Μάχη στό Μυριοκέφαλο (1176)

Μανουήλ Α΄ Κομνηνός

Στό μεταξύ, η Ελληνική Αυτοκρατορία μάχονταν καί στά βόρεια σύνορά της κατά των Ούγγρων καί των Σέρβων. Οταν πέθανε ο ηγεμόνας της Ουγγαρίας Γεΐζα, άφησε διάδοχο στόν θρόνο, τό γιό του Στέφανο Γ'. Ομως οι δύο αδελφοί του Γεΐζα, Λαδισλάος καί Στέφανος Δ', κατέφυγαν στό Μανουήλ. Σέ μία προσπάθεια ελέγχου του Ουγγρικού βασιλείου, ο Ελληνας αυτοκράτορας αρραβώνιασε τήν κόρη του Μαρία μέ έτερο διεκδικητή του ουγγρικού θρόνου, τόν Μπέλα ή Βέλα Γ'. Ο Βέλα ήρθε στήν Κωνσταντινούπολη νά λάβει ελληνική παιδεία καί βαπτίσθηκε μέ τό όνομα Αλέξιος. Τελικά στίς 8 Ιουλίου 1167, τά αυτοκρατορικά στρατεύματα συγκρούσθηκαν μέ τίς ουγγρικές δυνάμεις στό Σίρμιο (Sirmium) ή Ζεύγμινο (zimonyi csata). Οι Βυζαντινοί, υπό τίς διαταγές των στρατηγών Ανδρόνικου Κοντοστέφανου, Ανδρόνικου Λαμπαρδά καί Γεωργίου Βρανά συνέτριψαν τίς εχθρικές δυνάμεις μέ αποτέλεσμα η αυτοκρατορία νά θέσει υπό τόν έλεγχό της τήν Κροατία καί τήν Βοσνία.

«Επεί δέ προήλθον ως εις μεταίχμιον καί περί μεσημβρίαν ήν η ημέρα καί καιρός εδόκει συρρήγνυσθαι, ο μέν Κοντοστέφανος τοίς εκ δεξιού καί λαιού κέρως άγχιστα παρακολουθούσι τά τελευταία των βαρβάρων κόπτειν εφήκε, μάλιστα δέ τοίς ιπποτοξόταις θαμά βάλλειν παρεκελεύετο. Σκοπός δέ ήν εντεύθεν τώ στρατηγώ κατασείσειν είτε μήν εκκρούσειν της συνεχείας τάς Παιονικάς φάλαγγας, κατά γάρ τήν Ομηρικήν καί τότε παράταξιν "ασπίς ασπίδ' έρειδε, κόρυς κόρυν, ανέρα δ' ανήρ,"»

Νικήτας Χωνιάτης.

Επιστρέφοντας ο Ρωμηός Αυτοκράτορας στή "Βασιλεύουσα", εισήλθε ως θριαμβευτής καί ο λαός του επεφύλαξε μεγαλειώδη υποδοχή, αντάξια του έργου καί της γενναιότητας του Μανουήλ Κομνηνού:

«Βασιλεύς δέ τήν καλλίστην ταυτηνί νίκην ενωτισάμενος θύει θεώ χαριστήρια καί αυτός ήν εν κρότοις καί χαρμοναίς. Κοινούμενος δέ τοίς της βασιλίδος οικήτορσι πόλεως ταύτα δή τά ευφρόσυνα κατορθώματα γράμματα ευάγγελα στέλλει τήν τροπαιουχίαν περισαλπίζοντα. Μεθ' ημέρας δέ τινας καί αυτός τήν μεγαλόπολιν εισιών κατάγει θρίαμβον από της εώας πύλης, ήτις ανέωγε κατά τήν ακρόπολιν. Οία δ' επί μεγίστω τροπαίω καί ακραιφνεί θριαμβεύσειν μεγαλοπρεπώς προθέμενος καί τά της πομπείας διασκευασθήναι πρός τό υπέρογκον διατέταχεν. Απας ούν περιπόρφυρος πέπλος καί χρυσίω κατάστικτος απηώρητο..»

Νικήτας Χωνιάτης.

Δυστυχώς όμως, στά ανατολικά σύνορα του Ρωμέικου Κράτους (Ρωμανίας), οι συμφωνίες ειρήνης, δεν τηρήθηκαν από τόν Σελτζούκο ηγεμόνα, και όσο ο Μανουήλ ήταν απασχολημένος στην Ουγγαρία και στη Δύση, ο Kilij Arslan εισέβαλλε εκ νέου σέ ελληνικές πόλεις, εδραιώνοντας περαιτέρω τη θέση του στη Μικρά Ασία. Η υποστήριξη μάλιστα του Γερμανού αυτοκράτορα ήταν εκείνη πού ενεθάρρυνε το σουλτάνο να εξεγερθεί και το 1175 ξέσπασε ρήξη ανάμεσα στο Βυζάντιο και στο Ικόνιο. Τον επόμενο χρόνο ο βυζαντινός αυτοκράτορας κινήθηκε προς το Ικόνιο με μία τεράστια στρατιά. Εχοντας εμπιστοσύνη στίς δυνάμεις του, ριψοκινδύνευσε απερίσκεπτα, νά διασχίσει τις ορεινές διαβάσεις καί τά φαράγγια της Φρυγίας. Εκεί κοντά στο Μυριοκέφαλον, τον περίμενε στις 17 Σεπτεμβρίου 1176, η φοβερή καταστροφή. Οι Τούρκοι, μέ τόν ελαφρύ οπλισμό τους, αιφνιδίασαν τούς Ρωμηούς καί τούς συμμάχους τους, καί ο αυτοκρατορικός στρατός ύστερα από μία εφιαλτική μάχη εξολοθρεύτηκε . Ο ίδιος ο Μανουήλ, παραλίγο νά συλληφθεί αιχμάλωτος, ενώ πλείστοι από τούς συγγενείς καί φίλους σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Ο ίδιος σέ ένα γράμμα του στόν Αγγλο βασιλιά, θά συνέκρινε τήν ήττα αυτή με την καταστροφή που είχε δοκιμάσει το Βυζάντιο πριν από 105 χρόνια στη μάχη του Μαντζικέρτ. Γιά τή μάχη στό Μυριοκέφαλο, αφήνω τόν αναγνώστη νά κατατοπισθή από παλαιότερες πηγές:

«Aπάρας ουν της βασιλίδος των πόλεων Φρυγίαν τε καί Λαοδίκειαν διελθών αφικνείται ες Χώνας, πόλιν ευδαίμονα καί μεγάλην, πάλαι τάς Κολοσσάς, τήν εμού του συγγραφέως πατρίδα. Καί τόν αρχαγγελικόν ναόν εισιών, μεγέθει μέγιστον καί κάλλει κάλλιστον όντα καί θαυμασίας χειρός άπαντα έργον, εκείθεν εξελάσας εις Λάμπην ίκετο καί πόλιν Κελαινάς, ένθα του Μαιάνδρου εισίν αι εκδόσεις καί ο Μαρσύας ρεί ποταμός εμβάλλων εις Μαίανδρον καί ο Απόλλων εκδείραι Μαρσύαν εκεί που λέγεται καθάπερ μύωπι οιστρηθέντα βιαίω καί περί της αοιδής ερίζειν αρξάμενον πρός Απόλλωνα. κακείθεν εις τό Χώμα ελθών τω Μυριοκεφάλω εφίσταται, φρούριον δέ τούτο παλαιόν καί αοίκητον..

Ην δέ τότε μήν ο Σεπτέμβριος, προηγούντο δέ του στρατού μετά των οικείων τάξεων οι δύο υιοί του Αγγέλου Κωνσταντίνου, ο τε Ιωάννης καί ο Ανδρόνικος, ο Μακροδούκας Κωνσταντίνος καί ο Λαπαρδάς Ανδρόνικος. Μετά δέ τούτους τό μέν δεξιόν επείχε κέρας ο του βασιλέως γυναικάδελφος Βαλδουΐνος, τό δ' αριστερόν ο Μαυροζώμης Θεόδωρος. Επί τούτοις είποντο τά σκευοφόρα καί τό οικετικόν αί τε φέρουσαι τάς ελεπόλεις άμαξαι, μετά δέ βασιλεύς αυτός καί όσον επίλεκτον, μεθ' ούς οπισθοφύλαξ ών Ανδρόνικος ο Κοντοστέφανος.

Επεσον ούν αριθμώ πλείους Ρωμαίοι καί πλείστοι μάλιστα των εκ του γένους τώ βασιλεί καί τούτων οις πολύ τό επίσημον. Ως δέ η κόνις ελώφησεν η τε αχλύς εκείνη καί η αορασία διεσκέδαστο, ωπτάνοντό τινες (φευ του απευκταίου πράγματος καί οράματος) έως ιξύος καί τραχήλου συνισχημένοι τοίς πτώμασιν, οί καί χείρας μέν ικέτιδας ώρεγον καί σχήμασιν ελεεινοίς καί φωναίς γοερόν υπηχούσαις προυκαλούντο τούς παριόντας εις αρωγήν, ουδένα δέ τόν αμύνειν δυνάμενον είχον ουδέ τόν σώζοντα, πάντες γαρ οις έπασχον εκείνοι τήν οικείαν προτυπούμενοι συμφοράν τόν περί ψυχης τρέχοντες ακούσιοί τινες ήσαν ανοικτίρμονες καί ως τάχους είχον σώζειν εαυτούς έσπευδον. Ο δέ Μανουήλ σκιάν υπελθών αχλαδηφορούντος δένδρου ανελάμβανεν εαυτόν καί καμούσαν συνέλεγε τήν ισχύν, μή έχων υπασπιστήν συνιστάμενον, μή δορυφόρον επισπόμενον, μή σωματοφύλακα εφεπόμενον.»

Νικήτας Χωνιάτης

Η μάχη του Μυριοκέφαλου.
Πίνακας του Gustave Doré.

«Οι δέ Τούρκοι είχον παραβιάσει επανειλημμένως τάς πρός αυτόν συνθήκας, διότι ήξευρον αυτόν απησχολημένον υπό των δυτικών εκείνων περισπασμών, ώστε άμα απαλλαγείς των περισπασμών τούτων εδέησε νά στρατεύση κατά του σουλτάνου του Ικονίου. Καί πρώτον ανέκτησε τό Δορύλαιον καί τό Σουβλέον. Τότε ο σουλτάνος προέτεινε νά συμβιβασθή διότι έμαθεν αυτόν επερχόμενον μετά δυνάμεως ισχυράς, αλλά ο Μανουήλ απήντησεν ότι δέν θέλει συνομολογήσει ειρήνην ειμή εντός του Ικονίου.

Είχε δέ αναχωρήσει από του Μυριοκεφάλου, φρουρίου παλαιού καί αοικήτου, κειμένου παρά τάς πηγάς του Μαιάνδρου, καί είχε πράξει τό λάθος νά εισέλθη μεθ'όλου του στρτού, συνεπαγόμενος καί αμάξας πολλάς καί πολιορκητικάς μηχανάς, εις τάς δυσχωρίας αίτινες ωνομάζοντο κλεισούραι του Τζυβρίτζη. Η εμπροσθοφυλακή, υπό ηγεμόνας τόν Ιωάννην καί Ανδρόνικον Άγγελον, είχεν ήδη εξέλθει των δυσχωριών καί καταβή εις τήν πεδιάδα, ότε αίφνης εχωρίσθη από του λοιπού στρτού υπό των Τούρκων, οίτινες είχν εγκαίρως καταλάβει όλα τά υψώματα.

Ο γυναικαδελφός του βασιλέως Βαλδουΐνος, όστις ήγε τό δεξιόν κέρας, ηγωνίσθη εις μάτην νά διελάση διά των στενών μετά των τεταγμένων υπ' αυτών λατίνων ιπποτών. Εν τώ αγώνι τούτω έπεσε μέν ο Βαλδουΐνος, τά δέ λείψανα της μοίρας αυτού υποχωρήσαντα πρός τά υπό του βασιλέως αγόμενα τάγματα περιήγαγον αυτά εις δεινήν αταξίαν, τό πεζικό κατεπατήθη υπό των ίππων καί των φορτηγών ζώων, αι επισωρευθείσαι άμαξαι διεκώλυσαν πάσαν επιστροφήν, καί έπειτα οι Τούρκοι είχον καταλάβει ήδη όλας τάς διόδους.

Τήν στιγμήν ταύτην έρχεται έτερον πολεμίων στίφος συνεπαγόμενον επί αιχμής λόγχης τήν κεφαλήν του Ανδρονίκου Βατάτζη, ανεψιού του βασιλεώς αποσταλέντος υπ' αυτού κατά των εν Αμασεία Τούρκων. Η θέα του οικτρού εκείνου των πολεμίων τροπαίου ηύξησε τήν ταραχήν καί τήν αθυμίαν. Ο δέ βασιλεύς βλέπων ότι είναι αδύνατον νά σώση ολόκληρον τόν στρατόν, ορμά μετά ολίγων των γενναιοτέρων πρός τάς πυκνοτέρας των πολεμίων τάξεις καί αγωνισθείς όπως εν τη νεότητι ηγωνίζετο, καί λαβών τραύματα πολλά, κατόρθωσεν ουδέν ήττον να διαπεράση καί νά φθάση εις τήν εμπροσθοφυλακήν αυτού, είς ήν προσήλθον καί όσοι άλλοι ηδυνήθησαν νά σωθώσιν από της δεινής ταύτης συμφοράς....

Ο βασιλεύς πάσχων έτι εκ των πληγών αυτού δέν ηδυνήθη νά εκστρατεύση καί ανέθηκε τήν ηγεμονίαν εις τόν Ιωάννην Βατάτζην καί τόν Κωνσταντίνον Δούκαν, οίτινες επέτυχον νά διαλύσωσι καί καταστρέψωσι τόν τουρκικό στρατόν. Εξηκολούθησαν δέ αι εχθροπραξίαι αύται μέχρι του θανάτου του Μανουήλ του συμβάντος εν έτει 1180. Καί απεκρούοντο μέν συνήθως αι των Τούρκων επιδρομαί αλλά μετά τήν εν Μυριοκεφάλω καταστροφήν δέν ηδύνατο πλέον νά γίνη λόγος περί της ολοσχερούς εκ της Ασίας εξώσεως αυτών. Η δεινή αύτη ήττα επαγίωσε τό εν χερσονήχω κράτος των πολεμίων, ώστε δύναται νά λογισθή ως έν των κρισίμων γεγονότων της πατρίου ημών ιστορίας.»

Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος

«Το έτος 1176 υπήρξε σημείο καμπής στην ιστορία του Βυζαντίου. Ο Σελτζούκος σουλτάνος Kilidj Arslan II, είχε γίνει προκλητικός έναντι του αυτοκράτορα. Όσο ζούσε ο Nur ad-Din είχε τηρηθεί υπό έλεγχο, γιατί είχε επέμβει στην Ανατολία το 1173 για να εμποδίσει τους Σελτζούκους να καταβροχθίσουν τις χώρες των Δανισμένδων. Αλλά ο θάνατος του Nur ad-Din έλυσε τά χέρια του Κιλίτζ Αρσλάν καί έστρεψε εναντίον του Βυζαντίου.

Το καλοκαίρι του 1176 ο Μανουήλ αποφάσισε να ξεκαθαρίσει μια για πάντα τα ζητήματά του με τους Τούρκους. Μερικές μικρο-επιτυχίες το προηγούμενο καλοκαίρι τον είχαν ενθαρρύνει να γράψει στον πάπα για να του αναγγείλει ότι ο καιρός ήταν πρόσφορος για μια νέα Σταυροφορία. Τώρα ήθελε να καταστήσει το δρόμο δια μέσου της Ανατολίας ασφαλή μια για πάντα. Ενώ ένας στρατός υπό τον εξάδελφό του Ανδρόνικο Βατάτζη είχε σταλεί δια μέσου της Παφλαγονίας ν' αποκαταστήσει τον Δουλ-Νουν στα εδάφη του, ο ίδιος ο Μανουήλ οδήγησε τον μεγάλο αυτοκρατορικό στρατό, ενισχυμένο με όσα αλλά τμήματα μπόρεσε να συγκεντρώσει, εναντίον της πρωτεύουσας του σουλτάνου, του Ικονίου. Ο Kilidj Arslan, όταν έμαθε για την εκστρατεία έστειλε να ζητήσει ειρήνη. Αλλά ο Μανουήλ δεν πίστευε πια στο λόγο του.

Στις αρχές Σεπτεμβρίου ο στρατός της Παφλαγονίας έπαθε συμφορά προ των τειχών της Νικσάρ. Το κεφάλι του Βατάτζη στάλθηκε ως τρόπαιο στον σουλτάνο. Λίγες μέρες αργότερα ο στρατός του Μανουήλ βγήκε από την κοιλάδα του Μαιάνδρου, πέρασε το φρούριο που αυτός είχε κτίσει στο Σουβλαίον, ένα χρόνο πρωτύτερα και, αφού παρέκαμψε τη λίμνη Ιγριδίρ, μπήκε μέσα στα υψώματα που οδηγούσαν στη μεγάλη οροσειρά του Σουλτάν Νταγ. Βαριά οχήματα που μετέφεραν πολιορκητικές μηχανές και εφόδια, επιβράδυναν την προέλαση και οι Τούρκοι είχαν ερημώσει τη χώρα μέσ' από την οποία έπρεπε να περάσει. Ο δρόμος περνούσε μέσ' από μια στενωπό που οι Έλληνες ονόμαζαν του Τζυβρίτζη, στην έξοδο της οποίας υψωνόταν το ερειπωμένο φρούριο του Μυριοκεφάλου. Εκεί είχε συγκεντρωθεί ο τουρκικός στρατός, ορατός επάνω στις γυμνές κλιτύς. Οι πιο πεπειραμένοι στρατηγοί του Μανουήλ του συνέστησαν να μην περάσει τον δυσκίνητο στρατό του μέσ' από το δύσκολο αυτό πέρασμα έχοντας αντίκρυ του τον εχθρό· αλλά οι νεώτεροι πρίγκιπες είχαν εμπιστοσύνη στην ανδρεία τους και διψούσαν για δόξα. Τον έπεισαν να συνεχίσει την πορεία του. Ο σουλτάνος είχε συγκεντρώσει στρατεύματα από όλους τους συμμάχους και τους υποτελείς του. Ο στρατός του ήταν εξ ίσου μεγάλος με τον στρατό του Μανουήλ, λιγότερο καλά οπλισμένος αλλά πιο ευκίνητος.

Στις 17 Σεπτεμβρίου η εμπροσθοφυλακή εξεβίασε τη διάβαση και πέρασε. Οι Τούρκοι υποχώρησαν μπροστά τους αλλ' ανέβηκαν στις πλαγιές από όπου επέπεσαν κατά του κυρίου σώματος όταν αυτό μπήκε μέσα στη στενωπό. Ο γυναικάδελφος του αυτοκράτορα Baldwin της Αντιόχειας έκανε αντεπίθεση με ένα τμήμα ιππικού ανεβαίνοντας στις πλαγιές. Όλοι οι άνδρες του κι αυτός μαζί, σκοτώθηκαν. Οι στρατιώτες μέσα στο στενό είδαν την καταστροφή του. Ήταν τόσο πυκνά συσσωρευμένοι ο ένας επάνω στον άλλον, ώστε δεν μπορούσαν να κουνήσουν τα χέρια τους. Μια γενναία ηγεσία θα μπορούσε ίσως να σώσει την κατάσταση. Αλλά το θάρρος του εγκατέλειψε τον Μανουήλ. Υπήρξε ο πρώτος που έφυγε προς την έξοδο της στενωπού. Τώρα ολόκληρος ο στρατός προσπάθησε να τον ακολουθήσει. Αλλά μέσα στο χάος που είχε δημιουργηθεί, τα μεταφορικά οχήματα έφραξαν το δρόμο. Λίγοι στρατιώτες κατόρθωσαν να διαφύγουν. Οι Τούρκοι σείοντες το κεφάλι του Βατατζή καρφωμένο επάνω σε μια λόγχη, έσφαζαν σχεδόν ανενόχλητοι ώσπου νύχτωσε. Τότε ο σουλτάνος έστειλε έναν αγγελιαφόρο στον αυτοκράτορα ο οποίος προσπαθούσε ν' ανασυγκροτήσει το στρατό στην πεδιάδα και του πρότεινε ειρήνη υπό τον όρο ν' αποσυρθεί αμέσως και να κατεδαφίσει τα δύο νέα φρούρια του Σουβλάκου και του Δορυλαίου. Ο Μανουήλ δέχτηκε τους όρους με ευγνωμοσύνη. Η εμπροσθοφυλακή του που δεν είχε ηττηθεί επέστρεψε μέσ' από τη στενωπό και ενώθηκε με τα αξιοθρήνητα υπολείμματα του άλλου στρατού τον οποίο τώρα ο Μανουήλ οδήγησε στην πρωτεύουσα παρενοχλούμενο από Τούρκους οι οποίοι δεν μπορούσαν να καταλάβουν την ανεκτικότητα του Kilidj Arslan. Είναι πιθανόν ότι ο σουλτάνος δεν είχε αντιληφθεί την πληρότητα της νίκης του. Το κυριότερο ενδιαφέρον του ήταν τώρα στην Ανατολή. Δεν ενδιαφερόταν επί του παρόντος να επεκταθεί στη Δύση. Εκείνο που ήθελε ήταν η ασφάλεια

Ωστόσο ο Μανουήλ είχε αντιληφθεί καλά την σημασία της συμφοράς, την οποία ο ίδιος συνέκρινε με εκείνη του Manzikert ακριβώς έναν αιώνα και κάτι πρωτύτερα . Η μεγάλη πολεμική μηχανή που ο πατέρας του και ο παππούς του είχαν συγκροτήσει, είχε ξαφνικά καταστραφεί. Θα χρειάζονταν πολλά χρόνια για ν' ανασυγκροτηθεί. Είχαν μείνει αρκετά στρατεύματα για να υπερασπίσουν τα σύνορα και ακόμα να κερδίσουν μερικές μικρές νίκες κατά τα επόμενα τρία χρόνια. Αλλά ποτέ πλέον ο αυτοκράτωρ δεν θα μπορούσε να βαδίσει στη Συρία και να υπαγορεύσει τη θέλησή του στην Αντιόχεια. Ούτε είχε απομείνει τίποτα από το μεγάλο του γόητρο που είχε αποτρέψει τον Nur ad-Din όταν ήταν στο ύψιστο σημείο της ισχύος του, από του να πιέσει πάρα πολύ τη Χριστιανοσύνη. Για τους Φράγκους η συμφορά του Μυριοκεφάλου υπήρξε εξ ίσου μοιραία όπως και για τους Βυζαντινούς. »

Στήβεν Ράνσιμαν

«Η αποτυχία αυτή ήταν ακόμη πιο οδυνηρή, γιατί συνέπεσε με τις αποτυχίες που δοκίμαζε η αυτοκρατορική πολιτική στη Δύση. Το γόητρο της βυζαντινής αυτοκρατορίας είχε βαρειά κλονισθεί, και αυτό αποδεικνύεται από μια επιστολή που έλαβε τότε ο Μανουήλ από τον Φρειδερίκο Α' . Με την ιδιότητα του Ρωμαίου αυτοκράτορα ο Φρειδερίκος ζητούσε από τον Μανουήλ, ως τον Έλληνα βασιλιά, να του αποδώσει την οφειλόμενη υπακοή. Αποτελούσε τότε κοινό μυστικό, ότι η πολιτική του Μανουήλ είχε τελικά ναυαγήσει. Τα πολλαπλά σχέδια, στα οποία είχε εκούσια παρασυρθεί και τα οποία προσπαθούσε να πραγματοποιήσει από δίψα για δράση, ξεπέρασαν τελικά τις δυνατότητές του. Βέβαια πέτυχε θριάμβους εναντίον των λατινικών κρατιδίων της Ανατολής, στην Ουγγαρία γιόρτασε καταπληκτικές επιτυχίες, ενώ κατόρθωσε να καταλάβει προσωρινά ένα μεγάλο τμήμα της Ιταλίας. Ωστόσο ήταν εντελώς αδύνατο να διατηρήσει για μακρό χρόνο τις θέσεις του σ' όλες αυτές τις περιοχές και να εφαρμόσει ενεργό και μάλιστα επιθετική πολιτική σ' ολόκληρο το χώρο της Ευρώπης και της Εγγύς Ανατολής. Σκληρά χτυπήματα έρχονταν από κάθε πλευρά.»

Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους - Georg Ostrogorsky

«But the political results of the visit of Qilij Arslan to the capital were not very important; a sort of friendly treaty was made, but it was of short duration. Some years later the sultan announced to his friends and officials that the greater damage he did to the Empire, the more precious presents he got from the Emperor. In such circumstances, the peace on the eastern border could not last long. On the strength of some local causes as well as perhaps because of the instigation of Frederick, hostilities broke out. Manuel himself rode at the head of his troops. The aim of the campaign was the capture of the capital of the sultanate, Iconium (Konia). In 1176 the Byzantine troops became entangled in the mountainous gorge of Phrygia, where the stronghold of Myriocephalon was situated not far from the border. There the Turks suddenly assaulted them on several sides and, on September 17th, 1176, inflicted upon them a complete defeat. The Emperor barely saved his life and escaped capture.

The Byzantine historian, Nicetas Choniates, wrote: "The spectacle was really worthy of tears, or, it is better to say, the disaster was so great that it could not be sufficiently bemourned: pits were filled to the top with corpses; in ravines there were heaps of slain; in bushes, mountains of dead ... No one passed by without tears or moan; but all sobbed and called their lost friends and relatives by their names."

A contemporary historian who spent some time in Constantinople in 1179, depicts Manuel's mood after the defeat at Myriocephalon as follows: "From that day the emperor is said to have borne, ever deeply impressed upon his heart, the memory of that fatal disaster. Never thereafter did he exhibit the gaiety of spirit which had been so characteristic of him or show himself joyful before his people, no matter how much they entreated him. Never, as long as he lived, did he enjoy the good health which before that time he had possessed in so remarkable a degree. In short, the ever present memory of that defeat so oppressed him that never again did he enjoy peace of mind or his usual tranquillity of spirit."

In a long letter to his western friend, King Henry II Plantagenet, of England, Manuel announced his recent disaster and evidently tried to soften it a little. A detailed narration of the battle was given by the Emperor in that letter; among other things, he gave interesting information concerning the participation in the battle of Englishmen who after 1066 served the Byzantine emperors, especially in the imperial guard.

In spite of the crushing defeat at Myriocephalon, an anonymous panegyrist of Manuel turned the Emperor's very flight before the Turks into one of his brilliant deeds when he said: "After a clash with a mass of attacking Ismaelitians [i.e. Turks] he [Manuel] rushed into flight alone without fearing so many swords, arrows, and spears. "A nephew of Manuel adorned his new house with paintings, and among other pictures, "he ordered the deeds of the Sultan (of Iconium) to be painted, thus illustrating upon the walls of his house that which would have been more proper to keep in darkness."

In all likelihood, this unusual picture represented the fateful battle of Myriocephalon. But for reasons still unknown, Qilij Arslan used his victory with moderation and opened negotiations with the Emperor which led to the conclusion of a tolerable peace. Some Byzantine fortifications in Asia Minor were destroyed. The battle of Manzikert in 1071 had already been a deathblow to Byzantine domination in Asia Minor. But the contemporaries had not understood this, and still hoped to recover, and get rid of the Seljuq danger. The two first crusades had not decreased that danger. The battle of Myriocephalon in 1176 definitely destroyed Byzantium's last hope of expelling the Turks from Asia Minor. After that the Empire could not possibly carry on any efficient offensive policy in the East. She could barely protect the eastern border and repulse the Seljuq hordes which were continually penetrating into her territory. "The battle of Myriocephalon," declared Kugler, "decided forever the destiny of the whole East."

Soon after this defeat, Manuel also sent a letter to Frederick Barbarossa in which he portrayed the Seljuq sultan's position as weak; but Frederick had already been informed of the truth - Manuel's crushing defeat. In replying to Manuel, Frederick announced that the German emperors, who had received their power from the glorious Roman emperors, had to rule not only the Roman Empire but also "the Greek Kingdom" (REX GRECORUM) (ut non solum Romanum imperium nostro disponatur moderamine, verum etiam REGNUM GRECIAE ad nutum nostrum regi et sub nostro gubernari debeat imperio); therefore he bade Manuel to recognize the authority of the western emperor and yield to the authority of the pope, and ended with the statement that in the future he would regulate his conduct by that of Manuel, who in vain was sowing troubles among the vassals of the western empire. It was thus the belief of the authoritative Hohenstaufen that the Byzantine emperor should submit to him in his position as western emperor. The idea of a single empire did not cease to exist in the twelfth century; at first Manuel remembered it, and later when circumstances became unfavorable to Byzantium, Frederick began to dream of the single empire.»

History of the Byzantine Empire - Vasiliev, Alexander Aleksandrovic

Πηγή: agiasofia.com