Μια συνέντευξη του Αντρέι Ταρκόφσκυ
Ο Αντρέι Ταρκόφσκυ – μικρός, νευρικός, βίαιος, σχεδόν ασιατικός τύπος – δεν είναι λιγότερο απαιτητικός από τις ταινίες του. Όσο αδιαφορεί για την ικανοποίηση του κοινού, θεωρώντας πως το έργο που έχει να κάνει πρέπει να το κάνει, χωρίς να ενδιαφέρεται για μόδες και για επιτυχίες, άλλο τόσο δεν φροντίζει νά προσελκύσει τον Τύπο και άλλα κέντρα κοινής γνώμης. Απεχθάνεται την κινηματογραφική κριτική, που τη βρίσκει στο σύνολό της μέτρια. Αποφεύγει τους δημοσιογράφους. Αγαπά να προκαλεί, να διακηρύττει, λόγου χάρη, παρωχημένες θέσεις του τύπου: Ο άνδρας είναι για να ενεργεί και να δημιουργεί. Η γυναίκα για ν’ αγαπά τον άνδρα.
Αυτή η αποσιώπηση όσον αφορά το σχολιασμό του έργου του, μαζί με τή δυσκολία προσέγγισης των ταινιών του, ιδίως των τελευταίων, μπορεί να εξηγήσει μια σοβαρή παρεξήγηση, που είναι πια καιρός νά διαλυθεί, για την προσωπική μεταφυσική του Ταρκόφσκυ. Ο κινηματογραφικός τύπος ιδιαίτερα, έχει παρουσιάσει τον Ταρκόφοκυ όχι σαν ένα πιστό, αλλά σαν έναν άνθρωπο που νοσταλγεί το Θεό. Βάζουν στό στόμα του Ταρκόφσκυ φράσεις εκατό φορές ξαναειπωμένες: «Για μένα ο ουρανός είναι άδειος» (Positif Νο 109), «Δεν διαθέτω τo όργανο με τo οποίο νοιώθουμε τoν Θεό» (Ecran Νο 66).
Ρωτήσαμε τον Ταρκόφσκυ πώς μπορούσε να συμβιβάζει τoν αγνωστικισμό αυτόν με την ολοφάνερη πνευματικότητα, πώς μπορούσε νά λέει ταυτόχρονα: «Το νόηματης ζωής είναι να υψωνόμαστε πνευματικά» και «Για μένα ο ουρανός είναι άδειος»...
Αναπήδησε: «Ο ουρανός είναι άδειος... Ποτέ δεν τόπα αυτό! Πού διαβάσατε κάτι τέτοιο; Ο Μπέργκμαν θα μπορούσε να το πει ή ο Κίρκεγκαρντ! Εγώ ποτέ!»
– Για σάς λοιπόν ο ουρανός δεν είναι άδειος;
– Όχι, βέβαια!
– Το ερώτημα γίνεται πιο απλό. Τι είναι για σάς το πνευματικό; Ποια είναι η πίστη σας;
– Πιστεύω πως ο άνθρωπος δημιουργήθηκε από Κάποιον που είναι ανώτερος, που είναι άπειρος και πως όλη η ζωή οφείλει να υπηρετεί αυτόν τον Κάποιον.
– Αυτό το ανώτερο Ον είναι ο Θεός της χριστιανικής παραδόσεως;
– Αναμφίβολα.
– Θα λέγατε πως είστε Ορθόδοξος;
– Ναι.
– Είναι η πρώτη φορά που δίνετε μια τόσο απλή απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα...
– Είναι η πρώτη φορά που μού θέτουν τέτοιο ερώτημα. Οι δημοσιογράφοι ερμηνεύουν με τον τρόπο τους. Γράφουν ό,τι θέλουν. Ή δεν καταλαβαίνουν...
– Κι όμως, είναι πολύ πιο απλό να ξέρουν πως επικαλείσθε την Ορθοδοξία μάλλον, παρά μια «κούφια», διάχυτη πνευματικότητα...
– Θάθελα να προσθέσω πως βρίσκομαι ακόμη μακριά από αυτό προς το οποίο τείνω. Μιλάω για ένα ιδανικό, προσωπικά είμαι πολύ μακριά.
– Διαβάσαμε επίσης για σάς πως είστε κάποιος που πέρασε μετά τον Αντρέι Ρουμπλιώφ «από μια πίστη στον Θεό σε μια πίστη στην τέχνη» (Etudes cinematographiques Νο 135-138).
–(Δυνατά γέλια). Καλό κι αυτό... (εξοργισμένος) Ποια τέχνη; Πώς μπορεί να «πιστεύει» κανείς στην τέχνη; Ποτέ δεν πίστεψα στην τέχνη. H τέχνη είναι η αντανάκλαση μέσα στον καθρέφτη αυτού που είμαστε, μιας ανώτερης ικανότητας να δημιουργείς. Δέν κάνουμε τίποτε άλλο παρά να μιμούμεθα τον Δημιουργό. Είμαστε πλασμένοι κατ’ εικόνα Θεού, και η πράξη της δημιουργίας είναι μια από τις κινήσεις όπου γινόμαστε όμοιοί του.
– Με λίγα λόγια επικαλείστε μια θρησκευτική αντίληψη της τέχνης;
– Πραγματικά. Η τέχνη είναι μια προσευχή. Είναι η προσευχή μου. Κι αν η προσευχή μου ενδιαφέρει κάποιον, τότε η τέχνη μου είναι χρήσιμη. Το χρέος του ανθρώπου είναι να υπηρετεί. Ο κόσμος φτιάχτηκε πάνω σ’ ένα μοναδικό τύπο σχέσεως, χάρις στον Θεό, τη διακονία. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι άνθρωποι με το να μη διακονούν, αλλά να υποδουλώνουν τους άλλους, προσπαθούν ν’ αναποδογυρίσουν τη σχέση και να θεμελιώσουν έτσι την εξουσία τους. Γι’ αυτό η ιστορία της ανθρωπότητας δεν είναι τίποτε άλλο παρά αγώνες για την έξουσία.
– Αντί να πούμε διακονούν, θα μπορούσαμε να πούμε ν’ αγαπούν;
– Ασφαλώς.
– Και με ποιο τρόπο η τέχνη μπορεί νάναι έτσι διακονία και αγάπη;
– Α... Αυτό, κατά τη γνώμη μου, είναι ένα μυστήριο. Είναι το μυστήριο της δημιουργίας. Θα μπορούσαμε να ζήσουμε είκοσι, τριάντα αιώνες, ποτέ δεν θα μαθαίναμε πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος, όπως δεν θ’ αποκρυπτογραφήσουμε ποτέ το μυστήριο της δημιουργίας. Όταν γονατίζουμε μπροστά σε μια εικόνα και προσευχόμαστε στον Θεό βρίσκουμε τα αληθινά, τα σωστά λόγια. Με τον ίδιο τρόπο, όταν απευθύνεις την τέχνη σου στον Θεό σαν μια προσευχή, βρίσκεις τα σωστά πρόσωπα που θα βάλεις στο έργο σου.
– Οι ταινίες σας είναι η έκφραση αγάπης για τον Δημιουργό;
– Θά 'θελα πολύ να το πιστέψω... Δεν υπάρχει αμφιβολία, προσθέτουμε πάντα ένα σωρό πράγματα στην δημιουργική ορμή, αλλά το ιδανικό για μένα θάταν ν’ απελευθερωθώ από όλα αυτά τα περιττά. Ο Μπαχ για παράδειγμα: Να η καθαρή δημιουργία.
Από συνέντευξη σε ιταλικό περιοδικό.
Πηγή: Aντίφωνο
