Αι Αθήναι κατά τον Αγώνα (χρονογράφημα για την Αθήνα του "ατυχούς" πολέμου του 1897)
(Εισαγωγή και επιμέλεια κειμένου από τον κ. Κωνσταντίνο Λινάρδο)
Εισαγωγή
Στις 7 Μαΐου 1897 (και ενώ η Ελλάδα βρίσκεται σε δυσχερή θέση ) η Οθωμανική κυβέρνηση συναινεί στις έντονες συστάσεις των ισχυρών δυνάμεων αποδεχόμενη την προσωρινή κατάπαυση του πυρός. Ήδη οι μεγάλες δυνάμεις ξεκινούσαν συνομιλίες με την Οθωμανική αυτοκρατορία για τους όρους ειρήνης , που όπως θα δούμε τελικά ήταν κομμένοι και ραμμένοι στα μέτρα τα δικά τους και των ομολογιούχων τους…Εδώ, θα παρουσιάσουμε ένα ενδιαφέρον χρονογράφημα με τίτλο `` Αι Αθήναι κατά τον αγώνα `` που δημοσιεύτηκε στις 9 Μαΐου στην εφημερίδα `` Εμπρός`` από τον αρθρογράφο της Θεόδωρο Βελλιανίτη. Σε αυτό καυτηριάζεται η συμπεριφορά μερίδας του πληθυσμού της πρωτεύουσας και επισημαίνονται ορισμένα προβλήματα (δεν αναφέρεται πάντως καθόλου και στις ευθύνες του ημερήσιου τύπου) , την ώρα που η χώρα έδινε αγώνα επιβίωσης.
Αι Αθήναι κατά τον Αγώνα
Είναι απολύτως αδύνατον ο ερχόμενος εκ της αλλοδαπής ν’ αντιληφθεί ότι η ημετέρα πόλις είναι πρωτεύουσα κράτους εν πολέμω ευρισκομένου , έθνους διεξάγοντος αγώνα ατυχή , ότι είναι πόλις ης τα τέκνα γυμνητεύοντα και πεινώντα μάχονται κατά πολλαπλασίων εχθρών. Πως να αντιληφθή τις ταύτα ; Αν εξαιρέση τις τα πλήθη των πολύχρωμων οπλιτών των διασχιζόντων τας οδούς , την συγκέντρωσιν ομάδων τινών έξωθεν του εθνικού τυπογραφίου , αναγιγνωσκόντων τα δελτία της κυβερνήσεως ουδέν άλλο προδίδει τον πόλεμον, ουδαμού αλλού δύναται να ίδη την συγκίνησιν , τον πυρετόν και το αδιάλειπτον ενδιαφέρον όπερ γεννά ο πόλεμος και εξάπτουν αι ατυχίαι εν τοις πεδίοις των μαχών.
Εθελοντές φεύγουν για το μέτωπο
Ουδέν δεικνύει ότι έχουμε πόλεμον. Ουδέν δεικνύει ότι τα τέκνα μας και οι αδελφοί μας πολεμούν εκεί κάτω. Η ειρηνική φυσιογνωμία της πόλεως έμεινεν η αυτή. Οι περίπατοι είναι πεπληρωμένοι κόσμου , αι κυρίαι και αι κορασίδες φέρουσι τας εαρινάς αμφιέσεις των και μειδιούν γλυκύτατα , οι νεανίαι αποπνέοντες μύρον ονειροπολούν την ευτυχίαν , οι θαμώνες των καφενείων ροφούν το παγωτόν τους μετά φιλοσοφικής αμεριμνησίας , άλλοι σφαιροκτυπούν εις τα σφαιριστήρια, και πέριξ των μικρών τραπεζών κατατέμνονται αι ευθύναι των κυβερνητών , του βασιλέως και των αρχηγών , μοιράζονται διπλώματα ανδρείας και καταγγέλονται άλλοι ως προδότες , εκφράζονται γνώμαι περί πολέμου , μετά τοιαύτης απαθείας , μετά τοιαύτης αδιαφορίας και ψυχρότητας , ως το τέταρτον της Ελλάδος να μην ευρίσκεται υπό την πτέρναν του εχθρού , ωσάν να μην διατρέχωμεν να ακούσωμεν ότι πόδας εχθρών ατίμασαν τα ένδοξα στενά των Θερμοπυλών . Τίποτε δεν συγκινεί , τίποτε δεν εξάπτει , τίποτε δεν εξεγείρει τους παλμούς και δεν δονεί τας ψυχάς. Μετεβλήθησαν όλοι εις βραχμάνες και αναμένουν πότε θα λήξη αυτή η ιστορία του πολέμου δια να αρχήσωμεν τας αιωνίας συζητήσεις , τα χαχανίσματα και τους κανκανισμούς. Αδράνεια σωμάτων και ψυχής παντού.
Συγκίνησις μεταδίδεται ολίγον , όταν η μία μετά την άλλην εγκαταλείπονται αι οχυραί θέσεις και ο στρατός υποχωρεί εντεύθεν πάντοτε. Τότε καταλαμβάνονται υπό τρόμου , τότε βλέπετε ωχράς μορφάς και ανήσυχα τα βλέμματα , και παραλύτους τας γλώσσας. Όταν περιέλθη όμως και αυτή η εντύπωσις πάλιν η πρώτη αδράνεια , πάλιν ο βουδισμός , πάλιν η αποκαρτέρησις , πάλιν οι εαρινοί περίπατοι και το βιολί του Μαρίνου και των ζυθοπωλείων η τροφή , και αι αμαξοδρομίαι και τα φάιβ ο κλοκ , και νυκτερινοί κώμοι , και οι κιθαρωδίαι ως να πλέωμεν εν τη ευτυχία , ως να διαγελά με τας εαρινάς ημέρας και η ειρήνη εν τη χώρα.
Είναι περίεργον φαινόμενον αληθώς τούτο. Είναι αλλόκοτος αύτη αναισθησία μιας πόλεως. Την αδιαφορίαν δε ταύτην πρέπει να την αναζητήση τις εις τον στρατολογικόν ημών νόμον και εις της ανωτάτης υγειονομικής επιτροπής την υδαρήν συνείδησιν. Ο νόμος μας είναι ταμιευτικός μάλλον , εδημιουργήθησαν δε ως εκ τούτου άπειροι απαλλαγέντες. Εις τας οδούς και εις τας πλατείας συναντά τις καθ’ εκάστην όλους τους γνωστούς νέους των Αθηνών , τους υπαγομένους μεν εις τας ηλικίας των κληθέντων επιστράτων , αλλά απαλλαγέντες.
Τα 8/10 των αθηναϊκών οικογενειών δια ποικίλλων τρόπων , δια μέσων πολλάκις επονείδιστων , κατόρθωσαν να απαλλάξωσι τα τέκνα των της στρατιωτικής υποχρεώσεως. Αυτοί καλά ευρίσκονται εδώ . Συγκινούνται ίσως αναγιγνώσκουσαι τας περιπετείας του στρατού , τας στερήσεις του στρατού , την πείνα αυτού , την ανδρείαν αυτού. Αλλά οι συγκινήσεις αύται εμποιούσιν την εντύπωσιν ην εμποιεί και η ανάγνωσις ενός μυθιστορήματος και η θέα δράματος τινός. Δεν υπάρχει το άμεσον ενδιαφέρον . Δεν ταράσσονται των Ατθίδων αι καρδίαι δια τα μαχόμενα τέκνα των , δεν πατά η ψυχή των εις τα πεδία των μαχών , όπου παλαίουν οι αδερφοί των.
Tα δάκρυα των δεν ρέουν δια τους καλούς νεανίας , οίτινες από δύο μηνών δεν ήλλαξαν υποκάμισον , οίτινες το Πάσχα διήλθον εσθίοντες μίαν γαλέταν και ολίγας ελαίας . Οι καλλίκομοι κύριοι , οίτινες σημειούνται ως απαλλαγέντες και οι οποίοι εκραύγαζον `` ζήτω ο πόλεμος `` και `` ελευθερία η θάνατος `` όχι μόνον δεν έσπευσαν υπό τας σημαίας , ως τόσοι άλλοι ομήλικες των ,αλλά δεν ηθέλησαν να στερηθώσιν ούτε έν ζεύγος των εσωρρούχων των , ίνα ενδυθή ο γυμνητεύων , ο άστεγος στρατός.
Περιήλθομεν μετά της επιτροπής απείρους οικίας. Εκρούσαμεν παντού τα θύρας. Παρέστημεν εις σκηνάς συγκινητικάς αληθώς. Συνηντήσαμεν αβράς κόρας να προσφέρουν αληθώς ότι εζητούμεν , συνηντήσαμεν μητέρας προσφερούσας , αλλά πόσοι ήταν ούτοι ; Εντός δύο ημερών ηδύναντο να συναχθώσι τοσαύτα ενδύματα , ώστε να ενδυθή ολόκληρος ο στρατός από τας Αθήνας μόνον. Και όμως μηδαμή είναι η συλλογή απέναντι των αναγκών , απέναντι του πληθυσμού της πόλεως και του πλούτου αυτής. Κάποιος αρχιτέκτων Γερμανός , όστις έγεινεν εκατομμυριούχος εν Αθήναις , μετά σπαρακτικής χειρονομίας απεστερήθη ενός πενταδράχμου ίνα αγορασθή εν υποκάμισον. Άλλος κύριος όστις ξεκοκκάλιζε το εισόδημα του , προστρίβων την κοιλίαν του εφέρετο προς ημάς ως να εζητώμεν δι ημάς το έλεος του. Και τα παραδείγματα ήσαν άπειρα. Και η αδιαφορία αύτη συνέτριβε την ψυχήν μας.
Αυτοί δε οι κύριοι οι αρνούμενοι να δώσωσιν εν υποκάμισον , οι εκατομμυριούχοι των Αθηνών , οι μη δώσαντες ούτε εν δίφραγκον υπέρ του αγώνος , οι αξιούντες να κατέχωσι τας υπάτος θέσεις εν τη πολιτεία και τη κοινωνία και σφιγκτοδένοντες το πουγγί των εν τη μεγαλειτέρα των εθνικών αναγκών , ήκουσαν ότι σώμα στρατού βαδίζει κατά των Αθηνών , εξύπνησαν προχτές και ωχροί και περίτρομοι εθρήνουν εαυτούς και τας κτήσεις αυτών , ως να εφάνησαν τα φέσια των γκέγκηδων εις τα πρόθυρα των Αθηνών. Ούτε τα ασφάλιστρα των οίκων των δεν επλήρωναν υπέρ των μαχομένων τέκνων της Ελλάδος , των μαχητών εκείνων , οίτινες ανακρατούν τους γκέγκηδες ίνα μη λαφυραγωγήσωσιν αυτούς. Λιποστρατία από τους νέους , αδιαφορία από τους δυνάμενους να δώσωσιν , αναισθησία κτηνώδης από τους εκατομμυριούχους και τους πλουσίους.
Η Αθήνα στα τέλη του 1900
Είχε δίκαιον ο Δανός εκείνος όστις εγερθείς προ ολίγων ημερών εις το βρίθον κόσμον καφενείον της πλατείας του συντάγματος εκραύγαζεν:
"Εντροπή τόσοι άλκιμοι νέοι να μένετε εδώ , εν ω εχθρός πατεί το έδαφος της πατρίδος σας. Εντροπή να συζητείτε αντί να πυροβολήτε εις τον Δομοκόν και εις τον Άραχθον."
Παρ’ ολίγον να εκακοποιείτο , ο αγαθός φιλέλλην , όστις έσπευσεν από την βορεινήν πατρίδα του , ίνα χύση το αίμα του εις τα ελληνικά όρη , από τους ενθουσιώδεις υπέρ του πολέμου απαλλαγέντες.
Άλλην όμως όψιν θα είχον αι Αθήναι , άλλην ζωήν θα εδείκνυον , άλλως θα εδονείτο η ψυχήν αυτών , αν προέτασσον τα στήθη τους υπέρ της πατρίδος και ούτοι.
Πάσης οικογενείας η διάνοια θα είχε στραφεί εκεί όπου ευρίσκοντο ούτοι. Από τον άρτον τον οποίον τρώγει , από τα ενδύματα τα οποία φέρει , από τα καλύμματα του οίκου θα εύρισκε τρόπον να προσφέρει ίνα περιφρουρήση εκ των στερήσεων τα τέκνα αυτής. Σήμερον το ενδιαφέρον δεν είνε άμεσον , και δια αυτό η αδράνεια , και δια αυτό η απάθεια , και δια αυτό η αναισθησία η κατέχουσα την πρωτεύουσαν.
Πιστεύω ότι θα κλεισθή η ειρήνη αλλ’ αν αι περιπέτειαι του πολέμου, δεν έληξαν και την ημισέληνον του Τούρκου κυματίση η αττική αύρα , τότε μόνον θα έδωμεν εγειρομένην εκ της νάρκης την πόλιν ταύτην των διαδηλώσεων τον υδροκέφαλον αυτόν του Πανελληνίου.
Θεόδωρος Βελλιανίτης
