Γιῶργος Σεφέρης

Γιῶργος Σεφέρης

"Ἀποκρυπτογράφησε σάν ποιητής ὅ,τι δέν μποροῦσε νά ἐκφράσει σάν διπλωμάτης"

~ Μᾶς ἔλεγαν θά νικήσετε ὅταν ὑποταχτῆτε.
Ὑποταχτήκαμε καί βρήκαμε τή στάχτη.
Μᾶς ἔλεγαν θά νικήσετε ὅταν ἀγαπήσετε.
Ἀγαπήσαμε καί βρήκαμε τή στάχτη.
Μᾶς ἔλεγαν θά νικήσετε ὅταν ἐγκαταλείψετε τή ζωή σας.
Ἐγκαταλείψαμε τή ζωή μας καί βρήκαμε τή στάχτη... ~

Ἕνα ἐρώτημα γεννήθηκε, μελετῶντας τήν ἐργογραφία τοῦ Σεφέρη. Γιατί ὄχι ἐθνικός ποιητής; Ἡ προσωπική του ἀναμέτρηση στή λογοτεχνική παραγωγή δέν ἦταν ἀρκετή γι΄ αὐτόν τόν τίτλο; Ποιά εἶναι ἡ διαφορά ἀνάμεσα σ΄ ἐκεῖνον καί τόν Σολωμό ἤ τόν Παλαμᾶ;

Ὁ ἴδιος δέν ὑπῆρξε ὑμνωδός καί ἡ ποίησή του δέν εἶχε χαρακτηριστικά ἔγερσης τοῦ κοινοῦ αἰσθήματος. Τά γραπτά του εἶναι δυσνόητα καί ἀπαιτοῦν ὑψηλό διανοητικό ἐπίπεδο ἀναγνωστῶν.

"Γέννημα" τῆς Μικρασιατικῆς Καταστροφῆς, ἄνθρωπος ἀνέστιος, ἔζησε ὅλη τήν ὀδύνη τοῦ ἀνέλπιδου καί τῆς δημιουργίας ἀπό τό μηδέν, μ΄ ἔντονο τό αἴσθημα τῆς ἀπελπισίας.

"Ἡ συνείδηση τοῦ ὅτι τίποτα πιά δέν μᾶς ἀνήκει, τῆς λησμονιᾶς πού πνίγει τά πάντα, τῶν συμβόλων πού ναυαγοῦν, τῆς ἀδιαφορίας καί ἄγνοιας, τῆς ἀδικίας, πυργώνουν μιά ἀνατριχιαστική αἴσθηση ζωῆς. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀφημένος στόν τραγικό του ρόλο μέσα σ΄ ἕναν κόσμο ἀποπνικτικό, πού ἔχει καταργήσει τό θαῦμα. Οἱ ἄλογες δυνάμεις, ἡ φωτιά καί ὁ χρόνος, κονιορτοποιοῦν τά ἀνθρώπινα ἔργα."

... Χῶρες τοῦ ἥλιου καί δέν μπορεῖτε ν΄ ἀντικρύσετε τόν ἥλιο
Χῶρες τοῦ ἀνθρώπου καί δέν μπορεῖτε ν΄ ἀνικρύσετε τόν ἄνθρωπο.

Λάτρεψε τήν ἀρχαιότητα. Αὐτός ἦταν καί ὁ λόγος τῆς ἀπελπισίας του, ὅταν συνειδητοποίησε τήν ἀπραξία τοῦ ἔθνους, χωρίς μνήμη, ἀποκομμένο ἀπό τό ἔνδοξο παρελθόν τῆς ἀθανασίας. Χαμένος χρόνος - Χαμένες πατρίδες - Χαμένος παράδεισος.

... Γιά ἕνα πουκάμισο, γιά μιά Ἐλένη
~
... Ὅπου καί νά ταξιδέψω ἡ Ἑλλάδα μέ πληγώνει
~
... Γιατί γνωρίσαμε τόσο πολύ τή μοίρα μας
στριφογυρίζοντας μέσα σέ σπασμένες πέτρες, τρεῖς ἤ ἔξι
χιλιάδες χρόνια, ψάχνοντας σέ οἰκοδομές γκρεμισμένες
πού θά ἧταν ἴσως τό δικό μας σπίτι προσπαθώντας
νά θυμηθοῦμε χρονολογικές καί ἡρωϊκές πράξεις...
Θά μπορέσουμε νά πεθάνουμε κανονικά;

"Ξεκινᾶ σάν ποιητής τοῦ ἄδολου λυρισμοῦ μέ Βαλερική λεκτική ἐγκράτεια, χαμηλό τόνο καί διασταυρώνει τήν ἀμλετική ἐπίδραση τοῦ Ἔλιοτ... Σάν τόν Οὐράνη ξεριζωμένος... "

Τό 1922 ἡ ξεθεμελίωση τοῦ ἑλληνισμοῦ τῆς Ἰωνίας καί ἐθνική καταστροφή, ἦταν καί ἡ χρονιά πού δημοσιεύεται ἡ "Ἔρημη Χῶρα". Γιά τόν ποιητή ἡ φυσική ἀπώλεια τῆς πατρογονικῆς του γῆς, γίνεται ἀναζήτηση γιά μιά πατρίδα μεταφυσική μέσα ἀπό τούς στίχους τοῦ Ἔλιοτ. Μεταφυσική χωρίς κοσμητικά ἐπίθετα, καλολογικά στοιχεῖα καί ὀνειρικά νεφελώματα συναισθηματικῆς ὑφῆς. Ἡ ποίηση τοῦ Σεφέρη ἦταν ἀποτέλεσμα ἐγκεφαλικῶν διεργασιῶν καί συντηρητικῆς πνευματικῆς - ἐσωτερικῆς ἐπεξεργασίας.

"Ἄν ὁ Ρίλκε ἀνακάλυψε ὅτι ὁ θάνατος εἶναι προέκταση καί συμπλήρωση τῆς ζωῆς, ὁ Σεφέρης βίωσε ὅτι ἡ ζωή καί ἰδίως ἡ νεοελληνική εἶναι συμπλήρωση τοῦ θανάτου. Ὡστόσο δέ συμφωνοῦσε ν΄ ἀποδίδουν τή δραματική του ἀντίληψη γιά τό Σύμπαν στήν καταστροφή καί μόνο τῆς Μικρασίας. Καθώς μᾶς βεβαιώνει ὁ ἴδιος, τό πεπρωμένο τῶν Ἑλλήνων καί τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου εἶναι "ἐφ΄ ἑαυτοῦ" τόσο τραγικό κι ἀπελπιστικό, ὥστε μιά αἱματοχυσία σάν ἐκείνη τῆς Σμύρνης τοῦ 1922 δέν εἶναι στήν πραγματικότητα παρά ἕνα σκληρό ἐπεισόδιο μιᾶς σοβαρῆς ὀδύσσειας."

Ἡ πάλη ἀνάμεσα στό θρυλικό ἑλληνικό παρελθόν καί τή σύγχρονη μιζέρια στερεύει τή λαχτάρα τοῦ ταξειδιοῦ. "Ὄχι πιά ὁ Ὀδυσσέας πρός τήν Ἰθάκη, ἀλλά ὁ Ὀδυσσέας χωρίς τήν Ἰθάκη" . Χαρακτηριστικό ἀποτύπωμα αὐτῆς τῆς αἴσθησης, εἶναι καί τό ποίημα πού ἔγραψε γιά τόν Ἐλπήνορα, τόν πιό τραγικό σύντροφό τοῦ Ὀδυσσέα, ἕναν, ἀπ΄ τή μερίδα ἐκείνων τῶν ἀνθρὠπων, πού ὁ θάνατός τους βυθίζεται στή λήθη λόγω τῆς ἀπερισκεψίας τους.

Ὁ Ἡδονικός Ἐλπήνωρ

... Ἄκουσε ἀκόμη ἐτοῦτο. Στό φεγγάρι
τά ἀγάλματα λυγίζουν κάποτε σάν τό καλάμι
ἀνάμεσα σέ ζωντανούς καρπούς -τ΄ἀγάλματα -
κι ἡ φλόγα γίνεται δροσερή πικροδάφνη,
ἡ φλόγα πού καίει τόν ἄνθρωπο θέλω νά πῶ.
- Εἶναι τό φῶς ἴσκιοι τῆς νύχτας...
- Ἴσως ἡ νύχτα πού ἄνοιξε, γαλάζιο ρόδι,
σκοτεινός κόρφος, καί σέ γέμισε ἄστρα
κόβοντας τόν καιρό.
Κι ὅμως τ΄ ἀγάλματα
λυγίζουνε κάποτε...

Γι΄ αὐτό τό "ἐφ΄ ἑαυτοῦ" , ὁ Ὀκτάβ Μερλιέ ἀναφέρει: Ὅταν στίς 25 Ὀκτωβρίου 1963, ὁ Τῦπος ἀνάγγειλε ὅτι τό βραβεῖο Νομπέλ τῆς Λογοτεχνίας ἀπονεμήθηκε στόν Ἑλληνα ποιητή Γιῶργο Σεφέρη, "γιά τά ὑπέροχα λυρικά του ποιήματα τά ἐμπνευσμένα ἀπό μιά αἴσθηση τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτιστικοῦ κόσμου", σκέφθηκα ὅτι ὁ Σεφέρης ἄξιζε περισσότερο ἀπό αὐτό τό αἰτιολογικό τῆς ἀπόφασης τῆς Σουηδικῆς Ἀκαδημίας, καί τό διόρθωσα γιά τόν ἑαυτό μου γράφοντας: "γιά τή θέση πού κατέχει στό ἔργο τοῦ σημερινοῦ Ἕλληνα ποιητή τό δραματικό αἴσθημα τοῦ ἑλληνισμοῦ".

Τελευταῖος Σταθμός

... Πάλι τά ἴδια καί τά ἴδια, θά μοῦ πεῖς, φίλε.
Ὅμως τή σκέψη τοῦ πρόσφυγα τή σκέψη τοῦ αἰχμαλώτου
τή σκέψη
τοῦ ἀνθρώπου σάν κατάντησε κι αὐτός πραμάτεια
δοκίμασε νά τήν ἀλλάξεις, δέν μπορεῖς.
Ἴσως καί νἄ ΄θελε νά μείνει ἀρχηγός ἀνθρωποφάγων
ξοδεύοντας δυνάμεις πού κανείς δέν ἀγοράζει,
νά σεργιανᾶ μέσα σέ κάμπους ἀγαπάνθων
ν΄ ἀκούει τά τουμπελέκια κάτω ἀπ΄ τό δέντρο τοῦ μπαμποῦ,
καθώς χορεύουν οἱ αὐλικοί μέ τερατώδεις προσωπίδες.
Ὅμως ὁ τόπος πού τόν πελεκοῦν καί πού τοῦ καῖνε, σάν
τό πεῦκο, καί τόν βλέπεις
εἴτε στό σκοτεινό βαγόνι, χωρίς νερό, σπασμένα τζάμια,
νύχτες καί νύχτες
εἴτε στό πυρωμένο πλοῖο πού θά βουλιάξει καθώς τό δεί-
χνουν οἱ στατιστικές,
ἐτοῦτα ρίζωσαν μές στό μυαλό καί δέν ἀλλάζουν
ἐτοῦτα φύτεψαν εἰκόνες ἴδιες μέ τά δέντρα ἐκεῖνα
πού ρίχνουν τά κλωνάρια τους μες στά παρθένα δάση
κι αὐτά καρφώνουνται στό χῶμα καί ξαναφυτρώνουν-
ρίχνουν κλωνάρια καί ξαναφυτρώνουν δρασκελώντας
λεῦγες καί λεῦγες-
ἕνα παρθένο δάσος σκοτωμένων φίλων τό μυαλό μας.
Κι ἄν σοῦ μιλῶ μέ παραμύθια καί παραβολές
εἶναι γιατί τ΄ἀκοῦς γλυκότερα, κι ἡ φρίκη
δέν κουβεντιάζεται γιατί εἶναι ζωντανή
γιατί εἶναι ἀμίλητη καί προχωράει-
στάζει τή μέρα, στάζει στόν ὕπνο
μνησιπήμων πόνος

Νά μιλήσω γιά ἥρωες νά μιλήσω γιά ἥρωες: ὁ Μιχάλης
πού ἔφυγε μ΄ ἀνοιχτές πληγές ἀπ΄ τό νοσοκομεῖο
ἴσως μιλοῦσε γιά ἥρωες ὅταν, τή νύχτα ἐκείνη
πού ἔσερνε τό ποδάρι του μές στή συσκοτισμένη πολιτεία,
οὔρλιαζε ψηλαφώντας τόν πόνο μας- "Στά σκοτεινά
πηγαίνουμε, στά σκοτεινά προχωροῦμε..."
Οἱ ἥρωες προχωροῦν στά σκοτεινά.

Λίγες οἱ νύχτες μέ φεγγάρι πού μ΄ ἀρέσουν

Πηγές:
"Διάγραμμα εἰσαγωγῆς στήν ποίηση τοῦ Σεφέρη" Ἀργυρίου, "Καινούργια Ἐποχή", 1957
"Ἡ παρουσία τοῦ Ὀμήρου στή νέα ἑλληνική ποίηση" Νικολαρεϊζη, "Νέα Ἐστία", 1947
"Μἰα ἀντιπροσωπευτική φωνή τῶν χρόνων μας: Ἡ ποίηση τοῦ Σεφέρη" Δημάκη, "Νέα Ἐστία", 1972
"Ὁ Γιῶργος Σεφέρης καί ὁ Ἑλληνισμός", Μερλιέ, "Νέα Ἐστία", 1972
"Ἱστορία τῆς Νεοελληνικῆς Λογοτεχνίας"
"Γιῶργος Σεφέρης Ποιήματα" http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/george_seferis/various.htm
Φωτογραφία: http://www.wikiwand.com/

Χρύσα Νικολοπούλου/Ἑλλήνων Φῶς