«Ο λόγος αν δεν δηλώνει καθαρά αυτό που εννοεί, δεν εκπληρώνει το ρόλο του»

Νίκος Κωνσταντινίδης

«Ο λόγος αν δεν δηλώνει καθαρά αυτό που εννοεί, δεν εκπληρώνει το ρόλο του. Ελληνίζειν είναι το ορθώς ονομάζειν», λέει ο Αριστοτέλης. «Όποιος επίσταται τα ονόματα, επίσταται και τα πράγματα», αναφέρει ο Πλάτων στον Κρατύλο. Το ον και το όνομα είναι αλληλένδετα. Οι λέξεις κουβαλάνε ιστορία. «Κι αν ξεχνούν οι άνθρωποι, πάντα θυμούνται εκείνες», θα μας πει για τις λέξεις ο Παλαμάς. Ψάχνοντας πρόσφατα για μια λέξη στο λεξικό των Liddell & Scott, το μάτι μου έπεσε στο ρήμα «έσαν», χρόνου παρατατικού, γ΄ προσώπου πληθυντικού του ειμί, στην ιωνική διάλεκτο. Ο συνειρμός ήταν άμεσος. «Έσαν» ή «έταν» λέμε κι εμείς οι Πόντιοι ανάλογα με την περιοχή της προέλευσής μας από τον Πόντο.

Έτσι, η καταγωγή της ποντιακής
διαλέκτου από την ιωνική, με την
προφορά του «η» ως «ε» (έταν αντί για
ήταν), επαληθεύεται με το παράδειγμα
αυτό.

Στην Ιλιάδα είδα ότι ο Όμηρος περιγράφει τη νήσο Λήμνο με τις λέξεις ανεμόεσσα, πυρόεσσα, μελανόεσσα, αμπελόεσσα. Ανεμόεσσα για τους ανέμους που κατεβαίνουν από τα στενά του Βοσπόρου, πυρόεσσα για την ηφαιστειογενή γη της, μελανόεσσα για το μαύρο χρώμα της πέτρας της και αμπελόεσσα για τα αμπέλια της.

Αναφορικά με τη λέξη μελανόεσσα να σημειώσω ότι την χρησιμοποιεί και η λατινική για το όνομα της πεταλούδας melanoessas, διατηρώντας ίδια ορθογραφική γραφή με την αρχαία ελληνική. Την ίδια γραφή που χρησιμοποιεί ο Άνθιμος Παπαδόπουλος στις λέξεις άσκεμεσσα, έμορφεσσα, παλαλέσσα, διατηρώντας έτσι την ιστορική γραφή της λέξης.

Στην αγγλική η λέξη Hellas γράφεται με «h» σεβόμενη την αρχική δασεία που έπαιρνε η λέξη, την οποία δυστυχώς η ελληνική την έχει αποβάλει.

Αν θέλουμε δηλαδή να μάθουμε αν η
λέξη Ελλάς έπαιρνε παλιά ψιλή ή
δασεία, θα ανατρέχουμε στην αγγλική
για να βρούμε τη σωστή απάντηση.

Στη Ραψωδία Ξ 280 της Ιλιάδας συναντούμε το ρήμα «όμοσεν» και το ουσιαστικό «όρκος» στην ίδια σειρά (αυτάρ επεί ρ’ όμοσέν τε τελεύτησέν τε τον όρκον = και σαν ορκίστηκε και ξετέλεψε τον όρκο της»). Ανάμεσα στο ρήμα ομνύω και ορκίζομαι υπάρχει πράγματι μια διαφορά: Ομνύω σημαίνει ότι δίνω την υπόσχεσή μου να μην κάνω κάτι, ενώ ορκίζομαι σημαίνει ότι δίνω το λόγο μου ότι θα κάνω κάτι.

Με τον καιρό αρκετές λέξεις άλλαξαν σημασία, ακολουθώντας τις μεταλλάξεις της κοινωνίας. Η λέξη αγαθός, που παλιά σήμαινε «άγαν θεϊκός», σήμερα είναι ταυτόσημη με τη λέξη χαζός. Από θετική και θεϊκή λέξη εξελίχθηκε σε αρνητική. Η λέξη αρετή στον Όμηρο σημαίνει ανδρεία. Είναι η ιδιότητα του άρρενα. Μιλά για την αρετή του Αχιλλέα. Στις μέρες μας απέκτησε πολλαπλή και διασταλτική ερμηνεία. Κακός στα αρχαία ελληνικά ήταν ο δειλός. Ο Πάρις π.χ. αναφέρεται ως κακός γιατί ήταν δειλός. Ετυμολογικά η λέξη παραπέμπει στο ρήμα χάζομαι που σημαίνει κρύβομαι. Αυτός που χάζεται, λέγεται χαζός. Επειδή τα κ, γ, χ εναλλάσσονται, έτσι το χαζός έγινε κακός (Άννα Τζιροπούλου-Ευσταθίου γλωσσολόγος).

Είναι κρίμα η ελληνική, η γλώσσα των γλωσσών, που αγγίζει και βαφτίζει γαλαξίες και δανείζει τις πιο ωραίες λέξεις στην οικουμένη (όπως φαντασία, τραγωδία, ιστορία, ένστικτο, χαρακτήρας, κόσμος, δημοκρατία, φιλοσοφία κτλ.) να αποδυναμώνεται νοηματικά με την κατάργηση των τόνων, που αλλάζει τη σημασία λέξεων, ανάλογα από το αν έπαιρναν παλιά οξεία ή περισπωμένη (παράδειγμα: Η λέξη Σύρος γραμμένη με περισπωμένη είναι το γνωστό νησί, ενώ η λέξη Σύρος με οξεία είναι ο κάτοικος της Συρίας, ο Σύριος. Η λέξη Χίος με οξεία είναι η νήσος, ενώ ο κάτοικός της Χίος=Χιώτης γράφεται με πε­ρι­σπωμένη. Κύδος με περισπωμένη ονομάζεται η δόξα, η φήμη, και κύδος με οξεία το όνειδος).

Δεν υπάρχει κομμάτι της ανθρώπινης
ύπαρξης που να μην υπάρχει μέσα του
παιδεία, είτε αυτό αφορά τη δουλειά
είτε την τέχνη είτε τα γράμματα.

Κλείνω θυμίζοντας τη γνωστή ρήση από τον Περικλέους Επιτάφιο: «Φιλοκαλούμεν τε γαρ μετ’ ευτελείας και φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας». Δυστυχώς εμείς εξοβελίσαμε τη φιλοσοφία και κρατήσαμε τη μαλακία, που την χρησιμοποιούμε καθημερινά στο λόγο μας.

Πηγή: Pontos-News