Ἡ τιμωρία φέρνει τήν εὐτυχία

Nέμεσις, πίνακας του Alfred Rethel (1837)

«Τὶ ἰσχύει λοιπόν; Ποῖος ἀνάμεσα σὲ δύο ἀνθρώπους ποὺ ἔχουν κάποιο κακὸ εἴτε στὸ σῶμα εἴτε στὴν ψυχὴ εἶναι αθλιότερος, αὐτὸς ὁ ὁποῖος θεραπεύεται καὶ ἀπαλλάσσεται ἀπὸ τὸ κακὸ ἤ αὐτὸς ποὺ δὲν θεραπεύεται καὶ συνεχίζει νὰ πάσχει;»
Πλάτωνος «Γοργίας»,478c8 – 478d2

Στο ἀπόσπασμα ποὺ προηγήθηκε διαβάσαμε μία ἀπὸ τὶς σημαντικότερες ἐρωτήσεις ποὺ ἔχει ὑποβάλλει ὁ Σωκράτης σὲ συνομιλητὴ του, προσπαθώντας νὰ τὸν ὁδηγήσει σταδιακὰ ἔξω ἀπὸ τὸ σπήλαιο τῶν ψευδαισθήσεων. Οἱ σωκρατικὲς ἐρωτήσεις εἶναι τὰ κλειδιὰ ποὺ ἀνοίγουν τὴν φυλακὴ τῆς πλάνης, ὅπου ἔχει ἐγκλωβιστεῖ ἡ παραζαλισμένη ἀνθρωπότητα ἀπὸ τὴν αὐγὴ τοῦ χρόνου.

Στον «Γοργία» τὸ θέμα εἶναι ἡ ρητορικὴ τέχνη. Ὁ Σωκράτης δὲν τὴν συμπαθεῖ. Προσπαθεῖ ἐπιτυχῶς νὰ ἀποδείξει ὅτι ἡ ρητορικὴ εἶναι μία ἀπὸ τὶς κολακεῖες τῆς ψυχῆς. Ὁ φιλόσοφος ποὺ θανατώθηκε μὲ φονικὸ ὅπλο μία δικαστικὴ ἀπόφαση καὶ ἐκτελεστὴ τίς… δημοκρατικὲς διαδικασίες στὴν ἐποχὴ τοῦ λυκόφωτος τῆς ἀθηναϊκῆς δόξας ταξινομεῖ τὰ ἀνθρώπινα μὲ ὀξυδέρκεια καὶ ἐμπνευσμένη ἐπιμέλεια. Φροντίδα γιὰ τὸ σῶμα εἶναι ἡ γυμναστικὴ καὶ ἡ ἰατρική. Φροντίδα γιὰ τὴν ψυχὴ ὁ νόμος καὶ ἡ δικαιοσύνη. Κολακεία γιὰ τὸ κορμὶ ἡ κομμωτικὴ (και ὅλες οἱ τεχνικὲς καλλωπισμού) καὶ κολακεία γιὰ τὴν ψυχὴ εἶναι ἡ σοφιστεία καὶ ἡ ρητορική. Καὶ μὲ τὸ δηκτικὸ ἀλλὰ καὶ βελούδινο χιοῦμορ του, ὁ Σωκράτης κάνει τὸν ἀκόλουθο παραλληλισμὸ (465c1): «ὅποια σχέση ἔχει ἡ κομμωτικὴ μὲ τὴν γυμναστικὴ ἄλλη τόση ἔχει ἡ σοφιστικὴ μὲ τὴ νομοθετικὴ καὶ ἡ μαγειρικὴ μὲ τὴν ἰατρικὴ!» Στόχος τῶν βελῶν τῆς σωκρατικῆς κριτικῆς στὸ χωρίο ποὺ παρατέθηκε στὴν ἀρχὴ εἶναι ὁ ὁρμητικὸς καὶ απόλυτος, ὅπως ταιριάζει στὴν ἡλικία τοῦ Πῶλος, ὁ μαθητὴς τοῦ σοφιστὴ Γοργία– ἀπὸ τὸν ὁποῖο ἔλαβε τὴν ὀνομασία του καὶ ὁ πλατωνικὸς διάλογος.

Ὁ ρήτορας, ὡς λέξη συνοδευόταν καὶ συνοδεύεται ἀπὸ θετικὸ φορτίο ἐντυπώσεων – κι αὐτὴ ἡ θετικὴ μας ἄποψη γιὰ τοὺς «δεινοὺς» ἀγορητὲς συνιστᾶ ἕναν ἀδιάψευστο μάρτυρα τῆς ροπῆς τοῦ εἴδους μᾶς στὴν παρακμή.

Σωτήρια ποινὴ

Ἡ ὀπτικὴ γωνία ἀπὸ τὴν ὁποία ἐθεᾶτο ὁ Σωκράτης τὸν βίο τῶν ἀνθρώπων καὶ τὸ δέον γιὰ τὸ πρόσωπο καὶ τὸ σύνολο δὲν εἶναι εὔκολο νὰ ἐντοπιστεῖ λόγω τοῦ μυωπικοῦ ὑλισμοῦ καὶ τῆς πνευματικῆς ρηχότητας τῆς αἰσθησιοκρατίας. Ἡ ἀνάλυση του γιὰ τὸν ψυχικὸ πόνο καὶ τὴν συμφορὰ τῆς ἀτιμωρησίας μπορεῖ στοὺς περισσότερους νὰ φαντάζει οὐτοπική, ὑπερβολική, ρομαντικὴ καὶ ἀνέφικτη ἀλλὰ εἶναι ἡ ὀρθότερη ἀπ’ ὅλες ὅσες ἔχουν παρουσιαστεῖ μέχρι σήμερα στὰ ἐπιστημονικὰ πεδία ποὺ σχετίζονται μὲ τὴν συμπεριφορὰ καὶ τὴν πνευματικὴ συγκρότηση τῶν ἀνθρώπων. Ἐκεῖνος ποὺ ἀρρώστησε σωματικὰ καὶ δὲν γιατρεύτηκε εἶναι ὁ πιὸ ταλαιπωρημένος καὶ ἀξιοθρήνητος. Ἔτσι κι αὐτὸς ποὺ παρέβη τοὺς νόμους καὶ δὲν τιμωρήθηκε, ὁ ἀτιμώρητος, εἶναι ὁ πιὸ ἄθλιος ὅλων, ὁ πιὸ δυστυχισμένος. Ἡ ποινή, ὁ κολασμὸς δὲν εἶναι μόνο ἕνα ἐργαλεῖο τῆς κοινωνίας γιὰ νὰ αὐτοπροστατεύεται ἀπὸ τοὺς παραβατικοὺς καὶ ἀπόδειξη τῆς θείας ἰσορροπίας, ἡ ὁποία, τελικά, ἐπικρατεῖ παντοῦ καὶ πάντα. Εἶναι καὶ αὐτὰ ἀλλὰ, σύμφωνα μὲ τὸν Σωκράτη ἡ ποινὴ βοηθᾶ καὶ τὸν ἴδιο τὸν δράστη!

Λίγοι νοιάζονται πάντοτε γιὰ τὸ καλῶς έχειν ἑκάστου παραβάτη ἀλλὰ αὐτὸ θὰ μποροῦσε νὰ ἀλλάξει ἂν τὸ μήνυμα αὐτοῦ τοῦ διαλόγου περνοῦσε παντοῦ καὶ ἀκουγόταν πρὸς ὅλες τὶς κατευθύνσεις: ἡ πραγματικὴ εὐτυχία ἐκείνου ποὺ αδικοπράγησε βρίσκεται ἀκριβῶς στὸ σημεῖο ποὺ τὸν ἀναμένει ἡ ποινὴ του.

Ὁ «Γοργίας» εἶναι ἕνας διάλογος ποὺ ἀξίζει νὰ διδάσκεται ἀναλυτικά, καθ’ ὁλοκληρίαν καὶ ἐπανειλημμένως στοὺς μαθητὲς τῆς ὑποχρεωτικῆς ἐκπαίδευσης. Ἡ χρησιμότητὰ του δὲν ἐπεκτείνεται μόνο στὸν καυτηριασμὸ τῆς κυριαρχούσας ἀδικίας, ἡ ὁποία ἔχει ὡς προαπαιτούμενο τὴν ὕπαρξη «δεινῶν» ρητόρων στὶς κοινωνίες καὶ τὴν ἀνάδειξη τῆς τεχνικῆς τοὺς περίπου ὡς «ἐπιστήμης». Ὁ «Γοργίας» μπορεῖ νὰ βοηθήσέι τους νέους νὰ βαδίσουν πρὸς τὴν ἐνηλικίωση πατώντας στὶς στέρεες βάσεις τῆς λογικῆς καὶ τῆς ἀρετῆς. Μπορεῖ ἐπίσης νὰ θεραπεύσει καὶ τὶς ψυχὲς μεγαλυτέρων σὲ ἡλικία, ποὺ δὲν μπόρεσαν νὰ προσεγγίσουν νοητικὰ τὴν πάντοτε σωτήρια ἀλήθεια, ποὺ εἶναι ἡ γνησία γνώση καὶ ἐλευθερώνει ἀπὸ τὰ πανίσχυρα, ἀόρατα δεσμὰ τῆς ἄγνοιας, τῶν ζωωδῶν ἐνστίκτων καὶ τῶν δοξασιῶν μὲ τὶς ὁποῖες τρέφονται οἱ ψυχὲς ὅσων τὰ ἅρματα ξεστρατίζουν ἀπὸ τὴν θεία ὁδό.

Πηγή: Οἱ Ἀδιάβροχοι