Η ιστορική ομιλία του George Catlett Marshall στο Πανεπιστήμιο του Harvard, προπομπός του «Σχεδίου Μάρσαλ» – (5η Ιουνίου 1947)
«Είμαι βαθύτατα ευγνώμων και συγκινημένος από τη μεγάλη διάκριση, την τιμή και τη μεγάλη φιλοφρόνηση που μου απεδόθη σήμερα το πρωί από τις αρχές του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Στην πραγματικότητα είμαι συγκλονισμένος και μάλλον φοβισμένος από την αδυναμία μου να διατηρήσω την υψηλή βαθμολογία που τόσο γενναιόδωρα μου δώσατε. Σε αυτό το ιστορικό και όμορφο τοπίο, αυτή την τέλεια ημέρα και σε αυτό το τόσο θαυμάσιο συγκρότημα, πρόκειται για κάτι εξαιρετικά εντυπωσιακό για κάποιον που βρίσκεται στη θέση μου.
Αλλά, για να μιλήσουμε πιο σοβαρά, δε χρειάζεται να σας πω εγώ κύριοι, πως η κατάσταση σε παγκόσμιο επίπεδο είναι πολύ σοβαρή. Αυτό πρέπει να είναι εμφανές σε όλους τους ευφυείς ανθρώπους. Νομίζω πως μία από τις δυσκολίες, είναι ότι το πρόβλημα ενέχει τεράστια πολυπλοκότητα. Η μάζα των γεγονότων που παρουσιάζονται στο κοινό από τον τύπο και το ραδιόφωνο, καθιστούν εξαιρετικά δύσκολο για τον κοινό άνθρωπο να καταλήξει σε μια σαφή πολιτική εκτίμηση της καταστάσεως. Επιπλέον, οι άνθρωποι αυτής της χώρας είναι απομακρυσμένοι από τις ταραγμένες περιοχές της γης και είναι δύσκολο για αυτούς να κατανοήσουν τα δεινά των πολύπαθων λαών και τις αντιδράσεις που προκαλούνται από αυτά, όπως και το αποτέλεσμα αυτών των αντιδράσεων στις κυβερνήσεις τους σχετικά προς τις προσπάθειές μας για την προώθηση της ειρήνης στον κόσμο.
Κατά την εξέταση των απαιτήσεων για την αποκατάσταση της Ευρώπης, η φυσική απώλεια της ζωής, η ορατή καταστροφή των πόλεων, των εργοστασίων, των ορυχείων και των σιδηροδρόμων έχουν εκτιμηθεί ορθώς, αλλά κατέστη σαφές κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών, ότι η ορατή καταστροφή ήταν πιθανώς λιγότερο σοβαρή από την εξάρθρωση του συνόλου της δομής της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δέκα ετών οι συνθήκες υπήρξαν εξαιρετικά ανώμαλες. Η πυρετώδης πολεμική προετοιμασία και η ακόμη πιο πυρετώδης συντήρηση της πολεμικής προσπάθειας, συμπεριέλαβαν όλες τις πτυχές των εθνικών οικονομιών. Τα μηχανικά συστήματα είναι αδύνατον να επισκευασθούν ή είναι εντελώς παρωχημένα. Σύμφωνα με την αυθαίρετη και καταστροφική ναζιστική κυριαρχία, το σύνολο σχεδόν των επιχειρήσεων ήταν προσανατολισμένο στη γερμανική πολεμική μηχανή. Μακροχρόνιοι εμπορικοί δεσμοί, ιδιωτικά ιδρύματα, τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες και ναυτιλιακές εταιρείες εξαφανίσθηκαν, μέσω απώλειας κεφαλαίου, απορροφήσεως, εθνικοποιήσεως, ή δι απ’ ευθείας καταστροφής. Σε πολλές χώρες η εμπιστοσύνη στο τοπικό νόμισμα δέχεται ισχυρά πλήγματα.
Η κατάρρευση της επιχειρηματικής δομής της Ευρώπης κατά τη διάρκεια του πολέμου υπήρξε πλήρης. Η αποκατάσταση έχει καθυστερήσει σοβαρά από το γεγονός ότι δύο χρόνια μετά τη λήξη των εχθροπραξιών, δεν έχει συμφωνηθεί μια ειρηνική διευθέτηση με τη Γερμανία και την Αυστρία. Ακόμη κι αν δοθεί μια πιο άμεση λύση αυτών των δύσκολων προβλημάτων, είναι αρκετά προφανές πως η αποκατάσταση της οικονομικής δομής της Ευρώπης θα απαιτήσει πολύ περισσότερο χρόνο και μεγαλύτερη προσπάθεια από ότι είχε προβλεφθεί.
Αυτό το ζήτημα έχει μία παράμετρο που είναι τόσο ενδιαφέρουσα όσο και σοβαρή: Ο αγρότης πάντα παρήγαγε τρόφιμα προκειμένου να τα ανταλλάξει με άλλα απαραίτητα αγαθά με τον κάτοικο της πόλεως. Αυτή η διαίρεση της εργασίας είναι η βάση του σύγχρονου πολιτισμού. Κατά την παρούσα χρονική στιγμή αυτή η βάση απειλείται με κατάρρευση. Οι αστικές βιομηχανίες δεν παράγουν επαρκή αγαθά για ανταλλαγή με τον αγρότη – παραγωγό τροφίμων. Υπάρχουν ελάχιστες πρώτες ύλες και καύσιμα. Τα μηχανήματα είναι ανύπαρκτα ή φθαρμένα. Ο γεωργός ή ο αγρότης δεν μπορεί να βρει τα προϊόντα που επιθυμεί να αγοράσει. Έτσι, η πώληση των γεωργικών του προϊόντων με αντάλλαγμα χρήματα που δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει του φαίνεται ως μία ασύμφορη συναλλαγή. Ως εκ τούτου, έχει σταματήσει την καλλιέργεια σε πολλά από τα χωράφια του και τα χρησιμοποιεί για βοσκή. Αποθηκεύει περισσότερα σιτηρά κι έχει για τον εαυτό του και την οικογένειά του άφθονα τρόφιμα, όσο κι αν στερείται ρούχα και άλλα συνήθη αγαθά του πολιτισμού.
Εν τω μεταξύ, οι άνθρωποι στις πόλεις στερούνται τα τρόφιμα και τα καύσιμα. Έτσι, οι κυβερνήσεις αναγκάζονται να χρησιμοποιούν συνάλλαγμα και πιστώσεις προκειμένου να τα προμηθευτούν από το εξωτερικό. Η διαδικασία αυτή εξαντλεί τα κεφάλαια που απαιτούνται επειγόντως για την ανοικοδόμηση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εξελίσσεται ραγδαία μια πολύ σοβαρή κατάσταση, η οποία δεν προοϊωνίζεται τίποτα καλό για τον κόσμο. Το σύγχρονο σύστημα καταμερισμού της εργασίας, στο οποίο βασίζεται η ανταλλαγή των προϊόντων, κινδυνεύει να καταστραφεί.
Η αλήθεια είναι ότι οι απαιτήσεις της Ευρώπης για ξένα τρόφιμα και άλλα βασικά προϊόντα για τα επόμενα τρία ή τέσσερα χρόνια – κυρίως από την Αμερική – είναι τόσο πολύ μεγαλύτερες από τις σημερινή της ικανότητά να τα πληρώσει, ώστε είτε θα πρέπει να έχει ουσιαστική πρόσθετη βοήθεια, είτε θα αντιμετωπίσει μία πολύ σοβαρή οικονομική, κοινωνική και πολιτική επιδείνωση.
Η λύση έγκειται στο σπάσιμο του φαύλου κύκλου και στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των Ευρωπαίων πολιτών προς το οικονομικό μέλλον των χωρών τους και της Ευρώπης στο σύνολό της. Ο κατασκευαστής και ο γεωργός θα πρέπει να είναι ευρύτερα ικανοί και πρόθυμοι να ανταλλάξουν τα προϊόντα τους με νομίσματα των οποίων η αξία θα είναι αδιαμφισβήτητη.
Εκτός από την γενικότερη παγκόσμια αποθαρρυντική επίδραση και τις πιθανότητες να προκύψουν διαταραχές ως αποτέλεσμα της απελπισίας των εμπλεκομένων ανθρώπων, οι συνέπειες για την οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών θα πρέπει να είναι προφανές στους πάντες. Είναι λογικό ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να πράξουν το οτιδήποτε δυνατόν, προκειμένου να βοηθήσουν στην αποκατάσταση της κανονικής παγκοσμίου οικονομικής υγείας, χωρίς την οποία δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική σταθερότητα και διασφαλισμένη ειρήνη. Η πολιτική μας δεν στρέφεται εναντίον οποιασδήποτε χώρας ή δόγματος, αλλά εναντίον της πείνας, της φτώχειας, την απελπισίας και του χάους. Σκοπός της θα πρέπει να είναι η αναβίωση μίας λειτουργούσας παγκοσμίου οικονομίας, έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η ανάδυση των πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών στις οποίες δύνανται να υπάρξουν ελεύθεροι οργανισμοί. Είμαι πεπεισμένος πως αυτή η βοήθεια, δεν θα πρέπει να είναι αποσπασματική καθώς θα αναπτύσονται διαφορετικές κρίσεις. Οποιαδήποτε βοήθεια που θα δοθεί από αυτή την κυβέρνηση στο μέλλον, θα πρέπει να παράσχει μια θεραπεία και όχι μια απλή παρηγοριά. Είμαι βέβαιος πως κάθε κυβέρνηση που είναι πρόθυμη να βοηθήσει στο έργο της αποκαταστάσεως, θα έχει την πλήρη συνεργασία από την πλευρά της κυβερνήσεως των Ηνωμένων Πολιτειών. Κάθε κυβέρνηση που ελίσσεται προκειμένου να εμποδίσει την αποκατάσταση των άλλων χωρών, δεν μπορεί να περιμένει βοήθεια από εμάς. Επιπλέον, οι κυβερνήσεις, τα πολιτικά κόμματα ή οι ομάδες που επιδιώκουν να διαιωνίσουν την ανθρώπινη δυστυχία προκειμένου να επωφεληθούν από αυτήν πολιτικά ή αλλιώς, θα συναντήσουν την αντίθεση των Ηνωμένων Πολιτειών.
Είναι ήδη προφανές, ότι πριν να μπορέσει η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών να κλιμακώσει περισσότερο τις προσπάθειές της για την αντιμετώπιση της καταστάσεως και να βοηθήσει τον Ευρωπαϊκό κόσμο να μπει στο δρόμο προς την ανάκαμψη, θα πρέπει να υπάρξει κάποια συμφωνία μεταξύ των χωρών της Ευρώπης αναφορικά με τις απαιτήσεις της καταστάσεως και το ρόλο που θα παίξουν αυτές οι χώρες, προκειμένου να προσδώσουν το κατάλληλο αποτέλεσμα στην οποιαδήποτε δράση μπορεί να αναληφθεί από την παρούσα κυβέρνηση. Δεν θα ήταν ούτε αποτελεσματικό ούτε πρέπον γι ‘αυτή την κυβέρνηση να αναλάβει την εκπόνηση ενός μονομερούς προγράμματος, σχεδιασμένου να αποκαταστήσει οικονομικά την Ευρώπη. Αυτή είναι δουλειά των Ευρωπαίων. Νομίζω πως η πρωτοβουλία θα πρέπει να προέρχεται από την Ευρώπη. Ο ρόλος αυτής της χώρας θα πρέπει να αποτελείται από τη φιλική βοήθεια στην εκπόνηση ενός Ευρωπαϊκού προγράμματος και τη μετέπειτα υποστήριξη ενός τέτοιου προγράμματος, όσο αυτό μπορεί να είναι πρακτικό για εμάς. Το πρόγραμμα θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα κοινής προσπάθειας, συμφωνημένο από έναν αριθμό, αν΄όχι από το σύνολο των Ευρωπαϊκών Εθνών.
Ένα σημαντικό μέρος της κάθε επιτυχημένης δράσεως από την πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών είναι η κατανόηση εκ μέρους του Αμερικανικού λαού του χαρακτήρα του προβλήματος και των διορθωτικών μέτρων που θα πρέπει να εφαρμοσθούν. Τα πολιτικά πάθη και οι προκαταλήψεις θα πρέπει να μην έχουν καμία απολύτως συμμετοχή. Με διορατικότητα και με προθυμία από την πλευρά του λαού μας να αντιμετωπίσει την τεράστια ευθύνη που η ιστορία έχει σαφώς αναθέσει στην πατρίδα μας, οι δυσκολίες που προανέφερα μπορεί να ξεπερασθούν και θα ξεπερασθούν.
Λυπούμαι που σε κάθε ευκαιρία που μου έχει δοθεί να μιλήσω δημοσίως σχετικά με τη διεθνή μας κατάσταση, έχω αναγκασθεί από τις απαιτήσεις της υποθέσεως να εισέλθω σε συζητήσεις μάλλον τεχνικές. Κατά τη άποψή μου όμως, έχει μεγάλη σημασία να κατανοήσει ο λαός μας την πραγματική φύση των επιπλοκών, αντί να αντιδρά με πάθος, με προκατάληψη ή με κάποιο στιγμιαίο συναίσθημα. Όπως είπα και περισσότερο επίσημα πριν από λίγο, εβρισκόμεθα μακριά από το πεδίο των εν λόγω προβλημάτων. Είναι σχεδόν αδύνατο από αυτή την απόσταση, με απλή ανάγνωση, ακούγοντας, ή ακόμη και βλέποντας φωτογραφίες ή κινούμενες εικόνες, να κατανοηθεί ολόκληρη η πραγματική σημασία της καταστάσεως. Κι όμως, ολόκληρος ο μελλοντικός κόσμος εξαρτάται από μια σωστή απόφαση. Εξαρτάται νομίζω σε μεγάλο βαθμό, από την κατανόηση του Αμερικανικού λαού του ποιοί ακριβώς είναι οι διάφοροι κυριαρχικοί παράγοντες. Ποιες είναι οι αντιδράσεις του λαού; Τι δικαιολογεί αυτές τις αντιδράσεις; Ποια είναι τα βάσανα; Τι χρειάζεται; Τι μπορεί να γίνει καλύτερα; Τι πρέπει να γίνει; Σας ευχαριστώ πολύ».
Πηγή: OECD (Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη)
Για τη μετάφραση: Πετροβούβαλος/Αβέρωφ
Σχετικά άρθρα στον Αβέρωφ:
Ἡ ἐπιστολή P.R.Porter πρός W.L.Clayton (14 Φεβ.1947)
Καταζητείται: Ένα θαύμα στην Ελλάδα
