Νικ. Βλάχου: Το Μακεδονικόν ως φάσις του Ανατολικού Ζητήματος 1878 – 1908

Οἱ ἐκ­δό­σεις Ἑ­λί­κρα­νον, στὴν προ­σπά­θειά τους νὰ συμ­βάλουν στὴν ἱ­στο­ρικὴ ἔ­ρευνα, σή­μερα προ­παν­τὸς ποὺ κρί­νε­ται τόσο ἀ­ναγ­καία, πα­ρου­σι­ά­ζουν τὸ κο­ρυ­φαῖο ἱ­στο­ρικὸ βι­βλίο τοῦ κα­θη­γητῆ Νι­κο­λάου Βλά­χου, «Τὸ Μα­κε­δο­νι­κὸν ὡς φά­σις τοῦ Ἀ­να­το­λι­κοῦ Ζη­τή­μα­τος 1878 – 1908», ποὺ ἐκ­δό­θηκε γιὰ πρώτη φορὰ στὴν Ἀ­θήνα τὸ 1935.

Πι­στεύ­ουμε ὅτι σή­μερα, ποὺ βρί­σκον­ται στὴν ἐ­πι­και­ρό­τητα οἱ δι­α­πρα­γμα­τεύ­σεις με­ταξὺ Ἑλ­λά­δας καὶ Σκο­πίων γιὰ τὸ ζή­τημα τῆς ὀ­νο­μα­σίας, τὸ σπου­δαῖο αὐτὸ ἔργο θὰ συμ­βά­λει τὰ μέ­γι­στα ἀπὸ ἐ­πι­στη­μο­νι­κῆς καὶ ἱ­στο­ρι­κῆς ἄ­πο­ψης, μιᾶς καὶ ὁ κα­θη­γη­τὴς χα­ρα­κτη­ρι­ζό­ταν ἀπὸ ὅλη τὴν ἐ­πι­στη­μο­νικὴ κοι­νό­τητα ὡς σχο­λα­στι­κὸς ἐ­ρευ­νη­τής, ἀν­τι­κει­με­νι­κὸς καὶ ὑ­πη­ρέ­της τῆς ἱ­στο­ρι­κῆς ἀ­λή­θειας.

ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ Α. ΖΑΚΥΘΗΝΟΥ: Λό­γος ἐ­πι­κή­δειος εἰς Νι­κό­λαον Βλά­χον (απόσπασμα)

Ὁ Νι­κό­λαος Βλά­χος ἐ­γεν­νήθη ἐν Με­γα­λο­χω­ρίῳ τῆς Θή­ρας τὴν 18 Δε­κεμ­βρίου τοῦ 1893. Τὰ ἐγ­κύ­κλια μα­θή­ματα ἐ­δι­δά­χθη ἐν Με­σο­λογ­γίῳ ὑπὸ τὴν προ­στα­σίαν τοῦ θείου του Μη­τρο­πο­λί­του Παρ­θε­νίου Ἀ­κύλα. Ἀ­κο­λού­θως ἐ­νε­γράφη εἰς τὴν Φι­λο­σο­φι­κὴν Σχο­λήν τοῦ Πα­νε­πι­στη­μίου καὶ ἐ­νε­κρίθη εἰς τοὺς πτυ­χι­ού­χους αὐ­τῆς τὴν 29 Ἀ­πρι­λίου τοῦ 1915. Κατὰ τὸν πρῶ­τον παγ­κό­σμιον πό­λε­μον ὑ­πη­ρέ­τη­σεν ὡς ἔ­φε­δρος ἀ­ξι­ω­μα­τι­κὸς ἐν Μα­κε­δο­νίᾳ καὶ Μι­κρᾷ Ἀ­σίᾳ.

Ἐν Γερ­μα­νίᾳ (1922 – 1925) ὁ Νι­κό­λαος Βλά­χος ἠ­σχο­λήθη περὶ τὰ Παι­δα­γω­γικά, ἰ­δίᾳ δὲ περὶ τὴν Φι­λο­σο­φίαν καὶ τὴν Με­θο­δο­λο­γίαν τῆς Ἱ­στο­ρίας. Με­γί­στη ὑ­πῆρ­ξεν ἡ ροπή, ἣν ἤ­σκη­σεν ἐπ’ αὐ­τοῦ ὁ ἐν Freiburgim – Breisgau κα­θη­γη­τὴς Georg von Below. Ἐ­πα­νελ­θὼν εἰς τὴν Ἑλ­λάδα, δι­ω­ρί­σθη Δι­ευ­θυν­τής τοῦ Δι­δα­σκα­λείου Κο­ζά­νης καὶ ὑ­πέ­βαλε δι­α­τρι­βὴν ἐπὶ δι­δα­κτο­ρίᾳ περί τῶν οἰ­κο­νο­μι­κῶν με­ταρ­ρυ­θμί­σεων ἐν Γαλ­λίᾳ ἐπὶ Turgot καὶ ἀ­νη­γο­ρεύθη δι­δά­κτωρ τῆς Φι­λο­σο­φι­κῆς Σχο­λῆς τὴν 27 Ἰ­α­νου­α­ρίου τοῦ 1926.

Ἀπό τοῦ 1928 μέ­χρι τοῦ 1937, ὁ Βλά­χος δι­ε­τέ­λεσε Δι­ευ­θυν­τής τοῦ Δι­δα­σκα­λείου Μέ­σης Ἐκ­παι­δεύ­σεως, γε­νό­με­νος, τῷ 1930, ὑ­φη­γη­τής τῆς Ἱ­στο­ρίας τῶν Μέ­σων καὶ Νε­ω­τέ­ρων χρό­νων. Τῷ 1937 δι­ω­ρί­σθη ἔ­κτα­κτος Κα­θη­γη­τὴς παρὰ τῇ ἐ­κτά­κτῳ αὐ­το­τε­λεῖ ἕ­δρᾳ τῆς Ἱ­στο­ρίας τῆς Νε­ω­τέ­ρας Εὐ­ρώ­πης καὶ ἰ­δίᾳ της Ἑλ­λά­δος, κατὰ τὸ αὐτὸ δὲ ἔ­τος ἀ­νέ­λαβε τὴν δι­δα­σκα­λίαν τῆς πο­λι­τι­κῆς Ἱ­στο­ρίας τῆς Νε­ω­τέ­ρας Ἑλ­λά­δος ἐν τῇ Παν­τείῳ Ἀ­νω­τάτῃ Σχολῇ Πο­λι­τι­κῶν Ἐ­πι­στη­μῶν. Τὴν 17 Ἀ­πρι­λίου τοῦ 1939 δι­ω­ρί­σθη τα­κτι­κὸς Κα­θη­γη­τής τῆς Ἱ­στο­ρίας τῆς Νε­ω­τέ­ρας Ἑλ­λά­δος. Αἱ πρὸς τὴν μέ­σην καὶ τὴν ἀ­νω­τά­την ἐκ­παί­δευ­σιν ὑ­πη­ρε­σίαι τοῦ με­τα­στάν­τος συ­να­δέλ­φου ὑ­πῆρ­ξαν μέ­γι­σται. Ἐ­πα­νει­λημ­μέ­νως ἡ Πο­λι­τεία καὶ τὸ Πα­νε­πι­στή­μιον ἀ­νέ­θε­σαν εἰς αὐ­τὸν ση­μαν­τι­κω­τά­τας ἀ­πο­στο­λάς.

Μετὰ τὴν ἀ­πε­λευ­θέ­ρω­σιν, ὁ­μοῦ μέτ’ ἄλ­λων συ­να­δέλ­φων, με­τέβη εἰς Μα­κε­δο­νίαν, καὶ συ­νε­τέ­λε­σεν εἰς τὸ εἰ­ρη­νευ­τι­κόν ἔρ­γον τῶν τρα­γι­κῶν ἐ­κεί­νων ὡ­ρῶν. Αὐ­τὸς δὲ ὑ­πῆρ­ξεν ὁ ὀρ­γα­νω­τής τῆς παι­δείας εἰς τὴν ἀ­πε­λεν­θε­ρω­θεῖ­σαν Δω­δε­κά­νη­σον, ἐ­πι­τε­λέ­σας τὴν ἀ­πο­στο­λὴν ταύ­την μὲ τήν δι­α­κρί­νου­σαν αὐ­τὸν σύ­νε­σιν καὶ ὀρ­θο­κρι­σίαν.

ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΝ ΩΣ ΦΑΣΙΣ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ 1878 – 1908

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ἡ ἐ­ξέ­λι­ξις τοῦ μα­κεδ­oνι­κοῦ ζη­τή­μα­τος κατὰ τὰ ἔτη 1878 – 1908 ἀ­πο­τε­λεῖ ὀρ­γα­νι­κὸν μέ­ρος ἄλ­λης ἐ­ξε­λί­ξεως μα­κρο­τέ­ρας, ἥ­τις ἀπὸ τοῦ ἔ­τους 1878 ἀρ­χο­μένη συγ­κλεί­ε­ται διὰ τῶν συν­θη­κῶν τῆς εἰ­ρή­νης, αἵ­τι­νες ἐ­πε­σφρά­γι­σαν τὸν παγ­κό­σμιον πό­λε­μον.

Κατὰ τὴν πε­ρί­ο­δον τῶν ἐ­τῶν 1878 – 1908 ἡ προ­ϊ­οῦσα πα­ρα­κμὴ καὶ ἀ­πο­σύν­θε­σις τοῦ ὀ­θω­μα­νι­κοῦ κρά­τους δι­ευ­κο­λύ­νει τὸν ἀν­τα­γω­νι­σμὸν τῶν χρι­στι­α­νι­κῶν κρα­τῶν τῆς χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου μὲ ἀν­τι­κει­με­νι­κὸν σκο­πόν, ἵνα ἐ­πε­κτεί­νουν τὰ ἐ­θνικὰ δι­και­ώ­ματα καὶ πυ­κνώ­σουν τὰς τά­ξεις τῶν ἰ­δίων ὁ­μο­ε­θνῶν εἰς τὰς εὐ­ρω­πα­ϊ­κὰς ἐ­παρ­χίας τῆς Τουρ­κίας, μετ’ αὐ­τοῦ δὲ καὶ τὴν τά­σιν τῶν Μ. Δυ­νά­μεων, αἵ­τι­νες ἐν­δι­ε­φέ­ροντο διὰ τὰς τύ­χας τῆς ἐγ­γὺς Ἀ­να­το­λῆς, ἵνα πρὸς ἐ­ξυ­πη­ρέ­τη­σιν ἰ­δι­ο­τε­λῶν σκο­πῶν καὶ συμ­φε­ρόν­των προ­α­γά­γουν ἢ πα­ρα­κω­λύ­σουν τὴν τοι­αύ­την προ­σπά­θειαν τῶν χρι­στι­α­νι­κῶν κρα­τῶν τῆς χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου.

Ἀπὸ τῆς ἐ­κρή­ξεως τοῦ νε­ο­τουρ­κι­κοῦ κι­νή­μα­τος ἐν ἔ­τει 1908 διὰ τῆς ἀ­να­νή­ψεως τοῦ τουρ­κι­κοῦ ἐ­θνι­κι­σμοῦ ἀ­πο­μα­κρύ­νε­ται προ­σω­ρι­νῶς ἀπὸ τῆς ὀ­θω­μα­νι­κῆς αὐ­το­κρα­το­ρίας ἡ ἐ­πιρ­ροὴ τῶν Μ. Δυ­νά­μεων, ὁ δὲ ἀν­τα­γω­νι­σμὸς τῶν χρι­στι­α­νι­κῶν κρα­τῶν τῆς χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου ἀμ­βλυ­νό­με­νος πρὸ τοῦ κοι­νοῦ κιν­δύ­νου με­τα­βάλ­λε­ται εἰς συ­νερ­γα­σίαν πρὸς ὁ­λο­κλή­ρω­σιν τῶν ἐ­θνι­κῶν αὐ­τῶν βλέ­ψεων δι­ευ­κο­λυ­νο­μέ­νης οὕτω τῆς λύ­σεως τοῦ μα­κε­δό­νι­κοῦ ζη­τή­μα­τος.

Ὑπὸ τὰς πε­ρι­στά­σεις ταύ­τας εἶ­ναι προ­φα­νές, ὅτι ἀ­πο­τε­λεῖ τὸ πε­ρι­ε­χό­με­νον καὶ προσ­δί­δει τὴν ἰ­δι­ά­ζου­σαν ἔκ­φρα­σιν καὶ τὴν ἱ­στο­ρι­κὴν ἀ­ξίαν εἰς τὸ μα­κε­δο­νι­κὸν ζή­τημα κατὰ τὰ ἔτη 1878 – 1908 ἡ σύγ­κρου­σις δύο ἰ­δεῶν: τῆς ἰ­δέας τῆς ἐ­θνι­κῆς ἀ­πο­κα­τα­στά­σεως καὶ τοῦ αὐ­το­προσ­δι­ο­ρι­σμοῦ τῶν τυ­χῶν τῶν λαῶν, ἥ­τις ἀπὸ τῆς πε­ρι­ό­δου τῆς γαλ­λι­κῆς ἐ­πα­να­στά­σεως λα­βοῦσα τὴν ἀρ­χὴν αὑ­τῆς δε­σπό­ζει καὶ κυ­ρι­αρ­χεῖ τοῦ πα­ρελ­θόν­τος αἰ­ῶ­νος, καὶ τῆς ἰ­δέας τῆς ὑ­λι­κῆς ἐ­πι­κρα­τή­σεως τῶν με­γά­λων κρα­τῶν ἀ­να­λώ­μασι τῆς ὀν­τό­τη­τος καὶ τῆς αὐ­θυ­παρ­ξίας τῶν ἀ­σθε­νε­στέ­ρων, ἥ­τις ἔκ­δη­λος κυ­ρίως κατὰ τὸ τε­λευ­ταῖον τέ­ταρ­τον τοῦ πα­ρελ­θόν­τος αἰ­ῶ­νος, εἶ­ναι ἄλ­λως γνω­στὴ ὑπὸ τὸ ὄ­νομα τά­σις ἰμ­πε­ρι­α­λι­στική. Ἢ κα­λύ­τε­ρον: Ἡ προ­σπά­θεια τῶν χρι­στι­α­νι­κῶν κρα­τῶν τῆς χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου, ἵνα ἀ­πο­δώ­σουν τὴν ἐ­θνι­κὴν ἀ­νε­ξαρ­τη­σίαν εἰς τοῦς κατὰ τὴν ὀ­θω­μα­νι­κὴν αὐ­το­κρα­το­ρίαν ἀ­λυ­τρώ­τους ὁ­μο­ε­θνεῖς, ἀ­να­κό­πτε­ται καὶ δι­α­σταυ­ροῦ­ται ἀπὸ τὴν σύγ­χρο­νον τά­σιν τῶν εὐ­ρω­πα­ϊ­κῶν Δυ­νά­μεων, ἵνα ἐπὶ τοῦ αὐ­τοῦ ἐ­δά­φους τῆς ὀ­θω­μα­νι­κῆς αὐ­το­κρα­το­ρίας ἐ­νι­σχύ­ουν ἢ ἐ­πε­κτεί­νουν τὴν ἐ­δα­φι­κὴν καὶ κυ­ρίως τὴν οἰ­κο­νο­μι­κὴν αὑ­τῶν ἐ­πιρ­ροήν.

Ἀ­να­φο­ρι­κῶς δὲ πρὸς τὸ ζή­τημα, ἂν ἐκ τῆς συγ­κρού­σεως τῶν δύο τού­των ἀν­τι­θέ­των ἰ­δεῶν, αἵ­τι­νες, κατὰ τὰ ἀ­νω­τέρω, ἀ­πο­τε­λοῦν τὸ πε­ρι­ε­χό­με­νον τοῦ μα­κε­δο­νι­κοῦ ζη­τή­μα­τος κατὰ τὰ ἔτη 1878 – 1908, ση­μει­οῦ­ται πρό­ο­δος ἢ ὀ­πι­σθο­δρό­μη­σις, εἶ­ναι ἀ­νάγκη νὰ πα­ρα­τη­ρη­θοῦν τὰ ἑ­ξῆς: Καί­τοι, κατὰ τὴν ἀ­παί­τη­σιν τοῦ θε­με­λι­ω­τοῦ τῆς νε­ω­τέ­ρας ἱ­στο­ρι­ο­γρα­φίας γερ­μα­νοῦ ἱ­στο­ρι­κοῦ Leopold von Ranke, τοῦ ἱ­στο­ρι­κοῦ τὸ ἔρ­γον πρέ­πει νὰ θε­ω­ρηθῇ ἐν­το­πι­σμέ­νον εἰς τὴν ἐ­ξα­κρί­βω­σιν καὶ τὴν ἔκ­θε­σιν τοῦ ὅ,τι πρά­γματι ἐ­γέ­νετο ἐν τῇ αὐ­στηρᾷ αὐ­τοῦ αἰ­τι­ό­τητι καὶ δι­α­δοχῇ, ἡ δὲ κρί­σις, ἂν διὰ τῶν ἱ­στο­ρου­μέ­νων γε­γο­νό­των ση­μει­οῦ­ται πρό­ο­δος ἢ ὀ­πι­σθο­δρό­μη­σις ἐν τῇ ἐ­ξε­λί­ξει τῶν ἐπὶ μέ­ρους λαῶν καὶ τῆς ἀν­θρω­πό­τη­τος κα­θό­λου, με­τέ­χουσα πολ­λῆς ὑ­πο­κει­με­νι­κό­τη­τος προσ­δί­δει πολ­λά­κις εἰς τὸ ἔρ­γον αὐ­τοῦ τὸν χα­ρα­κτῆρα ἀ­στη­ρί­κτων προ­βλέ­ψεων, ἐν τού­τοις δὲν ἀ­φί­στα­ταί τις τοῦ θε­τι­κοῦ ἐ­δά­φους τῆς ἱ­στο­ρι­κῆς ἐ­πι­στή­μης ὑ­πο­στη­ρί­ζων ἀπὸ τῶν ἱ­στο­ρου­μέ­νων γε­γο­νό­των ἀ­να­χω­ρῶν: Κατὰ τὸν ἀν­τα­γω­νι­σμὸν τῶν χρι­στι­α­νι­κῶν κρα­τῶν τῆς χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου πρὸς προ­πα­ρα­σκευὴν τῆς ὁ­δοῦ, ἥ­τις θὰ ὡ­δή­γει εἰς τὴν συμ­πε­ρί­λη­ψιν εἰς τὰ ἴ­δια ἐ­θνικὰ κράτη τῶν κατὰ τὴν ὀ­θω­μα­νι­κὴν αὐ­το­κρα­το­ρίαν ἀ­λυ­τρώ­των ὁ­μο­ε­θνῶν, καί­τοι πρέ­πει νὰ ὁ­μο­λο­γηθῇ, ὅτι δι­ε­ξή­χθη οὗ­τος πολ­λά­κις διὰ μέ­σων ἀ­θε­μί­των, ἡ ἰ­δέα τῆς ἐ­θνι­κῆς ἀ­πο­κα­τα­στά­σεως τῶν λαῶν ὁ­λο­νὲν πρα­γμα­το­ποι­ου­μένη προσ­λαμ­βά­νει σάρκα καὶ ὀ­στᾶ ἐν μέσῳ παν­το­ει­δῶν ἐμ­πο­δίων, τὰ ὁ­ποῖα πα­ρε­σκεύ­α­σεν ἡ ἰμ­πε­ρι­α­λι­στικὴ τά­σις τῶν με­γά­λων κρα­τῶν, τὰ ὁ­ποῖα ἐκ πα­ραλ­λή­λου ἀ­γω­νί­ζον­ται, ἵνα ἐ­ξα­σφα­λί­σουν τοὺς ὅ­ρους τοὺς δι­ευ­κο­λύ­νον­τας τὴν ὑ­λι­κὴν ἐ­πι­κρά­τη­σιν αὑ­τῶν ἀ­να­λώ­μασι τῆς αὐ­το­τε­λείας, πο­λι­τι­κῆς ἢ οἰ­κο­νο­μι­κῆς, τῶν χρι­στι­α­νι­κῶν κρα­τῶν τῆς χερ­σο­νή­σου τοῦ Αἵ­μου καὶ τῆς ὀ­θω­μα­νι­κῆς αὐ­το­κρα­το­ρίας.

Εἶ­ναι ἡ νίκη τοῦ δι­καίου τοῦ φυ­σι­κοῦ ἐ­ναν­τίον τοῦ δι­καίου τοῦ τε­χνη­τοῦ, τοῦ δι­και­ώ­μα­τος τῆς πο­λι­τι­κῆς καὶ οἰ­κο­νο­μι­κῆς αὐ­θυ­παρ­ξίας τῶν λαών ἐ­ναν­τίον τῆς τά­σεως τῶν ἰ­σχυ­ρῶν ἰ­δίως κρα­τῶν, ἵνα ἀ­να­λώ­μασι τῆς αὐ­θυ­παρ­ξίας τῶν ἀ­σθε­νε­στέ­ρων ἐ­ξα­σφα­λί­σουν τὴν πο­λι­τι­κὴν ἢ οἰ­κο­νο­μι­κὴν αὐ­τῶν ἐ­πι­κρά­τη­σιν.

Ἐν Ἀ­θή­ναις τῇ 19 Ἰ­ου­λίου 1935

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΛΑΧΟΣ

Πηγή: Το καραβάκι της ιστορίας