Η ΚΑΤΑΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ-ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΑΘΗΜΑ.
ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΜΑΘΗΜΑ
Καλὸς φίλος ἔθεσε ὑπόψη μου διαδικτυακό ὑλικό σχετικό μέ τό ρωσικό ντοκιμαντέρ, «Ἡ πτώση μιᾶς αὐτοκρατορίας - Τό μάθημα ἀπὸ τὸ Βυζάντιο». Τὸ φίλμ ἔχει προκαλέσει αἴσθηση στὴ Ρωσία. Στὸν πρόλογο συνεντεύξεως τοῦ δημιουργοῦ τοῦ φιλμ, Ἀρχιμανδρίτη Τύχωνα, ἡγούμενου τῆς Ι.Μ. Σρέτενσκυ στή Μόσχα, στήν ἐφημερίδα Ἰζβέστια (16/3/08), διαβάζουμε τά ἑξῆς: «Κανένα σύγχρονο ντοκιμαντέρ δέν μπορεῖ νά περηφανευθεῖ, ὅτι εἶχε τέτοια ἀνταπόκριση στούς Ρώσους θεατές ὅσο τό φίλμ (αὐτό). Κάποιοι ἔμαθαν πολλά, πού δέν ἤξεραν, καί πῆραν ἀπ' τό Βυζάντιο μαθήματα γιά τή ζωή τους. Ἄλλοι ἀμφισβήτησαν τό δικαίωμα τοῦ π. Τύχωνα νά δίνει μαθήματα ἀπό ὀθόνης. Ἀπ' ὅσους, ὅμως, εἶδαν τό (ντοκιμαντέρ), κανείς δέν μπορεῖ νά πεῖ ὅτι ἔμεινε ἀδιάφορος καί χασμουριόταν...». Τὸ φίλμ ὑπάρχει στό διαδίκτυο μέ ἑλληνικούς ὑπότιτλους (βλ. http://vizantia.info/docs/page299_0.htm) καὶ μπορεῖ νά τό κατεβάσει κανείς. Ἐμεῖς παραθέτουμε κάποια ἀποσπάσματα, πού ἀναφέρονται στή βαθμιαία ἐκ τῶν ἔσω φθορά τοῦ Βυζαντίου. Περιέχουν ἕνα προβληματισμό καίριο γιά μᾶς, καί ἐπίκαιρο.
«Τό δημογραφικό πρόβλημα ἦταν ἕνα ἀπό τά πιό σοβαρά στό Βυζάντιο. Τήν Αὐτοκρατορία βαθμιαία ἄρχισαν νά τήν κατοικοῦν ξενικοί λαοί, οἱ ὁποῖοι μέ ἀποφασιστικότητα ἐκτόπιζαν τόν ντόπιο ὀρθόδοξο πληθυσμό. Μπροστά στά μάτια ὅλων πραγματοποιεῖτο ἡ ἀλλαγή τῆς ἐθνικῆς σύνθεσης τῆς χώρας. Κατά κάποιον τρόπο, αὐτό ἀποτελοῦσε ἀναπόφευκτη ἐξέλιξη: ἡ γεννητικότητα στό Βυζάντιο γινόταν ὁλοένα καί πιό χαμηλή. Ὅμως αὐτό δέν ἦταν τό πιό τρομερό... Ἡ καταστροφή βρισκόταν στό γεγονός, ὅτι οἱ λαοί, οἱ ὁποῖοι τώρα ἐνσωματώνονταν στήν αὐτοκρατορία, δέν γίνονταν πλέον Ρωμιοί, ἀλλά παρέμεναν γιά πάντα ξένοι, ἐπιθετικοί, ἐχθρικοί. Τώρα πιά οἱ μέτοικοι σχετίζονταν μέ τό Βυζάντιο ὄχι ὡς τή νέα τους πατρίδα, ἀλλά ὡς μιά πιθανή λεία, ἡ ὁποία ἀργά ἤ γρήγορα θά ἔπρεπε νά περάσει στά χέρια τους.
Συνέβαινε αὐτό ἐπίσης καί γιά τό λόγο, ὅτι ἡ αὐτοκρατορία ἀρνήθηκε νά ἀσχοληθεῖ μέ τήν ἐκπαίδευση τοῦ λαοῦ, δέσμια δημαγωγικῶν θεωρημάτων περί τῆς κρατικῆς ἰδεολογίας ὡς καταπίεσης τῆς προσωπικότητας, πού ἐμφανίστηκαν στίς ἀρχές τῆς ἐποχῆς τῆς Ἀναγέννησης... Ἀπαρνούμενοι ἐθελοντικά τή δική τους χιλιετή ἰδεολογική λειτουργία τῆς ἐκπαίδευσης τοῦ λαοῦ, οἱ Βυζαντινοί ἐπέτρεψαν τήν ἐπίδραση στήν ψυχή καί τό μυαλό τῶν πολιτῶν τους ὄχι τόσο τῆς ἀνεξάρτητης καί ἐλεύθερης σκέψης, ὅσο τῆς κατευθυνόμενης ἐπιθετικότητας, πού στόχευε στήν καταστροφή τῶν βασικῶν δεσμῶν τοῦ κράτους καί τῆς κοινωνίας...
Τό τελευταῖο καί πιό τρομερό χτύπημα γιά τό Βυζάντιο ἦταν ἡ Ἐκκλησιαστική Οὐνία μέ τή Ρώμη. Μορφολογικά αὐτό ἦταν ὑποταγή τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας στόν Πάπα τῆς Ρώμης γιά καθαρά πρακτικούς σκοπούς. Ἡ τελευταία ἐξωτερική ἀπειλή ἔβαλε μπροστά στή χώρα τήν ἐπιλογή: νά στηριχτοῦν στή βοήθεια τοῦ Θεοῦ καί τίς δικές τους δυνάμεις, ἤ νά παραβιάσουν ἀρχές αἰώνων, πάνω στίς ὁποῖες ἱδρύθηκε τό κράτος τους, ἀλλά νά λάβουν ὡς ἀντάλλαγμα τή στρατιωτική καί οἰκονομική βοήθεια τῆς λατινικῆς Δύσης. Καί ἡ ἐπιλογή ἔγινε. Τό 1274 ὁ αὐτοκράτορας Μιχαήλ Παλαιολόγος ἀποφάσισε τήν πλήρη ὑποταγή στή Δύση.
Τά κέρδη πού ἀποκόμισαν οἱ Βυζαντινοί ἀπό αὐτή τήν παράδοση τῶν ἰδεολογικῶν τους θέσεων ἦταν πενιχρή. Οἱ ὑπολογισμοί τοῦ φιλοδυτικοῦ κόμματος ὄχι ἁπλά δέν ἐπιβεβαιώθηκαν, ἀλλά κατέρρευσαν... Οἱ Βυζαντινοί ἔπρεπε νά νιώσουν στό πετσί τους ὅτι ἡ Δύση χρειαζόταν μόνο τήν ὁλοκληρωτική καί χωρίς ὅρους θρησκευτική καί πολιτική τους ὑποτέλεια. Ἀλάθητος γιά τούς Βυζαντινούς ἔπρεπε νά εἶναι ὄχι μόνο ὁ Πάπας, ἀλάθητη ἔπρεπε νά εἶναι ἡ Δύση αὐτή καθεαυτή.
Μιά ἄλλη ἀπώλεια, φοβερότερη καί ἀπό τήν προδοσία τῆς πίστης ἦταν ἡ ἀπώλεια τῆς ἐμπιστοσύνης τοῦ λαοῦ πρός τήν ἐξουσία. Οἱ Βυζαντινοί ἦταν σοκαρισμένοι ἀπό τήν προδοσία τῆς ἀνώτατης γι' αὐτούς ἀξίας, τῆς Ὀρθοδοξίας. Εἶδαν, ὅτι μέ τό βασικότερο πράγμα στή ζωή, τίς ἀλήθειες τῆς πίστης, κάποιοι ἐπιτρέπουν στούς ἑαυτούς τους νά παίζουν. Τό νόημα τῆς ὕπαρξης τῶν Βυζαντινῶν εἶχε χαθεῖ. Αὐτό ἦταν τό τελευταῖο καί κυριότερο πού κατέστρεψε τή χώρα. Καί παρόλο πού, κάθε ἄλλο, παρά οἱ πάντες ἀσπάστηκαν τήν Οὐνία, τό ἠθικό τοῦ λαοῦ εἶχε ἤδη σπάσει. Στή θέση τῆς προϋπάρχουσας δίψας γιά ζωή καί τῆς γεμάτης ἐνέργεια ἀποφασιστικότητας γιά δράση ἦλθε ἡ φοβερή παλλαϊκή ἀπάθεια καί κόπωση. Ὁ λαός ἔπαψε νά ἐπιθυμεῖ νά ζήσει.
Αὐτή ἡ φρίκη γίνεται αἰσθητή μερικές φορές στήν Ἱστορία μέ ὁρισμένους λαούς καί ὁλόκληρους πολιτισμούς. Ἔτσι "πέθαναν" οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες, οἱ ὁποῖοι στούς πρώτους αἰῶνες μετά Χριστό πέρασαν μιά ἀνεξήγητη δημογραφική κρίση. Οἱ ἄνθρωποι δέν ἤθελαν νά ζήσουν, δέν ἤθελαν νά συνεχίσουν τή γενιά τους. Οἱ ἐλάχιστες οἰκογένειες, πού δημιουργούνταν, συχνά δέν εἶχαν παιδιά. Τά παιδιά, πού γεννιώνταν, πέθαιναν ἀπό τήν ἔλλειψη γονικῆς μέριμνας. Οἱ ἀμβλώσεις ἔγιναν γενικευμένο φαινόμενο. Βασίλευε ἡ βία τῶν πιό σκοτεινῶν λατρευτικῶν καί γνωστικῶν συστημάτων, πού χαρακτηρίζονταν ἀπό μίσος γιά τή ζωή. Οἱ αὐτοκτονίες ἔγιναν μιά ἀπό τίς βασικότερες αἰτίες θανάτου τοῦ πληθυσμοῦ. Αὐτή ἡ συνειδητή θανάτωση τοῦ λαοῦ ἔλαβε στήν ἐπιστήμη τήν ὀνομασία "ἐνδογενής ψύχωση τοῦ 2ου - 3ου αἰ.", καί συνίσταται στόν μαζικό παθολογικό ψυχισμό καί τήν ἀπώλεια τοῦ νοήματος τῆς περαιτέρω ὕπαρξης.
Περίπου τό ἴδιο φαινόμενο ἐμφανίστηκε στό Βυζάντιο μετά τή Συμφωνία τῆς Οὐνίας. Ἡ κρίση τῆς κρατικῆς ἰδεολογίας ὁδήγησε σέ ἕναν ὁλοκληρωτικό πεσιμισμό. Στήν κοινωνία βασίλευαν ἡ πνευματική καί ἠθική κατάπτωση, ἡ ἔλλειψη πίστης, ἡ ἐνασχόληση μέ τήν ἀστρολογία καί πιό πρωτόγονες προλήψεις καί δεισιδαιμονίες. Ὁ ἀλκοολισμός ἔγινε πραγματική λαίλαπα... Ἐμφανίστηκε "ἄρρωστο" ἐνδιαφέρον πρός τά ξεχασμένα ἐπί αἰῶνες μυστήρια τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων. Ἡ ἀπασχολημένη μέ τόν νέοεἰδωλολατρισμό διανόηση συνειδητά καί κυνικά κατέστρεφε στό λαό τίς βάσεις τῆς χριστιανικῆς θρησκείας. Ἄρχισαν νά ἐμφανίζονται φαινόμενα ὑποπληθυσμοῦ καί κρίσης τῆς οἰκογένειας. Ἀπό τούς 150 γνωστούς σέ ἐμᾶς Βυζαντινούς διανοητές στά σύνορα 14ου καί 15ου αἰώνα μόνο οἱ 25 ἔκαναν οἰκογένεια...
Αὐτά ἦταν λίγα μόνο ἀπό αὐτά στά ὁποῖα ὁδηγήθηκε τό Βυζάντιο ἀπό τήν ἀπόφαση τῆς ἐλίτ νά θυσιάσει τή ὑψηλά ἰδεώδη γιά χάρη τοῦ πρακτικοῦ ὀφέλους. Κατέρρεε ἡ ψυχή: στό μεγάλο λαό πού ἔδωσε στόν κόσμο ἐκπληκτικά παραδείγματα ψυχικῆς ἀνάτασης, τώρα βασίλευε ὁ μαζικός κυνισμός καί οἱ ἔριδες...
Ἡ νέα Οὐνία, ἡ ὁποία, βασισμένη σέ κάποια ἐντελῶς τρελή, πλέον, ἐλπίδα γιά βοήθεια τῆς Δύσης, ὑπογράφηκε στήν Φλωρεντία, δέν ἄλλαξε τίποτε. Ἀλλά γιά τούς ἴδιους τούς Βυζαντινούς ἦταν ἕνα νέο ἠθικό χτύπημα μέ τεράστια δύναμη. Τώρα ὄχι μόνο ὁ βασιλιάς, ἀλλά καί ὁ Πατριάρχης εἶχε δεχτεῖ τήν πίστη τῶν λατίνων...
Ἡ βοήθεια, πού εἶχε ὑποσχεθεῖ ἡ Εὐρώπη, φυσικά δέν ἦλθε ποτέ. Τώρα στό κόμμα τῶν δυτικόφιλων προστέθηκε καί τό φιλοτουρκικό κόμμα. Ὅσο καί ἄν ἀκούγεται λυπηρό, στό περιβάλλον τῶν πολιτικῶν δέν βρέθηκε οὔτε ἕνα πραγματικά... φιλοβυζαντινό αὐτοκρατορικό κόμμα».
Καί τό φίλμ καταλήγει:
«Ἡ μεγάλη Πόλη, ἡ ὁποία τόσο συχνά ξεχνοῦσε τούς ἀρχαίους νόμους τοῦ ἱδρυτῆ της καί γιά χάρη τοῦ ὁποίου διατήρησε ἀκόμη τό ὄνομά του, εἶναι ἀκόμα ἱκανή γιά τήν τελευταία της ὑπηρεσία: νά μᾶς διηγηθεῖ γιά τό τραγικό μεγαλεῖο καί τή μεγαλοπρέπεια τῆς πτώσης μιᾶς μεγάλης αὐτοκρατορίας.»
Τό ντοκιμαντέρ σαφῶς θέλει νά περάσει στό ρωσικό λαό καί τήν ἡγεσία του ἕνα μήνυμα. Ὅμως, οἱ καταστάσεις μέσα στίς ὁποῖες ζοῦμε σήμερα οἱ Ἕλληνες, καταστάσεις ὅμοιες μέ ἐκεῖνες τίς ἐπιθανάτιες τοῦ Βυζαντίου, δείχνουν ὅτι τό ἴδιο μήνυμα ἰσχύει καί γιά μᾶς. Εἴμαστε, ὅμως, σέ θέση νά τό δεχτοῦμε; Φαίνεται πώς ὄχι. Μέγα μέρος τοῦ λαοῦ, ἀλλά, κυρίως οἱ ἡγέτες, ἀφιονισμένοι στή ραστώνη τοῦ «βολέματος», ζοῦμε ἀπονευρωμένοι σέ «πελάγη εὐτυχίας» γιά τήν συμμετοχή μας στά «κεκτημένα» ἐλευθερίας, εὐημερίας καί ἰσχύος τοῦ σύγχρονου δυτικοῦ modus vivendi, στό ὁποῖο καί στηρίζουμε τίς ἐλπίδες μας γιά τήν ἐθνική μας ἐπιβίωση. Τό νά ὑποκύπτουμε στίς ντιρεκτίβες τῆς «πολιτισμένης» καί «ἰσχυρῆς» Δύσεως τό θεωροῦμε ἐθνικό μας ἐπίτευγμα. Ἔχουμε πιστέψει ὅτι καίρια γιά μᾶς προβλήματα, πού πρέπει νά λύσουμε, γιά νά πᾶμε μπροστά, εἶναι... νά νομιμοποιήσουμε τίς ἐλεύθερες συμβιώσεις τῶν ζευγαριῶν καί τούς γάμους τῶν ὁμοφυλόφιλων... Ἔτσι τουλάχιστον ἰσχυρίζεται ὁ κ. ὑπουργός Δικαιοσύνης, ὁ ὁποῖος ἔχει πεῖ ὅτι μέ τόν τρόπο αὐτό «προχωρᾶμε μπροστά καί μέ σωστά ἀποτελέσματα». Ἄν ἡ λογική σας τό ἐπιτρέπει, μεταφράστε τήν ὑπουργική διαβεβαίωση ὡς ἑξῆς: «Μέ τόν τρόπο αὐτό, ἀνακόπτουμε τό δημογραφικό μαρασμό τῆς χώρας· δίνουμε πρότυπα ζωῆς στή νέα γενιά· κάνουμε νά ἀνακάμψει τό πεσμένο ἠθικό τοῦ λαοῦ καί νά ξαναγεννηθεῖ στήν ψυχή του ἡ ἐλπίδα, ἡ ὄρεξη γιά ζωή καί δημιουργία!»...
Μακκαβαῖος
