Ο Αχιλλέας, η χελώνα …και οι Νεοέλληνες
Του Νικόλαου Μπινιάρη από τη Ρήξη φ. 122
Πρόσφατα έπεσε στα χέρια μου μια ανθολογία από δοκίμια του Μπόρχες. Το πρώτο (1929) ήταν το «Η ατέρμων κούρσα ανάμεσα στον Αχιλλέα και τη χελώνα». Ο Μπόρχες αναφέρεται στο ιστορικό και διάσημο παράδοξο του Ελεάτη φιλόσοφου και μαθητή του πατέρα Παρμενίδη, Ζήνωνα. Ο Παρμενίδης θεωρείται ο πατέρας της φιλοσοφίας και ο Ζήνωνας ένας ιδιοφυής μαθητής, ο οποίος παρουσίασε τα παράδοξά του για να επιχειρηματολογήσει υπέρ του δασκάλου του.
Η φιλοσοφία του Παρμενίδη εμπεριέχει την ιδέα του αναλλοίωτου και ακίνητου όντος. Το ον σύμφωνα με τον Παρμενίδη είναι ένα και ενυπάρχει όχι εν χρόνω. Ο Αριστοτέλης αναφέρει το συγκεκριμένο παράδοξο ως το «επιχείρημα του Αχιλλέα» και ο Σιμπλίκιος το αναφέρει σε σχέση με τη χελώνα. Ο Αχιλλέας είναι η επιτομή της ταχύτητας, ωκύπους, κατά τον Όμηρο, η χελώνα η επιτομή της βραδύτητας. Και εδώ αρχίζει το παράδοξο. Ο Ζήνωνας, είκοσι τέσσερις αιώνες πριν, βάλθηκε να μας φέρει σε απόγνωση, δηλαδή να φέρει σε απόγνωση αυτό που η κοινή λογική θεωρεί δεδομένο της εμπειρίας, πως ο Αχιλλέας σε μια κούρσα με τη χελώνα θα είναι πάντα ο νικητής, εάν βέβαια όλες οι συνθήκες είναι ομαλές και ο Αχιλλέας δεν σπάσει το πόδι του ή δεν αποκοιμηθεί από την αργή κίνηση της χελώνας.
Ο Ζήνωνας λοιπόν προσπάθησε να αποδείξει πως εάν η χελώνα προηγηθεί λίγο, ο Αχιλλέας δεν θα καλύψει τη διαφορά διαιρώντας τον χρόνο σε άπειρα κομμάτια. Αν ο Αχιλλέας τρέχει δέκα φορές πιο γρήγορα από τη χελώνα και η χελώνα είναι δέκα μέτρα μπροστά του, όταν ο Αχιλλέας θα φτάσει στο σημείο που ήταν η χελώνα αυτή θα έχει προχωρήσει ένα μέτρο. Αν προχωρήσει ένα μέτρο η χελώνα θα έχει προχωρήσει ένα δέκατο και αν προχωρήσει ένα δέκατο, η χελώνα θα έχει προχωρήσει ένα χιλιοστό. Ο Αχιλλέας λοιπόν δεν θα φτάσει ποτέ τη χελώνα και εμείς περιδεείς θα προσπαθούμε να βρούμε ένα αντεπιχείρημα για να επιβεβαιώσουμε αυτό που όλοι γνωρίζουν, ότι ο Αχιλλέας θα ξεπεράσει τη χελώνα οπωσδήποτε.
Προφανώς το παράδοξο μπορεί να είναι ένα σοβαρό λογικό πρόβλημα, αλλά ίσως και ένα πνευματώδες αστείο το οποίο ο Ζήνωνας μας άφησε παρακαταθήκη, ειδικά σε μας τους Έλληνες. Ειδικά για μας, διότι ως γνήσιοι απόγονοι των θαυμάσιων αυτών πνευμάτων του ευκλεούς παρελθόντος μας, να μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα ως κάτι που μας επιτρέπεται να τη φανταστούμε ή να την επαναπεριγράψουμε έξω από την εμπειρία.
Οι νεοέλληνες, όπως και ο Ζήνωνας, είναι επιρρεπείς και ευεπίφοροι σε κάθε είδους μεταμόρφωση, παράλλαξη, αναδιάταξη, μυθοποίηση της πραγματικότητας. Είμαστε οι ιδανικοί εραστές των επιχειρημάτων, των παραδόξων που θα μας απαλλάξουν από τον βραχνά μιας δύσκολης ή επίπονης αντιμετώπισης της πραγματικότητας, όχι γιατί είμαστε φυγόπονοι, αλλά γιατί είμαστε οι αγαπημένοι των Θεών, οι αέναοι δημιουργοί μύθων και ποίησης που συνεγείρουν τη φαντασία και ανυψώνουν την πνευματική μας υπόσταση σε επίπεδα δυσθεώρητα.
Βέβαια, είναι επίσης αλήθεια πως τα τελευταία χρόνια δεν έχουμε καταφέρει κάτι αξιοσημείωτο σε αυτόν τον τομέα και βρισκόμαστε μάλλον σε μια εμφανή αδυναμία να δημιουργήσουμε μια καινούργια παράδοση σχετικά. Ή μήπως αυτό δεν είναι αλήθεια;
Εδώ, μεταξύ μας, διάφοροι μύθοι δημιουργούνται και καταρρίπτονται με την ταχύτητα του Αχιλλέα, αλλά δεν καταφέρνουμε να ξεσηκώσουμε πλήθη θαυμαστών στον κόσμο, όπως κατάφερε ο πράγματι ιδιοφυής Ζήνων.
Τώρα, εδώ που φτάσαμε, ο Αχιλλέας είμαστε όλοι εμείς, με μπροστάρηδες τους πολιτικούς μας ηγέτες, αθλητές απαράμιλλους, έτοιμους να ξεπεράσουν τις χελώνες Μέρκελ και ΔΝΤ χιλιόμετρα και χιλιόμετρα στον αγώνα δρόμου μεταξύ μας. Αλλά ανάμεσα σε μας και την ταχύτητά μας στέκεται το παράδοξο, η Μέρκελ και το ΔΝΤ είναι μονίμως πιο μπροστά μας.
Έχουμε φτάσει στο σημείο του παραλόγου. Εμείς θέσαμε το παράδοξο για να αναστατώσουμε τους βάρβαρους αδαείς περί τη φιλοσοφία και βρισκόμαστε εμείς μπερδεμένοι μέσα στο ίδιο μας το παράδοξο.
Εμείς, δηλαδή η κυβέρνηση, μπορεί να καλεί και να διώχνει το ΔΝΤ κατά το δοκούν. Εμείς, δηλαδή η κυβέρνηση, μπορεί να μη θέλει καμία συμφωνία ή να θέλει κάποιες διαφορετικές. Στο τέλος, μέχρι σήμερα, η χελώνα βρίσκεται μπροστά από τον Αχιλλέα.
Ο Ζήνωνας μας έβαλε σε μεγάλους μπελάδες. Εμείς που δεν έχουμε καμία διάθεση να συνταυτιστούμε με την πραγματικότητα που μας υπαγόρευε η ΕΕ, εμείς που δεν είχαμε ούτε έχουμε καμία διάθεση να συνταυτιστούμε με την πραγματικότητα μιας παγκοσμιοποίησης, η οποία απαιτεί σοβαρές προσαρμογές στους τρόπους που ζούμε και δουλεύουμε, παράγουμε και καταναλώνουμε, εμείς έχουμε μπροστά μας μονίμως τις χελώνες των βαρβάρων και των αμαθών.
Τώρα βέβαια αυτοί που έχουμε επιλέξει για ηγήτορες, για υποκατάστατα του μεγάλου ήρωα, αν και λίγο εγωπαθούς και νάρκισσου, δεν είναι ακριβώς πιστά του αντίγραφα. Είναι εγωπαθείς και νάρκισσοι, αλλά δεν διαθέτουν ούτε την ανδρεία του ούτε την μεγαλοψυχία του απέναντι στον Πρίαμο. Ούτε βέβαια τα δυνατά φιλικά του αισθήματα απέναντι στους Μυρμιδόνες και τον Πάτροκλο.
Ζούμε σε έναν κόσμο που δεν έχει ούτε τη λεπτότητα του ιδιοφυούς πνεύματος του Ζήνωνα, ούτε αποδέχεται ηρωικά πρότυπα. Δεν έχει κανένα ενδιαφέρον για όλα αυτά και μάλλον τα θεωρεί εμπόδια για την «πρόοδό» μας.
Υ.Γ. Εξαίφνης μου ήρθε η σκέψη πως δεν είμαστε ο Αχιλλέας, αλλά η χελώνα. Σε αυτή την περίπτωση η Μέρκελ και το ΔΝΤ δεν θα μπορέσουν ποτέ να μας φτάσουν. Έτσι θα είναι, αν έτσι νομίζουμε.
6/4/2016
