Η ιστορία του Ελαφονησιού και η σφαγή ανήμερα του Πάσχα
Η ιστορία του Ελαφονησιού χάνεται στα βάθη των αιώνων, από τότε που σ' αυτό το νησάκι, τις Μουσαγόρες νήσους των αρχαίων, υπήρχε ένα ιερό αφιερωμένο στον Μουσαγέτη Απόλλωνα. Μουσαγέτης σημαίνει ηγέτης των μουσών, προσωνύμιο που έδωσε ο Πίνδαρος στον Απόλλωνα. Αναφέρεται στις Μούσες του Ελικώνα οι οποίες τραγουδούσαν γύρω από την πηγή Ιπποκρήνη υπό την διεύθυνση του Θεού. Οι Μούσες λοιπόν που ήταν εννιά, εξευμένιζαν με την μουσική τους τις θαλάσσιες θεότητες, επειδή στην περιοχή επικρατούν δυνατοί άνεμοι και ξεσπούν οι μεγαλύτερες θαλασσοταραχές της Μεσογείου, σηκώνοντας τεράστια κύματα. Απέναντι στο Ιναχώριο υπήρχε ιερό της Ινούς, όπου γινόταν τελετές για να εξευμενίζουν τις θάλασσες. Η Ινώ ήταν κόρη του Κάδμου, βασιλιά των Θηβών, η οποία προστάτεψε τον Διόνυσο, γιο του Δία και της αδερφής της Σεμέλης. Η Ήρα για να την τιμωρήσει επειδή προστάτεψε τον καρπό των παράνομων εραστών, πήρε τα λογικά της Ινούς και του συζύγου της Αθάμαντα. Ο Αθάμαντας σκότωσε τον έναν γιο του Λέαρχο επειδή νόμιζε πως ήταν ελάφι, ενώ ταυτόχρονα η Ινώ έριξε σε καυτό νερό τον άλλο τους γιο, τον Μελικέρτη. Πάνω στην απελπισία της η Ινώ έπεσε στην θάλασσα μαζί με το άψυχο κορμί του γιου της. Οι θαλασσινές θεές την λυπήθηκαν και την μεταμόρφωσαν σε Νηρηίδα και ο γιος της έγινε ο μικρός θεός Παλαίμονας. Από τότε η Ινώ, που ονομάστηκε Λευκοθέα δηλαδή Λευκή θεά ή θεά των κυμάτων, και ο γιος της Παλαίμονας, βοηθούσαν τους ναυτικούς σε ώρα θύελλας. Ως Μουσαγόρες νήσοι αναφέρονται και από τον Ρωμαίο σοφό Πλίνιο, τον Πομπώνιο Μέλα και τον Γεωγράφο Μελέτιο. Αργότερα πολλοί βενετσιάνικοι χάρτες τις αναφέρουν Φοντεστίνο Ντι Λαφονήσι και Σκόλιο Λαφονήσι.
Προχωρώντας μέσα στον χρόνο φτάνουμε στην επανάσταση του 1824. Στις 17 Φεβρουαρίου ο Τομπάζης ύπαρχος του νησιού φεύγει για να ζητήσει βοήθεια, ενώ οι Τούρκοι προβαίνουν σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σκορπώντας τον όλεθρο και τον θάνατο. 850 περίπου γυναικόπαιδα και γέροντες καταφεύγουν στην Κίσσαμο για να σωθούν και τελικά ταμπουρώνονται στο Ελαφονήσι, ελπίζοντας ότι οι Τούρκοι δεν θα έβρισκαν το αβαθές πέρασμα που οδηγεί στο Νησί. Μαζί τους και 40 ένοπλοι Κρητικοί. Ο Αιγύπτιος Ιμπραήμ Πασάς είχε ενημερωθεί για το πέρασμα από έναν Τούρκο, τον Καμπέρη. ’λλοι λένε πως το πρόδωσε ένα γαϊδουράκι που έψαχνε απεγνωσμένα να βρει το αφεντικό του. Ήταν 24 Απριλίου, ανήμερα Πάσχα. Η μάχη ήταν άνιση αλλά σκληρή. Οι άντρες σφαγιάστηκαν. Οι γυναίκες και τα παιδιά πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Αιγύπτου.Σ' αυτό το μικρό νησάκι συντελέσθηκε το μεγάλο δράμα, η σφαγή του Λαφονησιού, η μεγάλη θυσία. Η λαϊκή μούσα της Κρήτης απεικονίζει το δράμα με τους ακόλουθους στίχους.
«Γιάντα 'ναι μαύρα τα βουνά κι οι κάμποι χλομιασμένοι;
Γιάντα δεν τραγουδούν πουλιά στα εννιά χωριά, στα δάση;
Είναι που σφάξαν Κρητικούς πάνω στο Λαφονήσι,
Γέρους γυναίκες και παιδιά»
Από τότε η τοποθεσία ονομάστηκε Τουρκαύλακο. Έτσι το λένε και σήμερα οι ντόπιοι. Εκτός από τους άντρες βρέθηκαν και πολλές γυναίκες σκοτωμένες οι οποίες προτίμησαν να θυσιαστούν παρά να πέσουν στα χέρια του εχθρού. Η παράδοση λέει: «το αίμα έτρεχε αυλάκι που κοκκίνισε τη θάλασσα και πότισε την άμμο». Εκεί αποδίδεται και το κοκκινωπό χρώμα που έχει η άμμος της περιοχής. Πιο πάνω στον ιερό βράχο της Χρυσοσκαλίτισσας υπήρχε ένα μικρό εκκλησάκι κολλημένο στο βράχο. Οι επιδρομείς δεν σκόπευαν να αφήσουν απείραχτο το προσκύνημα. Όταν όμως ανέβαιναν στην λαξευτή σκάλα που οδηγούσε στο εκκλησάκι, ένα άγριο σμήνος μελισσών που φώλιαζε στο κοίλωμα, εξαγριώθηκε και με τα κεντρίσματά του έτρεψε σε φυγή τους επιδρομής. Μ' αυτό τον τρόπο σώθηκε το εκκλησάκι ενώ οι άλλες δέκα εκκλησίες της περιοχές ισοπεδώθηκαν. Ξαναγυρίζοντας στην σφαγή του Λαφονησιού, ο Καμπέρης που πρόδωσε την τοποθεσία στον Ιμπραήμ, πήρε σαν αμοιβή μια από τις αιχμάλωτες γυναίκες και την παντρεύτηκε. Τα παιδιά του όμως σαν έμαθαν ότι η μητέρα τους ήταν Χριστιανή, έκαναν μνημόσυνο στην μνήμη της μητέρας τους σε Χριστιανικές εκκλησίες. Το νησάκι καλύφτηκε από τα οστά των σφαγιασθέντων. Ακόμη και σήμερα όταν φυσά μανιασμένος αέρας ξεθάβει κάπου-κάπου ένα οστό των μαρτύρων. Στην μνήμη τους στέκει μνημείο χτισμένο από μαύρη πέτρα που γράφει:
ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΛΑΦΟΝΗΣΙΟΥ 1824
ΗΡΩΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ 40 ΠΟΛΕΜΙΣΤΩΝ
ΘΥΣΙΑ 600 ΓΥΝΑΙΚΟΠΑΙΔΩΝ
ΑΠΟ ΤΟ ΑΙΜΑ ΣΑΣ
ΤΟΥ ΛΥΤΡΩΜΟΥ Η ΧΑΡΑΥΓΗ ΡΟΔΙΖΕΙ
Σήμερα κάθε χρόνο, την ημέρα της εορτής της Αγίας Ειρήνης εορτάζονται τα Λαφονήσια, προς τιμήν των μαρτύρων της σφαγής του 1824. Το Λαφονήσι ούτε αρχίζει ούτε τελειώνει με την σφαγή του 1824. Φτάνοντας στον μεγάλο ξεσηκωμό το 1866 στο Αρκάδι, ένα άλλο «Αρκάδι» το ομώνυμο πλοίο έμελλε να στιγματίσει την περιοχή. Σημαντικό ρόλο για την επανάσταση του 1866 έπαιξαν τα εξοπλισμένα πλοία που εφοδίαζαν τους επαναστάτες και διασπούσαν τον αποκλεισμό του νησιού βοηθώντας γυναικόπαιδα να φυγαδευτούν από την μανία των Τούρκων. Το «Αρκάδι» είχε γίνει πονοκέφαλος για τους Τούρκους και το είχαν επικηρύξει με 20000 λίρες. Έτσι φτάνουμε στις 7 Αυγούστου 1867, 43 χρόνια μετά το ολοκαύτωμα, στην ναυμαχία του Ελαφονησιού όπου μετά από ηρωική πάλη με μια μοίρα του Τουρκικού στόλου το πλοίο «Αρκάδι» αυτοκαταστράφηκε για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού. Πλοίαρχος ήταν ο Γαλαξιδιώτης Κουρεντής και υποπλοίαρχος ο Παυλίδης, ο οποίος κατάφερε να ξεφύγει σε μια σπηλιά, όπου τον έκρυψαν και τον περιποιήθηκαν οι κάτοικοι του χωριού Σκλαβοπούλα στο Σέλινο. Επόμενος σταθμός που σημάδεψε την περιοχή ήταν το 1907. Το ναυάγιο του υπερωκεάνιου «Imperatrice», στο οποίο πνίγηκαν 300 άνθρωποι. Από τότε τοποθετήθηκε φάρος στην περιοχή που λειτουργούσε με πετρέλαιο. Το 1939 τοποθετήθηκε ασύρματος στον φάρο, οποίος τον καιρό της κατοχής χρησιμοποιήθηκε από αντιστασιακές οργανώσεις. Ο σημερινός φάρος δίπλα στο εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης είναι αυτόματος και λειτουργεί με ένα μίγμα ασετιλίνης και οξυγόνου. Η εμβέλειά του φτάνει τα 30 μ.
