Η κατάληψη της Καστέλλας (1827) και ο ρόλος του ατμόπλοιου "Καρτερία"

H μεγάλη αμερικανικής κατασκευής Φρεγάτα "ΕΛΛΑΣ" (αριστερά) και το πρώτο παγκοσμίως πολεμικό ατμόπλοιο που μετείχε σε επιχειρήσεις "ΚΑΡΤΕΡΙΑ" στα Φαληρικά ύδατα κατά την πολιορκία της Ακροπόλεως.
(Η απεικόνιση αυτή είναι από τον Βαυαρό Φιλέλληνα Αξιωματικό Καρλ Κράτσαϊζεν.
Η θαλασσοταραρχή οφείλεται στο γεγονός ότι "ο κόλπος του Φαλήρου, κακόν επίνειον, εις τους νοτίους ανέμους αναπεπταμένον" που κυριαρχούσαν τις ημέρες των γεγονότων).

Του Στέφανου Μίλεση

Ο Άστιγξ όταν ανέλαβε την διακυβέρνηση του πρώτου ελληνικού ατμοπλοίου "ΚΑΡΤΕΡΙΑ", ανέλαβε και την διοίκηση ανεξάρτητης ναυτικής μοίρας, έλαβε δε την εντολή να καταπλεύσει στον Πειραιά προς βοήθεια των πολιορκούμενων Ελλήνων της Ακροπόλεως. Εντός της μοίρας που προσέγγιζε στον Πειραιά επέβαινον περισσότεροι από 2.500 άνδρες υπό τις εντολές του Νοταρά, του Μακρυγιάννη και του Ιγγλέση και που είχαν γενικό αρχηγό τον Φιλέλληνα Συνταγματάρχη Γκόρντον (Γόρδωνα). Την δύναμη αυτή την είχε παραλάβει ο Άστιγξ από την Σαλαμίνα για να την αποβιβάσει στις Πειραϊκές ακτές ενώ αυτός δια των ναυτικών πυροβόλων του, θα υποστήριζε αυτή την αποβίβαση.

Την 16η Ιανουαρίου 1827 οι πολιορκούμενοι της Ακροπόλεως διέκριναν στα ύδατα του Σαρωνικού τον Ελληνικό Στόλο, αλλά ιδιαίτερη εντύπωση τους έκανε η "Καρτερία". Και μόνο που διέκριναν αυτό το παράξενο σκαρί φώναζαν χαρούμενοι, γιατί μέχρι εκείνη την στιγμή οτιδήποτε είχαν ακούσει για αυτήν, ήταν στην σφαίρα του μύθου και της φημολογίας περί ενός πλοίου που κινείται χωρίς την βοήθεια του ανέμου. Στο ημερολόγιο ενός των πολιορκουμένων του Ν. Καρώρη, διαβάζουμε: "Πρωί εφάνη το ατμοκίνητον του Καπετάν Άστιγξ, πλοίον διευθυνόμενον από Αίγινα εις Σαλαμίνα. Η θεωρία του εστάθη χαροποιά εις τους Έλληνας διότι πρώτη φοράν το είδον και ήλπιζον εξ αυτού βοήθεια".

Πράξη προαγωγής του Χιλίαρχου (Συνταγματάρχου) Άστιγξ σε Πλοίαρχο Φρεγάτας και διορισμού του στο Ατμοκίνητο "Καρτερία" (Ναύπλιο 3 Σεπτεμβρίου 1826)

Κατάληψη Καστέλλας:

Το πρωί της 24ης Ιανουαρίου 1827 ο Άστιγξ με την μοίρα του αποτελούμενη από του "Νέλσωνα" του Παπανικολή, "Ηρακλέους" υπό του Γιαννίτση και από ημιολίες και άλλα μικρά σκάφη δεκαπέντε συνολικά, μαζί με πολλές ακάτους που μετέφεραν στράτευμα για την ξηρά, έφθασε στα Φαληρικά ύδατα και άρχισε πυκνό πυρ κατά των Τουρκικών πυροβολείων της Καστέλλας. Το ισχυρό πυροβολικό της "Καρτερίας" που ήταν χαρακτηρισμένο ως "θεριστικό", επέφερε λαμπρά αποτελέσματα. Ο Γκόρντον κάτω από το προστατευτικό πυρ της "Καρτερίας" αποβίβασε το στράτευμά του στην ακτή, στην θέση που τότε καλούνταν "Γωνίαν" (θέση για την έχω διενεργήσει έρευνα και θα παρουσιάσω σε επόμενη ανάρτηση). Οι οχυρωμένοι Τούρκοι στα υψώματα της Καστέλλας αντέδρασαν, αλλά η ακτή την οποία επέλεξε ο Γκόρτον να αποβιβάσει τους άνδρες του, προστατεύονταν από το χείλος ενός απότομου γκρεμού στην ρίζα του οποίου όταν βρίσκονταν οι Έλληνες, δεν γίνονταν ορατοί από τους Τούρκους της Καστέλλας για να τους τουφεκίζουν. Ο λόφος της Καστέλλας στρατηγικά από την θέση που βρίσκονταν ήταν χαρακτηρισμένος ως "Μικρό Γιβραλτάρ"!

Η δύναμη της ελληνικής αποβατικής δύναμης:

Οι Έλληνες που σε αυτή την επιχείρηση υπό τις διαταγές του Τόμας Γκόρντον, έλαβαν μέρος ήταν :

• με το λεγόμενο "Τακτικό Τάγμα" μια δύναμη 520 στρατιωτών οργανωμένων με ευρωπαϊκό σύστημα, υπό τις διαταγές του Ταγματάρχη Χ. Ιγγλέση,
• ενός αρματολικού σώματος 550 ανδρών υπό τον Μακρυγιάννη,
• Δύναμης 1.100 άνδρών, που ανήκαν στο σώμα του Ι. Νοταρά,
• 50 Ψαριανούς πυροβολητές υπό τον Θεοδωρή Ματιό που η φήμη έλεγε ότι ήταν οι καλύτεροι πυροβολητές που υπήρχαν.
• και μια μικρή δύναμη από ξένους φιλέλληνες.

Ο Τόμας Γκόρντον. Ο Βρετανός Φιλέλλην που αποβιβάσθηκε σε Ακτή της Καστέλλας και σε θέση καλούμενη "Γωνίαν" και απελευθέρωσε την Καστέλλα

Αυτοί αποβιβαζόμενη, πέτυχαν να καταλάβουν όλα τα Τουρκικά οχυρά της Καστέλλας, επί των οποίων στην συνέχεια εγκατέστησαν εννιά (9) πυροβόλα. Η "Καρτερία" για να ενημερώσει τους πολιορκούμενους έλληνες της Ακρόπολης, για την κατάληψη της Καστέλλας, ύψωσε στο ψηλότερο ιστίο της την Ελληνική Σημαία με ταυτόχρονη ρίψη τριών βολών. Το επίσης Ελληνικό τμήμα που βρίσκονταν στην Φυλή (για αντιπερισπασμό) υπό τον Στρατηγό Βάσσο, αλλά και οι αποβιβαζόμενοι στην Καστέλλα ανταπέδωσαν τον χαιρετισμό της "Καρτερίας" με επίσης τρεις κανονιοβολισμούς, ενώ οι Έλληνες της Ακρόπολης έριξαν μια φορά με όλα τα κανόνια που διέθεταν ενώ το γεγονός αυτό τους έδωσε τόσο θάρρος, ώστε στα ερείπια του λεγόμενου Φράγκικου Πύργου, ο Γκούρας έστησε μια τεράστια ελληνική σημαία, σε πείσμα των Τούρκων οι οποίοι έριχναν διαρκώς με σκοπό να την κρημνίσουν.

Χάρτης Πολεμικών Επιχειρήσεων του 1827 στον οποίο φαίνονται οι οχυρωμένες θέσεις Ελλήνων και Τούρκων. Διακρίνουμε επί χάρτου θέσις "Κρήναι". Αυτή όπως και η θέσις "Γωνιάν" θα παρουσιαστούν σε ξεχωριστή ανάρτηση. Η θέσις "Τρεις Πύργοι" στο Μοσχάτο διακρίνονται αμέσως μετά τον ποταμό Ιλυσσό.

Επιχείρηση τουρκικής ανακατάληψης της Καστέλλας:

Ο Ρεσίτ Πασάς ο γνωστός σε όλους μας σήμερα ως Κιουταχής, όταν πληροφορήθηκε την αποβίβαση στην Καστέλλα εξεστράτευσε εναντίον του Γκόρντον έχοντας την πεποίθηση ότι θα την ανακαταλάβει. Στο μεταξύ όμως ο Γκόρντον δεν είχε μείνει άπραγος. Είχε καταλάβει όλες τις τουρκικές θέσεις που έβλεπαν από την άλλη πλευρά του λόφου προς το Φάληρο και είχε καταλάβει και τους "τρεις πύργους" του Μοσχάτου. Το δε "Καρτερία" ξαφνικά φεύγει από τα Φαληρικά ύδατα και εισέρχεται εντός του φυσικού λιμένα του Πειραιά, αρχίζονταν να βάλλει μανιασμένα κατά της Μονής του Αγίου Σπυρίδωνα, εντός της οποίας ήταν οχυρωμένοι 300 Τουρκαλβανοί (κατ΄ άλλους 700 Γκέκηδες).

Οι Τουρκαλβανοί για σωθούν από το γνωστό πλέον "θεριστικό πυρ" της Καρτερίας, κατεβαίνουν στα υπόγεια της Μονής. Η είσοδος της "Καρτερίας" στον κόλπο του λιμανιού του Πειραιά για πολεμική επιχείρηση, ήταν πράξη αδύνατη για τους Τούρκους, αφού το λιμάνι τότε είχε πολλά σημεία αβαθή και εντός αυτού μπορούσες να εισέλθης μόνο με προσοχή και όχι να κάνεις ελιγμούς για επιχειρήσεις! Αυτή η τόλμη του Άστιγξ, ρίχνει τους Τούρκους σε μια παγίδα ανέλπιστη, υπέρ των Ελλήνων όπως θα δούμε αμέσως.
Ο υπόλοιπος Ελληνικός στόλος που είχε παραμείνει στα Φαληρικά ύδατα κανονιοβολούσε την αντεπίθεση του Κιουταχή στον ελληνικό πλέον λόφο της Καστέλλας. Οι Τούρκοι για να προστατευθούν μετακινούνται προς την Πειραϊκή πλευρά του λόφου, αλλά από εκείνη την πλευρά δέχονται τις φονικότερες βολές από το "Καρτερία" που είχε πάει για το Μοναστήρι και ξαφνικά βλέπει μπροστά του ακάλυπτο Τουρκικό Στρατό! Έτσι οι Τούρκοι που βρίσκονται σε διασταυρούμενα πυρά, αδυνατούν να κάνουν έφοδο στα υψώματα, έφοδο που σίγουρα θα ήταν καταστροφική για τον Γκόρντον και τους Έλληνες, αφού οι Τούρκοι ήταν πέντε φορές περισσότεροι στον αριθμό!

Το ακρόπρωρο της Καρτερίας όπως εκτίθεται σήμερα στο Εθνικό και Ιστορικό Μουσείο
(Μέγαρο Παλαιάς Βουλής, Πλατεία Κολοκοτρώνη)

Τότε οι Τούρκοι του Μοναστηριού για να βοηθήσουν την αντεπίθεση του Κιουταχή και την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί, μετακινούν σε ένα σημείο της Μονής κανόνι, υπό τέτοια γωνία που μετέτρεπει το "Καρτερία" σε στόχο. Το "Καρτερία" από τις πρώτες βολές που δέχεται, κάνονας ελιγμό, "κάθεται" στα αβαθή που όπως είπαμε υπήρχαν. Το πλήρωμά του αντί να προσπαθίσει να το σώσει, συνεχίζει το "θεριστικό πυρ" προς την Πειραϊκή πλευρά της Καστέλλας σε τέτοιο βαθμό και με τέτοια μανία που κάνει τους Τούρκους να κατεβαίνουν τον λόφο ατάκτως. Μόνο μετά την υποχώρηση των ανδρών του Κιουταχή και την εξασφάλιση του λόφου της Καστέλλας, κατόρθωσε με κινήσεις των μηχανών του να μετακινηθεί διάτρητο και να επαναπλεύσει στα Φαληρικά ύδατα εν θριάμβω.

Σχέδιο οβιδοβόλου της Καρτερίας τύπου Παιξάνς.

Λίγες μέρες αργότερα και αφού υποστήριξε άλλη μια απόβαση Ελληνικού Στρατού στον Ωρωπό, επανέπλευσε μαζί με την μεγάλη αμερικανική φρεγάτα "ΕΛΛΑΣ" επί της οποίας βρίσκονταν ο Αρχηγός του Στόλου Μιαούλης (σχετική η πρώτη εικόνα της ανάρτησης). Ο ίδιος ήταν που είπε για το "Καρτερία" πως χάρη σε αυτό απελευθερώθηκαν οι Πειραϊκές Ακτές και χάρη σε αυτό διατηρήθηκε Ελληνικός ο λόφος της Καστέλλας. Ο Γκόρντον θα γράψει λίγο αργότερα στην βιογραφία του πως το "Καρτερία" ήταν το μοναδικό πλοίο του στόλου που το πλήρωμα, τηρούσε τους κανόνες της ναυτικής πειθαρχίας. Ο βαυαρός Καρλ Κράτσαϊζεν εμπνεύστηκε τόσο από την συνάντηση αυτή των δύο πλοίων και δύο κυβερνητών (Μιαούλη και Άστιγξ), ώστε λίγο αργότερα όταν τα έβλεπε μπροστά του έξω από το ναύσταθμο του Πόρου τα απεικόνισε σε υδατογραφία.

Όσον αφορά τον Ρεσίτ Πασά για να δικαιολογήσει στον Σουλτάνο την απώλεια του Πειραιά, έστειλε στην Κωνσταντινούπολη μια οβίδα των "68" της "Καρτερίας"!

Πρώτη παγκοσμίως πολεμική επιχείρηση από ατμόπλοιο:

Οι επιχειρήσεις του "Καρτερία" για την κατάληψη της Καστέλλας και της Μονής του Αγίου Σπυρίδωνα στον Πειραιά, αποτέλεσαν παγκόσμια πρωτιά, ενεργής συμμετοχής ατμοπλοίου σε μάχη. Την πρωτιά αυτή αμφισβήτησαν οι Γάλλοι όταν στην διεθνή ναυτική έκθεση του Βορδώ το 1907 παρουσίασαν εκμαγείο του γαλλικού πολεμικού ατμοπλοίου "Σφίγξ" ως του πρώτου. Όμως στην έκθεση αυτή παρευρίσκονταν ως αντιπρόσωπος της Ελλάδος ο διακεκριμμένος ναυτικός ιστορικός Κωνσταντίνος Ράδος, που παρουσίασε με την σειρά του, πρότυπο της "Καρτερίας" παρουσιάζοντας την δράση της και αποδεικνύοντας ότι το γαλλικό "Σφίγξ" μετείχε σε επιχειρήσεις τέσσερα έτη μετά την εμφάνιση της "Καρτερίας" στα πεδία των μαχών. Αλλά και αν ακόμα δεν υπήρχε αυτή η διαφορά των τεσσάρων ετών, πάλι η "Καρτερία" δεν θα έχανε την πρωτιά της, αφού το "Σφίγξ" απλά βομβάρδισε μια αλγερινή ακτή (Σιδι-Φερούχ) ενώ η "Καρτερία" διεξήγαγε πραγματική μάχη δεχόμενη πυρά.

Το πρότυπο της Καρτερίας όπως εκτέθηκε από τον Κωνσταντίνο Ράδο στην Διεθνή Ναυτική Έκθεση Βορδώ το 1907

Περί του ονόματος Καρτερία:

Το ελληνικό ατμόπλοιο ονοματίσθηκε από τον Άστιγξ ως "Perseverance" που σήμαινε πρωτίστως "Επίμονος". Αυτό είχε να κάνει με τον χαρακτήρα του ίδου του Άστιγγος ο οποίος πάντα ήθελε να κυβερνήσει ατμοκίνητο πλοίο και προσπαθούσε να πείσει την Ελληνική Διοίκηση γι΄ αυτό. Έφθασε μάλιστα και στο σημείο να καταβάλλει προσφορά 3.000 στερλινών ώστε να πείσει για την αγορά του. Αργότερα υποβάλλει νέα προσορά 5000 στερλινών που αποτέλεσαν ουσιαστικά την βάση (τα υπόλοιπα θα έπρεπε να καταβληθούν από δάνειο ελληνικής κυβέρνησης και από την Φιλλεληνική Εταιρεία του Λονδίνου). Μετά από πολλές απογοητεύσεις και αρνήσεις προς το πρόσωπό του, όταν τελικώς το σκάφος ναυπηγήθηκε, του έδωσε αυτό το όνομα. Όταν η Ελληνική Διοίκηση εξέδωσε την διαταγή διορισμού του (δεύτερη εικόνα ανάρτησης), αποδίδει την μετάφραση ως "Καρτερία" που αποτελεί την αμέσως επόμενη απόδοση της αγγλικής λέξης. Αυτό κατά μια άποψη συνέβει διότι η καρτερία είναι μια αρετή αποδιδόμενη σε φτωχούς και ταλαίπωρους, όπως ήταν τότε οι Έλληνες, που περίμεναν καρτερικώς την βοήθεια των Δυνάμεων της εποχής για να σωθούν, να απελευθερωθούν...
"Καρτερία! και πάλιν καρτερία και ανεξάντλητος καρτερία εις τους εν μυρίοις κινδύνους και αμηχανία και αγωνία δεινή και σχεδόν εσχάτη απελπισία ευρισκομένους έλληνας...."

Διαταγή 11ης Οκτωβρίου 1826 για την ένταξη του Καρτερία στον στόλο, υπό τις διαταγές του Άστιγξ και υπό τις οδηγίες του Στόλαρχου Α. Μιαούλη

Πηγές:
Αθηναϊκό Αρχείο (Ι. Βλαχογιάννη)
Αθηναϊκό Αρχείο (Ημερολόγιο Καρώρη, σελ. 176)
Ιστορία Ελληνικής Επανάστασης (Σπυρίδωνος Τρικούπη)
Δελτίον Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρίας της Ελλάδος (1910)
Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης του Thomas Gordon
Αρχείο Εφημερίδων Βουλής των Ελλήνων
Αρθρογραφία Απ. Β. Δασκαλάκη
Σημειώσεις Κωνσταντίνου Ράδου

Πηγή: Pireorama