Οθωμανοί, και αν ήθελον τας παραδεχθή. Εις την περίστασιν ταύτην οι Αλβανοί, οίτινες και προ των θρησκευτικών ιδεών, και προ παντός άλλου αισθήματος, έθετον το ίδιον αυτών συμφέρον, συνεννοήθησαν με τον Κολοκοτρώνην, και έκαμαν συνθήκας, αφορώσας ιδίως την εκ της πόλεως έξοδον αυτών ομού με τα όπλα και τας αποσκευάς των· και προς ακριβή αυτών εκτέλεσιν αντηλλάγησαν από αμφοτέρους όμηροι.

Η πράξις αύτη των Αλβανών επέφερε πλήρη ακαταστασίαν και αναρχίαν εις την πόλιν. Απελπισθέντες του να σωθώσιν όλοι ομού διά κοινής τινός συνθήκης, επροσπάθει έκαστος να σώση εαυτόν καθ’ ον τρόπον ηδύνατο· και πολλοί κατέφυγον να ζητήσωσι την σωτηρίαν από Έλληνας, μεθ’ ων συνεδέοντο παλαιόθεν με φιλικάς σχέσεις. Επί τω σκοπώ δε τούτω τους εκάλουν εντός της πόλεως. Ουδεμία εξουσία εφαίνετο διευθύνουσα εις την πόλιν τα πράγματα, και ουδείς πλέον επείθετο εις διαταγάς ανωτέρων. Ομοίαζε δε η πόλις ως πλοίον κινδυνεύον από δεινήν τρικυμίαν, καθ’ ην όλοι οι εν αυτώ απελπισθέντες του να επιτύχωσι διά κοινής συνεννοήσεως την σωτηρίαν των, δεν υπακούουσι πλέον, ούτε εις τον πλοίαρχον, ούτε εις τους ναύτας, αλλ’ έκαστος των κινδυνευόντων φροντίζει διά την ιδίαν αυτού σωτηρίαν· εκ δε της καταστάσεως ταύτης ούτε μερικώς δύναταί τις να ωφεληθή ούτε γενικώς είναι πλέον δυνατόν να υπάρξη συνεννόησις, και επέλθη σωτηρία.

[Η ΑΤΑΚΤΗ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΗΣ – ΓΕΝΙΚΗ ΣΦΑΓΗ ΚΑΙ ΒΑΣΑΝΙΣΜΟΙ]

Εις τοιαύτην κατάστασιν ευρισκομένων των πολιορκουμένων, εις εκ των κατοίκων Πραστού, Μανόλης Δούνιας ονομαζόμενος, όστις προ ολίγων ημερών είχε συνδέσει σχέσεις φιλικάς με τινάς εκ του πυροβολικού των Οθωμανούς, μεθ’ ων είχεν αρχαίαν γνωριμίαν εις Κωνσταντινούπολιν, προθυμοποιούμενος να διασώση αυτούς του παρόντος κινδύνου, εισέρχεται εις την πόλιν διά του τείχους, όπου και άλλοτε του είχε συγχωρηθή η είσοδος, αλλ’ αυτόν ηκολούθησαν και άλλοι· οι δε Οθωμανοί, είτε διότι είχον παραγγελίαν να μην ενοχλήσωσιν αυτόν, είτε διά να μην δώσωσι αιτίαν δυσαρεστήσεως, δεν ετόλμησαν ούδ’ εις τους παρακολουθήσαντας αυτόν να επιφέρωσιν εμπόδιον. Το παράδειγμα τούτων εμιμήθησαν και άλλοι, οίτινες εισελθόντες κατέλαβον αμέσως τον επί της πύλης, λεγομένης του Ναυπλίου, προμαχώνα, και στρέψαντες τα πυροβόλα προς έτερον προμαχώνα, τον επί της πύλης της λεγομένης του Μυστρά, διώκουσι τους φυλάττοντας αυτόν Οθωμανούς πυροβολιστάς, ανοίγουσι τας πύλας ταύτας, και εισέρχονται σωρηδόν εις την πόλιν όλοι οι προς τας θέσεις ταύτας διαμένοντες Έλληνες.

Ως δε συμβαίνει εις τοιαύτας εκ ταυτομάτου λαμβανούσας χώραν πράξεις, ουδέν κίνημα εγίνετο εκ σχεδίου τινός, εκ παραγγελίας, ή εκ συνεννοήσεως, αλλ’ έκαστος προσέβαλε τον πρώτον απαντήσαντα αυτόν Οθωμανόν, ή την πλησιεστέραν οικίαν. Ο δε πυροβολισμός, γινόμενος ως εκ τούτου κατά την πόλιν συνεχέστερος, έδωκεν αιτίαν και εις τα λοιπά πολιορκούντα στρατεύματα να εννοήσωσιν ότι εγένετο έφοδος, ώστε εις ολίγας στιγμάς όλοι εισήλθον εις την πόλιν εκ διαφόρων διευθύνσεων. Ευκόλως δύναταί τις να συμπεράνη οποίαι πράξεις έλαβον χώραν κατά την περίστασιν ταύτην, όταν συλλογισθή από πόσα και οποία πάθη εκυριεύοντο οι εισβαλόντες εις την πόλιν, και διά πόσας αναμνήσεις δεινών έπρεπε να ικανοποιηθώσιν! Οι Τούρκοι, όσοι συνησθάνοντο ότι έπραξαν σκληρά έργα κατά την πολιορκίαν, και προ αυτής, και όσοι εκυριεύοντο από φανατισμόν, και δεν εταπεινώθη εν αυτοίς το φρόνημα του κατακτητού, δεν κατεδέχοντο να παραδοθώσιν εις τους Έλληνας, αλλ’ αντιμαχόμενοι επιμόνως και με απελπισίαν εις τας ιδίας αυτών οικίας, κατεστράφησαν ολοτελώς, συμπαρασύραντες εις την καταστροφήν και πολλούς των Ελλήνων. Και όσοι όμως διόλου δεν αντεστάθησαν, υπέκυψαν εις βασανισμούς διά να παραδώσωσι τας περιουσίας των, και τελευταίον δεν απέφυγον ουδέ τον θάνατον. Αλλά και όταν οι πρώτοι εισελθόντες εκορέσθησαν φόνου και λαφύρων, και εγκατέλιπον τινάς ζώντας, επερχόμενοι άλλοι μεταγενέστεροι, υπέβαλαν εις τας αυτάς βασάνους και τους αυτούς κινδύνους αυτούς, διά να λάβωσι τας περιουσίας των, μ’ όλον ότι άλλοι προ αυτών τας αφήρεσαν.

Μ’ όλα ταύτα πολλαί οθωμανικαί οικογένειαι κατά την πρώτην ορμήν διέφυγον τον θάνατον, προστατευθείσαι από τινας, ή δια γνωριμίαν αυτών, ή από ελπίδας μελλούσης ωφελείας· διότι πολλοί διά να σωθώσι κατά την στιγμήν του κινδύνου υπέσχοντο εις τους αιχμαλωτίσαντας αυτούς να προσφέρωσιν αξιολόγους ωφελείας, τας οποίας, ή είχον πραγματικώς, ή επρότεινον μόνον με σκοπόν ν’ αποφύγωσι τον επικείμενον κίνδυνον. Αλλά και η σωτηρία αύτη απέβη προσωρινή· διότι οι Έλληνες, ή αποτυχόντες εις τας προσδοκίας των, ή αφού έλαβον ό,τι είχον ακόμη οι Οθωμανοί, εφόνευον και αυτούς, μ’ όλον ότι κατά πρώτον διετήρησαν την ζωήν αυτών. Πολλοί δε των χωρικών, και μεθ’ ημέρας ικανάς ύστερον, λαμβάνοντες μεθ’ εαυτόν οθωμανικάς οικογενείας, διά να τας μεταφέρωσι δήθεν εις τας πατρίδας των, τας εφόνευαν καθ’ οδόν, αφού όλα τα μέσα, τα οποία μετεχειρίζοντο προς ανακάλυψιν χρημάτων, ή πολυτίμων ειδών, απέβησαν μάταια· ώστε μετά τινας ημέρας τόσον αι αγυιαί [οι δρόμοι] της πόλεως, τα πέριξ αυτής, ως και αι εις τας επαρχίας διευθύνουσαι οδοί, έγεμον πτωμάτων διαφόρου ηλικίας και φύλου Οθωμανών.

Καθ’ όλον δε το διάστημα τούτο τα ελληνικά στρατεύματα ηδύναντο να θεωρηθώσιν εις πλήρην αναρχίαν· διότι έκαστος εφρόντιζε να ωφεληθή εκ των λαφύρων, χωρίς να υπακούη εις ανώτερον αρχηγόν. Πολλάκις δε και αυτοί οι λαφυραγωγούντες ελαφυραγωγήθησαν παρ’ άλλων ισχυροτέρων και πλειοτέρων, ώστε εάν δεν υπήρχε σώμα ικανώς πολυάριθμον και στενώς συνδεδεμένον, εκινδύνευε να στερηθή τας ωφελείας του από άλλους ισχυροτέρους και πολυπληθεστέρους, ελθόντας αργότερα, και μη ωφεληθέντας αναλόγως των προσδοκιών των. Ως και εκ των Χριστιανών κατοίκων της πόλεως πολλοί εγυμνώθησαν, τινές εβλάφθησαν, και άλλοι εφονεύθησαν κατά την περίστασιν ταύτην. Τόσον η μανία του κέρδους τυφλώνει τον άνθρωπον, ώστε τα πάντα τολμά να επιχειρήση, όταν ο φόβος του νόμου και της εξουσίας αφαιρήται από αυτόν, και ο χαλινός της ηθικής και της θρησκείας καταπατήται!

Εκτός λοιπόν των Αλβανών, οίτινες κατά την συνθήκην ανεχώρησαν αβλαβείς και διεσώθησαν εις τας πατρίδας των, και οίτινες δεν ήσαν ουδέ δισχίλιοι κατά τον αριθμόν, όλοι οι λοιποί Οθωμανοί, όσοι ευρέθησαν κατά την πολιορκίαν εις Τρίπολιν, απωλέσθησαν από τους πολέμους, από την πείναν, από την ασθένειαν, και τελευταίον από την μάχαιραν· ολίγα δε μόνον άτομα διεσώθησαν από τον γενικόν όλεθρον· αλλά και ταύτα κατά μέγα μέρος οφείλουν εις την καλλονήν αυτών την σωτηρίαν των, εκτός των οικογενειών του Χουρσίτη, αίτινες διετηρήθησαν δια χρηματικάς ωφελείας και ανταλλαγήν αιχμαλώτων.

[Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΛΩΣΗΣ]

Η άλωσις της Τριπόλεως ημπορεί να θεωρηθή ως ο πρώτος θεμέλιος λίθος του της ελληνικής ανεξαρτησίας οικοδομήματος. Καταστραφείσης της κατά την Πελοπόννησον έδρας της οθωμανικής εξουσίας, όλη η Πελοπόννησος ηδύνατο πλέον να θεωρηθή ελευθέρα. Εάν δε υπήρχαν έτι φρούρια τινά υπό την εξουσίαν των Οθωμανών, ως αι Πάτραι και το Ναύπλιον, διά την πτώσιν όμως της Τριπόλεως η ελληνική ελευθερία εθεωρείτο ήδη ως αποκατασταθείσα εις Πελοπόννησον· και πραγματικώς η άλωσις της πόλεως ταύτης και η καταστροφή της εν αυτή οθωμανικής εξουσίας, όχι μόνον ενεψύχωσε τους Έλληνας εις τον αγώνα των, αλλ’ επέφερε και πολλάς ευκολίας, εις το να προετοιμασθώσι διά μελλούσας πράξεις. Εάν δε η Τρίπολις ήθελε μένει έτι εις τας χείρας των Τούρκων, όταν εισήλθεν ο Δράμαλης εις Πελοπόννησον, όλαι αι περί ελευθερίας ελπίδες των Ελλήνων ήθελον αποβή μάταιαι. Πόσον δε ο κατέχων την Τρίπολιν επηρεάζει το εσωτερικόν της Πελοποννήσου, εφάνη κατά την εποχήν της Αιγυπτιακής εκστρατείας.