Επιτέλους τους ξεριζώσαμε...

“Κραυγάσατε τῷ Κυρίῳ
με φωνήν θριάμβου,
ὁ γάρ Κύριος ὕψιστος
καί φοβερός”

Ψαλμοί XLVII, 1, 2

“...Η ψυχή μου σχίζεται, αλλά πρέπει να παραδώσουμε όλα στο αίμα και στη φωτιά, να κρεμάσουμε άνδρες, γυναίκες, παιδιά και γέρους, να μην αφήσουμε όρθιο ούτε ένα σπίτι.

Με τέτοιες μεθόδους τρόμου, που είναι οι μόνες ικανές στο να συντελέσουν να τελειώσει ο πόλεμος μέσα σε δυο μήνες, ενώ αν έχω ανθρώπινα αισθήματα, ο πόλεμος θα συνεχιστεί επί χρόνια.

Παρά την απέχθειά μου, αποφάσισα λοιπόν να διαλέξω την πρώτη μέθοδο...”

(Kaiser Guillaume II, 1914¹)

Δημοτικό τραγούδι, που μαρτυρεί τα δεινά και την ανθεκτικότητα της ποντιακής φυλής

*
* *

Τι είναι γενοκτονία

Σύμφωνα με τα διεθνή παραδεγμένα, γενοκτονία υπάρχει όταν μια θρησκευτική ή φυλετική ομάδα διώκεται από μια άλλη, απλώς και μόνο γιατί δεν ανήκει στην ίδια μ’ αυτή θρησκευτική ή φυλετική ομάδα. Συγκεκριμένα:

Η Σύμβαση του Ο.Η.Ε. για την πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος της “γενοκτονίας” στο άρθρον 2 αναφέρει:

“Εις την παρούσαν Σύμβασιν, ως γενοκτονία νοείται οιαδήποτε εκ των κατωτέρων πράξεων, ενεργούμενη με την πρόθεσιν ολικής ή μερικής καταστροφής ομάδος, εθνικής, εθνολογικής, φυλετικής ή θρησκευτικής:

• Φόνος μελών της ομάδος.
• Σοβαρά βλάβη της σωματικής ή διανοητικής ακεραιότητας των μελών της ομάδος.
• Εκ προθέσεως υποβολή της ομάδος εις συνθήκας δυναμένα να επιφέρωσιν την πλήρη ή την μερικήν σωματικήν καταστροφήν αυτής.
• Μέτρα αποβλέποντα εις την παρεμπόδισιν των γεννήσεων εις τους κόλπους ορισμένης ομάδος.
• Αναγκαστική μεταφορά παίδων μιας ομάδος εις ετέραν ομάδα”.

Το πρώτο δίλημμα που έθεταν οι Τούρκοι ήταν:

Ή γίνεσαι μουσουλμάνος ή διώκεσαι.

Αν λάβουμε υπόψη τον τρόπο που έγιναν οι διώξεις σε βάρος των Ελλήνων σ’ όλη τη μακρά περίοδο της σκλαβιάς, αυτές εμπίπτουν στο αναγνωρισμένο διεθνή ορισμό της γενοκτονίας.

Όμως στην περίοδο 1914-1923, αυτό που συνέβη στον Ελληνισμό της Μικράς Ασίας και του Πόντου, ήταν το αποτέλεσμα ενός σατανικού Σχεδίου, που όμοιό του δεν έχει να παρουσιάσει η Διεθνής Ιστορία.

Επιπλέον η γενοκτονία των Ελλήνων παρουσιάζει τις εξής ιδιομορφίες:

• Έγινε μεθοδικά σε διάστημα 9 ολόκληρων χρόνων.
• Ο αριθμός των θυμάτων (νεκρών) αγγίζει το 1,5 εκατομμύριο, χωρίς να υπολογίζονται τα θύματα των βιασμών, λεηλασιών και κάθε άλλου είδους κακώσεων, που κι’ αυτά, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, συνιστούν γενοκτονία.
• Στην περιοχή του Πόντου η γενοκτονία έγινε ολοκαύτωμα, δηλαδή η ακριτική αυτή ράτσα, γνωρίζοντας καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη την τούρκικη σκληρότητα και σατανικότητα, δεν οδηγήθηκε, όπως οι Αρμένιοι, σ’ εύκολη σφαγή.

Πρόβαλε σθεναρή αντίσταση κι’ έτσι η γενοκτονία μεταβλήθηκε σ’ ολοκαύτωμα.

Η όλη τραγωδία εκτυλίχθηκε σε δύο φάσεις. Η πρώτη από το 1914 έως το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (Οκτώβριο 1918) και η δεύτερη από το 1919 ως το 1923 (Κεμαλική Περίοδος – πόλεμος Μικράς Ασίας).

Το δράμα της γενοκτονίας

Σ’ όλες τις βάρβαρες μεθόδους του παρελθόντος, δηλαδή των κλοπών, αρπαγών, βιασμών, δολοφονιών, στημένων κατηγορητηρίων και δικών προστέθηκαν δυο άλλοι σατανικώτεροι τρόποι εξόντωσης:

α. Στράτευση και των χριστιανών. Μέτρο που ίσχυε πάντοτε από το 1858 και μετά, όμως για τους άπιστους περιοριζόταν στην εξαγορά μ’ ένα ορισμένο χρηματικό ποσό αντισηκώματος καλούμενο bedel.

Κατά τους Βαλκανικούς πολέμους, αλλά και το πρώτο έτος του Α΄ παγκοσμίου πολέμου, η στράτευση των χριστιανών ήταν τυπική, όπως και των Τούρκων, όμως πάντοτε ετοποθετούντο στις πλέον απόμακρες μονάδες και η μεταχείρισή τους από τους αξιωματικούς και υπαξιωματικούς ήταν απάνθρωπη και βάρβαρη, που συχνά έφτανε σε ξυλοδαρμούς μέχρι θανάτου. Όλες οι χιονισμένες κορφές της Ανατολίας και του Καυκάσου και η ζεστή αφιλόξενη έρημος της Αραβίας και του Σινά γέμισαν από πτώματα χριστιανών στρατιωτών, που τους χρησιμοποιούσαν πολλές φορές σαν υποζύγια να σέρνουν πέρα-δώθε φορτηγά κάρα, πυροβόλα και παντός είδους πολεμοφόδια και πυρομαχικά. Και ξαφνικά από τις αρχές του Ιουλίου του 1914 τέθηκε σ’ εφαρμογή ένα πιο σατανικό σχέδιο, γερμανικής έμπνευσης.

Κατάταξη των χριστιανών σε ξεχωριστά άοπλα στρατιωτικά τμήματα, τα λεγόμενα τάγματα ασφαλείας “Ameles tabour”. Σκοπός τους τυπικά οι εργασίες κοινής ωφέλειας (διάνοιξη δρόμων, τούνελ, μεταλλεία, ανθυγιεινά εργοστάσια κ.λ.π.), όμως ουσιαστικά οι εργασίες αυτές συνέχιζαν όσο συνέχιζε και η σωματική και ψυχική αντοχή του καθενός.

Ένα κομμάτι ακατάλληλο ψωμί από βίκο (τροφή για ζώα) και μια νερόβραστη σούπα ημερησίως, κάτω από βροχή και χιόνι, με βρισιές, προπηλακισμούς και ξύλο, αρρώστιες από δυσεντερία, διάρροια, εξανθηματικό τύφο, δεν άφηναν πολλά περιθώρια επιβίωσης. Ελάχιστος υπήρξε ο αριθμός αυτών που επέζησαν από τα περίφημα αυτά ameles tabour, τα “τάγματα θανάτου”, όπως τα αποκαλούσαν οι χριστιανοί.

Ιδού μια αυθεντική μαρτυρία:

“Εγώ ήμουνα ο μεγαλύτερος γιος της οικογένειας. Ο πατέρας μου πέθανε, όταν ήμουν 12 χρονών. Έμεινα προστάτης σε 3 άλλα αγόρια και δύο αδελφές.

Το Σεπτέμβριο του 1916 με πήραν από το χωριό μου, το Αχτραχμαλού της περιφέρειας Ακ-νταγ-Ματέν, της νοτιώτερης πόλης του Πόντου. Μετά από πορεία 35 ημερών και αφού στο δρόμο από τους 300 που ξεκινήσαμε υπέκυψασν στην πείνα και στις κακουχίες περίπου 70 άτομα –μην ξεχνάμε ότι μαζί μας ήταν άνδρες από 18 έως 50 χρόνων- φτάσαμε επιτέλους στο Κοζάτ, μια πόλη που κατοικούνταν από Κούρδους, Τούρκους και Αρμένιους (μέχρι το 1915 που τους σκότωσαν όλους). Εκεί ξεχώρισαν όσους μεγάλους ήξεραν μια τέχνη (κτίστη, αρτοποιού, σιδερά, καραγωγέα κ.λ.π) και τους υπόλοιπους περίπου 150 μας πήγαν στην πόλη Καρπέρ.

Η πόλη αυτή ήταν στα όρια της περιοχής των Κούρδων και πολύ κοντά στους χώρους των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Πολεμούσαν εκεί οι Τούρκοι με τους Ρώσους.

Η κατάστασή μας ήταν άθλια. Τα παπούτσια μας είχαν τρυπήσει και δέναμε με σπάγγους, για να τα συγκρατήσουμε. Είμασταν άπλυτοι και εξαντλημένοι από τις πορείες, αλλά κυρίως από την πείνα.

Μας πήγαν σ’ ένα άδειο στρατώνα, όπου συναντήσαμε άλλους 200 περίπου Έλληνες και Αρμένιους, που η φυσική τους κατάσταση ήταν χειρότερη από τη δική μας. Ένας ψηλός Τούρκος λοχαγός, συνοδευόμενος από δύο ανθυπολοχαγούς και με τη βοήθεια 20 χωροφυλάκων μας έβαλε στη γραμμή και μας μίλησε.

«Το tabour (τάγμα) που ήρθατε έχει ιερή αποστολή. Βοηθάει το στρατό μας στο δίκαιο αγώνα μας κατά των Ρώσων. Θέλω σκληρή δουλειά και πειθαρχία. Προσέξτε, έχω δικαίωμα ζωής και θανάτου επάνω σας».

Όπλα δε μας έδωσαν, μόνη στρατιωτική μας εξάρτηση ήταν μια άθλια χλαίνη, αυτή για στρώμα, αυτή και για παλτό. Βρισκόμασταν στο τέλος του Οκτωβρίου και το χιόνι άρχισε να πέφτει στην περιοχή. Από το πρωΐ μέχρι τα μεσάνυχτα κουβαλούσαμε πυρομαχικά κι’ άλλα εφόδια στο στρατό, που πολεμούσε ή επισκευάζαμε τους δρόμους.

Ένα κομμάτι ψωμί και μια νερόβραστη σούπα, δυο φορές την ημέρα, ήταν το φαγητό μας.

Κάθε μέρα πέθαινε κάποιος από την εξάντληση ή το ξυλοκόπημα. Πολλές φορές τα παλιά μας τσαρούχια² τα ψήναμε στη φωτιά, τα αλατίζαμε και τα τρώγαμε.

Το Νοέμβριο άρχισε να μας θερίζει ο τύφος, όμως το άνοιγμα των δρόμων από τα χιόνια συνέχιζε και πολλές φορές αντικαθιστούσαμε τα ζώα στο να τραβάμε κάρα ή πυροβόλα.

Ευτυχώς σε λίγο, στην περιοχή οι Κούρδοι, ίσως υποκινούμενοι από τους Ρώσους, ξεσηκώθηκαν. Επικράτησε μεγάλη αναταραχή. Στους δρόμους ανακατεύονταν στρατός, πρόσφυγες κι’ εμείς των “ταγμάτων εργασίας”. Η ευκαιρία ήταν μοναδική. 14 Έλληνες σκελετωμένοι το σκάσαμε. Οι περισσότεροι ήμασταν αγράμματοι, όμως 5 είχαν κάνει σπουδές στο εξωτερικό, στη Ρωσία, στην Οδησσό, στην Αθήνα.

Θυμάμαι ότι μετά από πέντε ώρες πορεία μπήκαμε στο ακραίο σπίτι ενός τούρκικου χωριού, απ’ όπου πήραμε τρόφιμα και αμέσως φύγαμε χωρίς να πειράξουμε κανένα.

Όταν καθήσαμε να φάμε κρυμμένοι σε μια σπηλιά, ένας μορφωμένος, που μέχρι τότε έκανε τον αρχηγό, μας είπε:

“Έίμαστε τώρα σαν τους μυρίους του Ξενοφώντα...”

Οι μορφωμένοι χειροκρότησαν. Εμείς όμως δεν καταλάβαμε, γιατί. Αυτός συνέχισε με απλά λόγια:

“Κάποτε πριν γεννηθεί ο Χριστός βασιλιάς της Περσίας ήταν ο Δαρείος και βασίλισσα η Παρυσάτιδα. Όταν αυτός πέθανε οι δυο γιοί του πολέμησαν ποιός θα τον διαδεχθεί. Τον ένα τον έλεγαν Κύρο και τον άλλο Αρταξέρξη.

Ο Κύρος ζήτησε τη βοήθεια των Ελλήνων. Έτσι μαζεύτηκαν περίπου 14.000 άνδρες και με αρχηγό το Σπαρτιάτη Κλέαρχο ξεκίνησαν για τη Μικρά Ασία. Χίλιοι περίπου μετάνιωσαν και γύρισαν πίσω στην Ελλάδα. Οι 12.900 όμως μετά από πορεία έξι μηνών έφτασαν κοντά στη Βαβυλώνα (τώρα τη λένε Βαγδάτη).

Ο Κύρος ζήτησε τη βοήθεια των Ελλήνων. Έτσι μαζεύτηκαν περίπου 14.000 άνδρες και με αρχηγό το Σπαρτιάτη Κλέαρχο ξεκίνησαν για τη Μικρά Ασία. Χίλιοι περίπου μετάνιωσαν και γύρισαν πίσω στην Ελλάδα. Οι 12.900 όμως μετά από πορεία έξι μηνών έφτασαν κοντά στη Βαβυλώνα (τώρα τη λένε Βαγδάτη).

Τότε ένα νέος και μορφωμένος που τον έλεγαν Ξενοφώντα, ανέλαβε την αρχηγία των Ελλήνων και ύστερα από πολλές περιπέτειες έφτασαν εδώ που είμαστε τώρα εμείς, στην περιοχή των Καρδούχων, δηλαδή των Κούρδων”.

Οι μορφωμένοι τον χειροκρότησαν και του φώναξαν:

“Είσαι ο Ξενοφώντας μας, εμπρός πες μας το σχέδιό σου να σωθούμε”.

Αυτός, παρ’ ότι αδυνατισμένος σαν σκελετός είχε πάνω του κάτι το αρχηγικό. Συνέχισε λοιπόν το λόγο του:

“Θα κάνουμε ό,τι έκανε εκείνος. Όλοι μαζί θα διασχίσουμε όρη και ποταμούς και θα φτάσουμε στην Τραπεζούντα, την πόλη που φιλοξένησε του μυρίους του Ξενοφώντα. Εκεί είναι τώρα οι Ρώσοι... Είναι κανείς που έχει αντίρρηση;”

Ένα μήνα περπατούσαμε. Στο δρόμο υπέκυψαν τρεις σύντροφοί μας. Πέσαμε πάνω σε τουρκικά στρατεύματα και χάσαμε άλλους δύο συντρόφους. Τελικά βρεθήκαμε στα ορεινά της περιοχής της Σαμψούντας. Εκεί συναντηθήκαμε μ’ ένα Πόντιο οπλαρχηγό, ο οποίος μας έστειλε στην πόλη Σινώπη σε κάποιο σύνδεσμό το. Δυο από τους συντρόφους μας έμειναν μαζί του σαν αντάρτες. Έτσι οι υπόλοιποι επτά φτάσαμε στη Σινώπη κι’ απο εκεί με μιικρή βάρκα πήγαμε στα ανοικτά της θάλασσας, όπου μας παρέλαβε ένα ρώσικο πολεμικό πλοίο και μας πήγε στο Βατούμ³.

Το 1918, που τέλειωσε ο πόλεμος, γύρισα στην πατρίδα μου. Όμως σε λίγο άρχισε η τρομοκρατία του Κεμάλ και το Σεπτέμβριο του 1919 πήρα μαζί μου τον τρίτο αδελφό μου Ευρυπίδη, περάσαμε τις γαλλικές γραμμές στην Κιλικία και από τη Μερσίνα με γαλλικό πλοίο ήρθαμε στην Καβάλα, όπου δουλεύαμε σαν νερουλάδες⁴”.

(Αφήγηση Δημήτρη Τσιρκινίδη, λίγο πριν το θάνατό του το 1961).

β. Άλλος σατανικός τρόπος εξόντωσης ήταν ο λεγόμενος “Λευκός Θάνατος”. Οι Τούρκοι είχαν προγραμματίσει την ομαδική εξόντωση του ελληνικού πληθυσμού το 1913, αρχής γενομένης από την Τραπεζούντα με κύριο ένοχο το γενικό διοικητή της πόλης Bekir Sami bey⁵. Ένας κρυπτοχριστανός, που ήταν στην υπηρεσία του, ειδοποίησε κρυφά τον Έλληνα μητροπολίτη ότι οι παράγοντες του νεοτούρκικου Κομιτάτου απ’ όλο το νομό, σε δύο μυστικές συνεδριάσεις, αποφάσισαν τη σφαγή των Ελλήνων του Πόντου. Η Μητρόπολη ειδοποίησε το Πατριαρχείο, το οποίο ενήργησε αστραπιαία προς τους Άγγλο και Ρώσο πρεσβευτές της Κωνσταντινούπολης και την επόμενη μέρα μοίρα του ρωσικού στόλου έφτασε στην Τραπεζούντα, έριξε προειδοποιητικές βολές και έτσι οι Τούρκοι ανέβαλαν το σατανικό τους σχέδιο.

Έτσι άλλαξαν τακτική. Με το πρόσχημα “ανωτέρων στατιωτικών λόγων” εκτόπιζαν πληθυσμούς από τις παραλίες προς το εσωτερικό, από το εσωτερικό προς τα πλάγια και από τα πλάγια προς τα άκρα. Κάτω από καύσωνα ή μέσα στο χειμώνα ξεσπίτωναν τους δυστυχείς, σχημάτιζαν φάλλαγες γερόντων, γυναικών και παιδιών και μ’ εξαντλητικές πορείες πίσω-μπρος, με ληστείες, με σχεδιασμένες επιθέσεις ατάκτων, με βιασμούς, παρέδιναν τους δυστυχείς στο θάνατο άταφους στα στόματα των ορνέων και θηρίων.

Πολλά και από πολλούς γράφτηκαν γι’ αυτή τη φοβερή γενοκτονία. Πολλοί μάλιστα ήταν τα ίδια τα θύματα που διηγήθηκαν προφορικά ή έγραψαν παραστατικά την αγωνία, τα βάσανα και το δράμα τους.

Ιδού ακόμη μια αυθεντική μαρτυρία:

“Το 1916 ο αδελφός μου Δημήτρης είχε καταταγεί στα Ameles tabour. Η μάνα μας ήταν χήρα και επειδή άκουγε πολλά για εξορίες και σφαγές φοβήθηκε. Είπε στο δεύτερο αδελφό μου Κυριάκο και σ’ εμένα να φύγουμε προς τα παράλια του Πόντου κι’ από εκεί στη Ρωσία ή στην Ελλάδα.

Με πολλά βάσανα φτάσαμε στην Κερασούντα.

Η πόλη ήταν γεμάτη από ρακένδυτους πρόσφυγες, που έφευγαν από την τρομοκρατία των Τούρκων της υπαίθρου και συγκεντρώνονταν στις πόλεις.

Εκεί, στην Κερασούντα, μας προειδοποίησαν οι συμπατριώτες μας ότι μαζεύουν όλους και τους μεν μεγάλους τους κλείνουν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, για να τους εξορίσουν κάθε φορά που συμπλήρωνε ο αριθμός 250, γιατί εκεί χωρίς φαγητό, χωρίς νερό, μέσα στις ίδιες τις ακαθαρσίες τους σε λίγες μέρες πέθαιναν οι περισσότεροι.

Μα τα ίδια μας τα μάτια είδαμε εγώ και ο αδελφός μου να μεταφέρουν τα παιδιά λίγο παρά έξω από την Κερασούντα κι’ εκεί να τα παραδίνουν σε άγριους τσέτες αντάρτες. Αυτοί τ’ άρπαζαν απ’ τα πόδια και κτυπούσαν τα κεφάλια τους πάνω στα μεγάλα βράχια της ακτής. Ήταν Νοέμβριος του 1916.

Ύστερα απ’ αυτά που είδαμε και πριν προλάβουν να μας πιάσουν, φύγαμε και από βουνό σε βουνό, τρώγοντας ρίζες χόρτων και θάμνων, ξαναγυρίσαμε στο χωριό μας Αχτραχμαλού της επαρχίας Ακ-Νταγ-Ματέν. Σ’ όλο τον πόλεμο κρυβόμασταν σε υπόγεια και καταφύγια”.

(Αφήγηση Ευριπίδη Τσιρκινίδη, 15 Αυγούστου 1962).

Πού είστε ζωγράφοι να αποτυπώσετε τον πόνο στους πίνακες σας! Μια εικόνα δίνει πολλές φορές νόημα και συγκινεί πιο άμεσα και πιο έντονα απ’ ό,τι ένα ολόκληρο βιβλίο.

Πού είστε ποιητές, να ερεθιστεί η πένα και η φαντασία σας!

Πού είστε μουσικές ιδιοφυΐες, να θρηνήσετε με τα μουσικά σας όργανα τη μεγάλη ντροπή και το αποτρόπαιο έγκλημα του αιώνα μας.

Ω! ειρωνεία της Ιστορίας!
Ω! αιμοσταγείς Τύραννοι!
Η ρωμιοσύνη είναι φυλή η αρχαιότερη του κόσμου.
Κανείς δε βρέθηκε για να την εξαλείψει.
Σφάξτε μας όλους κι’ ας γενεί το αίμα μας αυλάκι.
Κάντε τον κόσμο μακελειό και τους Ρωμιούς τραούλια⁶.
Άμα ξέρατε πως ακόμη κι’ αν σύρριζα κοπεί καβάκι⁷.
Τριγύρω του πετάγονται τριακόσια παραπούλια.
Το υνί⁸ οργώνοντας τρώει τη γη νομίζει.
Μα πάντα εκείνο τρώγεται, εκείνο αδυνατίζει⁹

Πηγή: Χάρης Τσιρκινίδης, Επιτέλους τους ξεριζώσαμε...(Μουσταφά Κεμάλ, 13 Αυγούστου 1923), Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, της Θράκης και της Μ. Ασίας, μέσα από τα γαλλικά αρχεία, Εκδόσεις ἐρωδιός.

Φωτογραφίες: Ἀπό τήν ἔκθεση: «Πόντος – Δικαίωμα και Υποχρέωση στη Μνήμη»

Ἑλλήνων Φῶς