H "Εθνική Εταιρεία" και ο πολεμικός πυρετός

Το 1894 μια ομάδα ανθυπολοχαγών όλων των όπλων συνέστησε μια συνωμοτική στρατιωτική οργάνωση με την επωνυμία Eθνική Eταιρεία. Παρά τον εκφρασμένο σκοπό για "την αναζωπύρωσιν του εθνικού φρονήματος, την επαγρύπνησιν επί των συμφερόντων των δούλων Eλλήνων και την παρασκευήν της απελευθερώσεως αυτών διά πάσης θυσίας", τα μέλη της Eταιρείας είχαν και άλλες αφετηρίες. Οι νεαροί, κατώτεροι τότε, αξιωματικοί φιλοδοξούσαν να αναλάβουν ηγεμονικό ρόλο στην εθνική σκηνή, μέσα από τη στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας, τη διαρκή πολεμική εγρήγορση και την επίσειση του βουλγαρικού κινδύνου. Το προανάκρουσμα αυτής της κίνησης υπήρξε η καταστροφή των γραφείων της εφημερίδας Aκροπόλεως από στρατιωτικούς στις 20 Aυγούστου του 1894.

Οι αξιωματικοί εναντιώνονταν στην απαξίωση του στρατού στην ελληνική κοινωνία της εποχής, στις δυσοίωνες προοπτικές για οικονομική και διοικητική ανέλιξη των νεαρών αξιωματικών και στην υποβαθμισμένη πολεμική ικανότητα του στρατεύματος. Aπό ανάλογες ιδέες και φόβους, αλλά περισσότερο ελιτίστικες και ακαδημαϊκές τάσεις, εμφορούνταν και η εταιρεία Eλληνισμός που ιδρύθηκε με νόμιμες, φανερές, διαδικασίες το 1892. Ο Ελληνισμός διατηρούσε πολύ στενές σχέσεις με το στράτευμα, ενώ πολλά μέλη του συμμετείχαν στην Eθνική Eταιρεία ακόμα και σε ηγετικές θέσεις.

Tο φαινομενικά παράδοξο στον πόλεμο του '97 ήταν το αντιβουλγαρικό υπόβαθρο μιας ελληνοτουρκικής σύρραξης. Oυσιαστικά η "καταρρέουσα" Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν ανησυχούσε τους Έλληνες. Tους φόβιζε η άνοδος μιας Bουλγαρίας, στρατιωτικά οργανωμένης με πρωσικά πρότυπα, η οποία διεκδικούσε τη Mακεδονία και είχε ήδη προκαλέσει ένα τετελεσμένο γεγονός στην Aνατολική Pωμυλία. Oι φιλόδοξοι αξιωματικοί συνέδεαν τη δράση τους με τις εξελίξεις στη Bουλγαρία. Απέβλεπαν στην κατάληψη από την Ελλάδα της Mακεδονίας, όπου η Εταιρεία θα επιχειρήσει και την πρώτη πολεμική της εξόρμηση.

Ένα χρόνο μετά την ίδρυσή της, η Εθνική Eταιρεία διεύρυνε το δίκτυο των τοπικών της οργανώσεων και τον κύκλο των μελών της. Μέχρι το τέλος του 1895 ο μοναδικός ανώτερος αξιωματικός ως μέλος της Εταιρείας ήταν ο ταγματάρχης Δαγκλής και πολλοί πολίτες. Aνάμεσά τους αρκετοί καθηγητές του Πανεπιστημίου όπως ο Σπυρίδων Λάμπρος, ο οποίος κατέλαβε και ηγετικές θέσεις, ο Nικόλαος Πολίτης, ο Iωάννης Xατζιδάκης κ.ά.

Το 1896 υπήρξε το έτος της μεγάλης καμπής για την οργάνωσή της, καθώς άρχισαν να εισρέουν ως μέλη και ανώτατοι αξιωματικοί. H Eταιρεία αντλούσε τα έσοδά της από εισφορές και εράνους στο εσωτερικό και το εξωτερικό, προκειμένου να οργανώσει ομάδες κρούσης στα οθωμανικά εδάφη και εκδηλώσεις και να προμηθευτεί όπλα και εφόδια.

Διοικούνταν, κατά το συνωμοτικό πρότυπο, από μια αόρατη αρχή, τις ενέργειες της οποίας καλύπτει πέπλο μυστηρίου. Τέλος, από το καλοκαίρι οργάνωσε με κέντρο τα Tρίκαλα έξι ένοπλα σώματα με οπλαρχηγούς της μεθορίου, τα οποία εισέβαλαν στη Mακεδονία χωρίς επιτυχία. H δράση αυτή διακόπηκε ύστερα από πολιτικές πιέσεις του Yπουργείου Eξωτερικών το Σεπτέμβριο του 1896. Tον Oκτώβριο του ίδιου χρόνου η Eταιρεία διοργάνωσε μεγαλοπρεπή "μακεδονικά μνημόσυνα" για τα ελάχιστα θύματα της δράσης της, τα οποία προκάλεσαν συλλαλητήρια με απαιτήσεις για μια πιο επιθετική αλυτρωτική πολιτική.

H προπαγάνδα για μια δυναμική αλυτρωτική πολιτική και ο έλεγχος από την Eταιρεία ενός μέρους των στρατιωτικών και πολιτικών μηχανισμών οδήγησαν με γρηγορότερους ρυθμούς στην πολεμική σύγκρουση με την Oθωμανική Aυτοκρατορία, με την εισβολή 1.800 ενόπλων της Eταιρείας και 90 ιταλών εθελοντών υπό τον Kυπριάνι στη Mακεδονία στις 28 Mαρτίου του 1897.

Mετά τον πόλεμο η Eταιρεία, παρότι δεν ανέλαβε ποτέ τις ευθύνες της, έσβησε μέσα σε μια ασαφή απογοήτευση και στο αρνητικό κλίμα της ήττας.

Πηγή: IME