"... καί ἐάν τι ἔχω ἀγαθόν, διδάσκω..."

Ὑπάρχουν κλασσικιστές πού μποροῦν νά σᾶς ποῦν γιατί τά Ἑλληνικά πρέπει νά εἶναι ζωντανά τό 1998. Κάποτε σ΄ ἕνα μοναστήρι τοῦ δέκατου μ.Χ αἰῶνα, ἔξω ἀπό τό δρόμο Λειβαδειᾶς-Δελφῶν, ἕνας καθηγητής ἔκανε τά ἀρχαῖα λόγια νά ζωντανέψουν...

Ὁ ἀείμνηστος Κόλιν Ἔντμοντσον μιλοῦσε σύγχρονα Ἑλληνικά καλύτερα ἀπό τούς περισσότερους Ἕλληνες. Μιλοῦσε γιά 150 διαφορετικούς ἀρχαιολογικούς χώρους ἀπό μνήμης, χόρευε ταγκό, διαφωνοῦσε μέ τόν Ἕλληνα ὀρθόδοξο ἱερέα γιά λεπτομέρειες τῆς λειτουργίας καί ἄφηνε πίσω τούς φοιτητές πού εἶχαν τά μισά του χρόνια σκαρφαλώνοντας στήν κορφή τοῦ Ἀκροκόρινθου, μέ ἕνα μπουκάλι οὔζο καί δυό πακέτα τσιγάρα τήν ἡμέρα. Ἧταν ἴσως ἀπερίσκεπτος στόν ὑπερβολικό ἐνθουσιασμό του γιά τούς Ἕλληνες, ἀλλά ἦταν ἐπίσης ἡ ἴδια ἡ ἐνσάρκωση αὐτοῦ πού κάποτε ὀνομάζαμε "ἄνθρωπο τῆς Ἀναγέννησης", τοῦ ὁποίου τόν ἐνθουσιασμό χρειαζόμαστε ἀνεκτικοί μέ τίς ὑπερβολές του, ὡς ἐλάχιστο τίμημα γιά τή σωτηρία μας.

Περί τά τέλη τῆς ἐνεργοῦ καριέρας του, ὁ Ἔντμοντσον "ἔκλεψε" κάποτε τήν προγραμματισμένη διάλεξη μιᾶς συναδέλφου του σ΄ ἕνα μοναστήρι. Τήν παραμέρισε, ἔκλεψε τήν προσοχή μας καί ὅρμησε στό καθολικό τῆς ἐκκλησίας, συνοψίζοντας τίς ἑλληνικές λειτουργικές ἐκφράσεις δείχνοντας τίς μουχλιασμένες τοιχογραφίες. Νά μιά ἀγάπη, πιό ΄κεῖ ἕνας λόγος. Ἕνα μικρό τέλος ἀντηχεῖ ἀπό τούς τοίχους, καθώς δείχνει ἀπελπισμένα τά μάτια Του πού μοιάζουν νά κινοῦνται ἐκεῖ ψηλά στό κεντρικό κλῖτος καί τό ἀποστεωμένο δάχτυλό Του νά τεντώνεται πρός τό κούφωμα τῆς πόρτας. Ἕλληνες δαίμονες καί ἄγγελοι μοιάζουν νά φτεροκοποῦν πάνω ἀπό τό νάρθηκα, καί, σέ ἀρμονία μέ τό κήρυγμα τοῦ Κόλιν, ἀρχίζουν νά ἀποδεσμεύονται ἀπό τόν τοῖχο. Ἀρχιτεκτονική, λειτουργία, ὀρθοδοξία, τοιχογραφίες, παγανισμός, τοπίο, μοναστηριακή ζωή καί μεσαιωνική Ἑλλάδα, ὅλα συνυφασμένα σέ ἕνα λαμπερό, πολύχρωμο χαλί αὐτοσχέδιας ἐρμηνείας, χωρίς στόμφο μνημονικά βοηθήματα ἤ τίς συνηθισμένες κάρτες πού ἔχουν οἱ καθηγητές γιά νά θυμοῦνται αὐτά πού πρέπει νά ποῦν, ὅλα καρυκευμένα μέ ἐνεργητικότητα καί πειθῶ, καθώς ὁ Ἔντμοντσον ἀποκαλύπτει ταυτόχρονα στούς Δελφούς πέρα μακριά, τούς Ἕλληνες ἱερείς πού περνοῦν βιαστικά καί τό πέτρινο ἀνάγλυφο στόν τοῖχο. Τέσσερις ἀπό τούς εἴκοσι μεταπτυχιακούς φοιτητές στέκουν σαν ὑπνωτισμένοι. Ἦταν, στό κάτω κάτω, μιά ἀντίφαση πού βάδιζε, πηδοῦσε καί ἀνάσαινε -καί κλασσικιστής καί ζωντανός. Ὁ Κόλιν Ἔντμοντσον, γιά νά παραφράσουμε τόν καθηγητή Κόνσταν, ὁλοφάνερα "πλασάριζε ἀκαδημαϊκά διεργετικά".

Τά ἀποκαλυπτικά λόγια τοῦ Ἔντμοντσον διαχέονταν ἀπό τό ἱερό κι ἔφταναν τούς τουρίστες ἔξω πού ἄρχισαν νά συγκεντρώνονται γιά νά κρυφακούσουν, εὐχαριστημένοι γιά πρώτη φορά ἴσως στή ζωή τους πού κάποτε, παιδιά, περνοῦσαν τά κυριακάτικα πρωϊνά τους στό κατηχητικό. Ἀγανακτισμένοι ὅμως πού ἄκουγαν τά ἀρχαῖα Ἑλληνικά νά συσχετίζονται μέ κάτι ἀληθινό στήν Ἑλλάδα, οἱ ἐνοχλημένοι εἰκοσιπεντάχρονοι μεταπτυχιακοί φοιτητές, πού τό συναρπαστικότερο ποὐ ἤξεραν νά κάνουν ἧταν νά κρατοῦν σχολαστικές σημειώσεις, ἄρχισαν νά χασκογελοῦν μέ τόν ἐξαντλημένο πιά μέντορά τους. Μόλις ἡ πυρετική φρενίτιδά του καταλάγιασε, ὁ Κόλιν πῆγε στό ποῦλμαν γιά ἕνα τσιγάρο. Παρά τήν ψυχρή ὑποδοχή πού τοῦ ἐπιφυλάχτηκε, ἐξακολουθοῦσε νά μουρμουρίζει: "Ὅλα συνδέονται, στ΄ ἀλήθεια συνδέονται, ἡ ἀρχαῖα μέ τή σύγχρονη Ἑλλάδα. Ὅμως πρέπει νά ἐξετάζετε, νά κρίνετε, νά ἀμφισβητεῖτε τά πάντα γύρω σας, νά ρισκάρετε πότε πότε". Στό μεταξύ, τά περισσότερα μέλη τῆς ἀγέλης τῶν νηφάλιων φοιτητῶν του, ἀκόνιζαν τά μαχαίρια τους (αὐτοί οἱ ἴδιοι ἐπικριτές πού θά γίνονταν "τσιράκια" του ὅταν θά ἐρχόταν ἡ ὥρα νά τούς γράψει ὁ Κόλιν συστατικές ἐπιστολές στό τέλος τῆς χρονιᾶς).

"Ἀντιεπαγγελματικό!"

"Ἡ χειρότερη συμπεριφορά πού εἶδα μέχρι σήμερα στή σχολή· σκέφτομαι μάλιστα νά μήν τοῦ ζητήσω κἄν συστατική ἐπιστολή".

"Μᾶς ρεζίλεψε. Δέν μποροῦσε κάποιος νά τόν σταματήσει πρίν γελοιοποιήσει κι ἐμᾶς καί τόν ἐαυτό του καί τή σχολή;"

"καί ὑποτίθεται ὅτι πρέπει νά εἶναι πρότυπο γιά μᾶς!"

"Ὁ Ἔντμοντσον οἰκειοποιήθηκε τά πάντα· κανένας ἄλλος δέν πρόλαβε νά σταυρώσει κουβέντα γιά τό bigio antico καί τούς κιονίσκους".

Ὅμως, γιά ἐκείνους τούς ἄλλους τέσσερις ἀπό τούς εἴκοσι φοιτητές, ὁ ἀείμνηστος Κόλιν Ἔντμοντσον, πού δίδασκε μέ αὐτόν τόν τρόπο ἀδιάκοπα γιά μέρες ὁλόκληρες ἀπό τή μιά ἄκρη τῆς Ἑλλάδας ὡς τήν ἄλλην, πού μᾶς πέρασε μέ τό ποῦλμαν μέσα ἀπό τά κτήματα τοῦ Ξενοφῶντα καί μᾶς ἔδειξε τήν κατοικία τῶν Στυμφαλίδων Ὀρνίθων, βρίσκεται στό Κλασσικό Πάνθεο, σ΄ αὐτό τό σπάνιο χῶρο ὅπου ἐλάχιστοι κλασσικιστές συνταιριάζουν τό λόγο μέ τήν πράξη, ζοῦν τή ζωή τῶν Ἑλλήνων πού διαβάζουν, καί, ὡς δάσκαλοι, πασχίζουν νά φτιάξουν μαργαριτάρια ἀπό στόκο.


{...} Μοῦ ἀναπτύσσουν τά Ἑλληνικά τή νοητική ἰκανότητα νά ἐντοπίζω ἀμέσως τήν ἀσυνέπεια καί τήν ἐκτροπή; Τήν ἰκανότητα νά ἐκτιμῶ τήν παγκόσμια ὀμορφιά στή γλῶσσα καί στά ἰδιῶματα; Τήν ἀντίληψη τοῦ πῶς ἡ γλῶσσα, ἡ ὅποια γλῶσσα, περιγράφει τήν πραγματικότητα; Τό μέγεθος τοῦ λεξιλογίου, ἡ χρήση τοῦ συστήματος τῶν πτώσεων, ἡ πολυπλοκότητα τῶν χρόνων, ὑποδηλώνουν μιά ἐναλλακτική, καλύτερη ἤ χειρότερη, μέθοδο ἔκφρασης; Ἀποκαλύπτουν αὐτά τά εἰσαγωγικά κομματάκια ἀπό τόν Πλάτωνα καί τόν Εὐριπίδη ἕναν κόσμο διαφορετικό ἀπό τόν δικό μας; Ἄν ναί, δέν μποροῦμε νά διαβάσουμε αὐτά τά ἔργα ἀπό μετάφραση εἴκοσι φορές πιό γρήγορα;


{...} Ἐδῶ βρίσκονται οἱ ἀπαντήσεις στά ἐρωτήματά τους, σέ μιά σελίδα τοῦ Ἠροδότου ἤ σέ λίγους στίχους ἀπό τόν Αἰσχύλο. Τά Ἑλληνικά δέν εἶναι Ἀγγλικά. Ὑπάρχουν ἐξαιρετικές μεταφράσεις τῆς τριλογίας τοῦ Αἰσχύλου, τῆς Ὀρέστειας, γιά παράδειγμα, ἀλλά καμμιά δέν πλησιάζει οὔτε ἰσχυρίζεται ὅτι πλησιάζει) τόν πλοῦτο καί τή δισημία τῆς πρωτότυπης ἑλληνικῆς ποίησης. Ὁ Αἰσχύλος δουλεύει μέ εἰκόνες καί ἰδέες, δημιουργῶντας μεταφορές πού σιγά σιγά γίνονται πιό συγκεκριμένες καθώς προχωρεῖ τό ἔργο. Ἡ δημιουργική χρήση τῆς γλώσσας ἐκ μέρους του εἶναι ἕνας ἀπό τούς λόγους πού τόσο συχνά, ἀκόμη καί εἰδικοί, βρίσκονται σέ πλήρη ἀδυναμία σέ σχέση μέ τό ἀκριβές του νόημα - οἱ λόγιοι ὑπολογίζουν ὅτι ὑπάρχουν περίπου 50.000 εἰκασίες (προτάσεις γιά τό πῶς θά ἔπρεπε νά ἐρμηνευτεῖ τό ἑλληνικό κείμενο) πάνω σέ περίπου 8.000 μόνο σωζόμενους στίχους τοῦ Αἰσχύλου. Ἀκόμη καί οἱ Ἕλληνες προβληματίζονται μέ κάποια σημεῖα τῆς γλώσσας τοῦ Αἰσχύλου. Ὁ Εὐριπίδης, στούς Βατράχους τοῦ Ἀριστοφάνη, κατηγορεῖ τόν Αἰσχύλο ὅτι γράφει ἀκατανόητα: "... σοῦ πέταγε μιά ντουζίνα βοϊδοκουβέντες μέ φρύδια καί λοφία, κάτι φοβερούς μπαμποῦλες, ἐντελῶς ἄγνωστους στούς θεατές" [στ. 924-926]. Χωρίς φροντίδα, οἱ εὐκαιρίες πού προσφέρει ἡ ποίηση θά χαθοῦν, καί ὁ σημερινός σπουδαστής τῶν Ἑλληνικῶν θά νιώσει τό ἴδιο.

Τελικά ἀποδεικνύεται ὅτι οἱ Κόλιν Ἔντμοντσον τῶν Κλασσικῶν Σπουδῶν πού εἰσάγουν τούς Ἕλληνες στό νοῦ τῶν νέων, πού μποροῦν νά πείσουν τούς ταλαντούχους νά συνεχίσουν τήν ἀναζήτησή τους, εἶναι σπάνιοι θησαυροί. Ἀποδεικνύουν ὅτι ἡ γραμματική δέν κατακτιέται μέ ἀντίτιμο τήν ἀνθρωπιά. Ἡ εἰδίκευση σέ μιά γλῶσσα μπορεῖ να ὁδηγήσει σέ εὐρύτερη, ὄχι στενότερη, γνώση. Ἡ ἀπομόνωση ἀπό τόν ὄχλο μπορεῖ νά εἶναι ἐπιλογή, ὄχι καταναγκασμός. Ὁ ἐμπνευσμένος, ὁ ἄντρας ἤ ἡ γυναῖκα τῆς δράσης, ὁ περιοδεύων ἡθοποιός, ἀκόμη καί ὁ ἐλαφρῶς ἀνισόρροπος, ὄχι ὁ γραμματικός καί ὁ φιλόλογος, καί πολύ λιγότερο ὁ ὁπαδός τῆς μόδας τῶν μελετῶν φύλου, εἶναι ὁ Ἀληθινός Ἕλληνας. {...}

Πηγή: Ποιος σκότωσε τον Όμηρο; έκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ
Φωτογραφία: http://www.naftemporiki.gr/ Ναός Ἀπόλλωνα, Ἀρχαῖα Κόρινθος

Χρύσα Νικολοπούλου/Ἑλλήνων Φῶς