Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος και η ίδρυση του Εθνικού Ενωτικού Κόμματος στον Μεσοπόλεμο
Τα παιδικά χρόνια
Γεννήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου του 1902. Το σπίτι του ήταν εκ των πραγμάτων πολιτικό αφού εκείνες τις μέρες είχε εκλεγεί για πρώτη φορά βουλευτής ο αδελφός της μητέρας του Αμαλίας, Δημήτριος Γούναρης (ο μετέπειτα ιδρυτής και ηγέτης του Λαϊκού Κόμματος, πρωθυπουργός, καταδικασθείς στη «δίκη των έξι» και τελικώς εκτελεσθείς).
Ο πατέρας του Κανέλλος ήταν φαρμακοποιός και είχε ένα μεγαλύτερο γιο, τον Αναστάση (πατέρα, αργότερα, της Αμαλίας, της μετέπειτα συζύγου Κωνσταντίνου Καραμανλή, νυν Μεγαπάνου και γνωστής συγγραφέως). Στη συνέχεια στην οικογένεια προστέθηκε και το στερνοπούλι, η Μαρία, ενώ στο σπίτι φιλοξενήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα και η Γαλάτεια Σαμίου (αργότερα Καζαντζάκη), ώστε να κατοικεί σε πόλη που διαθέτει γυμνάσιο.Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος φοίτησε στο 1ο γυμνάσιο της αχαϊκής πρωτεύουσας, στα θρανία του οποίου κάθισαν, συνολικά, πέντε πρωθυπουργοί. Πέραν του θείου του, ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Δημήτριος Μάξιμος και ο ίδιος. Στην προτελευταία τάξη του γυμνασίου άρχισε τη συγγραφική του δραστηριότητα, δημοσιεύοντας ένα ποιήμά του στο ξακουστό φιλολογικό περιοδικό της εποχής «Νουμάς», το οποίο εθεωρείτο ως προπύργιο του δημοτικισμού.
Φοιτητής
Το 1919 βρίσκει τον ίδιο φοιτητή της Νομικής στην Αθήνα, το θείο του εξόριστο στην Κορσική και τον πατέρα του έγκλειστο στις φυλακές του Αβέρωφ (ως κυνηγημένο από τους βενιζελικούς κατά το οικογενειακό του περιβάλλον). Έχοντας μπει το 1920 (και πριν από τη διενέργεια των εκλογών που επανέφεραν τον Γούναρη και το Λαϊκό Κόμμα στην εξουσία), πείθεται από την οικογένειά του, η οποία φοβάται τα πολιτικά πάθη της εποχής, και αφήνει την Αθήνα για να συνεχίσει τις νομικές σπουδές του στη Χαϊλδεβέργη. Πολύ γρήγορα (1923) αναγορεύεται σε διδάκτορα του εκεί πανεπιστημίου και, παράλληλα, πάρακολουθεί μαθήματα φιλοσοφίας στο Μόναχο.
Πολιτική παρουσία
Ακολούθως επέστρεψε στην Ελλάδα για να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία. Σε νεαρότατη ηλικία (αυτή των 24 χρόνων) τοποθετήθηκε γενικός γραμματέας του υπουργείου Εθνικής Οικονομίας από τη λεγόμενη οικουμενική κυβέρνηση του Αλέξανδρου Ζαΐμη. Η θητεία αυτή είχε διάρκεια ενός έτους. Δύο χρόνια αργότερα ανακηρύχθηκε υφηγητής Κοινωνιολογίας στη Νομική Σχολή της Αθήνας και το 1932 άσκησε εκ νέου καθήκοντα πολιτικής διοίκησης, αναλαμβάνοντας τη θέση του γενικού γραμματέα του υπουργείου Παιδείας. Αλλά κι εκείνη η θητεία του (όπως και η προηγούμενη) είχε θητεία ενός έτους. Παραιτήθηκε όταν εξελέγη καθηγητής στη νεοσύστατη έδρα της Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο. Πριν καλά καλά συμπληρώσει ένα χρόνο αφοσίωσης στην ακαδημαϊκή του καριέρα, αναλαμβάνει πρόεδρος του ΙΚΑ και τον επόμενο (1935) νυμφεύεται τη Θεανώ Πουλικάκου. Φαίνεται όμως ότι εκτός από τη «Νίτσα» του (έτσι προσφωνούσε τη σύζυγό του) δεσμεύτηκε «διά βίου» και με την ενεργό πολιτική. Άρχισε να αρθρογραφεί στην εφημερίδα «Ακρόπολις», τασσόμενος υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας, κάτι που «πάγωσε» τους φίλους και τους γνωστούς του, λόγω των οικογενειακών του πολιτικών καταβολών.
Το Εθνικόν Ενωτικόν Κόμμα
Ο ηγέτης του Παναγιώτης Κανελλόπουλος είχε όλα τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα για να γίνει σημαίνον στέλεχος του Λαϊκού Κόμματος. Τα τυπικά γιατί θείος του ήταν ο ιδρυτής του κόμματος αυτού (ενός από τα δύο μεγαλύτερα της εποχής). Τα ουσιαστικά αφού ο ίδιος είχε ξεκινήσει σε μια πανεπιστημιακή καριέρα που φάνταζε λαμπρή, ενώ είχε ασκήσει διοίκηση και ως επικεφαλής του ΙΚΑ. Παρ’ όλα αυτά, αποποιήθηκε τόσο την επαγγελματική του καριέρα (αφού απώλεσε την έδρα του στο πανεπιστήμιο λόγω -εκείνος ο ανεψιός του ιδρυτή του κόμματος που στήριζε το στέμμα– αντιβασιλικών κινήσεων) όσο και την πολιτική του προίκα. Πίστευε ότι ο τόπος είχε ανάγκη την υπέρβαση του χρόνιου διχασμού βενιζελικών – βασιλικών, και σε ηλικία 33 ετών, στις 15 Δεκεμβρίου 1935, εξήγγειλε τη σύσταση του Εθνικού Ενωτικού Κόμματος.
Τα γραφεία και τα πρώτα μέλη
Τα γραφεία του κόμματος στεγάστηκαν στην οδό Σταδίου, στον αριθμό 23Α. Για τις ανάγκες του αγώνα, αφού οι εκλογές προσδιορίστηκαν σε πολύ κοντινό διάστημα (26 Ιανουαρίου 1936), νοικιάστηκε και το θέατρο «Αλίκη».
Το αποτέλεσμα όμως ήταν απογοητευτικό. Ούτε δέκα χιλιάδες ψήφοι (9.870), οι οποίες μεταφράστηκαν σε ποσοστό 0,77%. Ο ίδιος αφηγήθηκε αργότερα στη βιογράφο του Νινέτα Κοντράρου Ρασσιά: «Κατέβηκα με συνδυασμούς στην Αθήνα, την Πάτρα, τον Πειραιά, τη Φλώρινα και τη Ζάκυνθο. Στο συνδυασμό μου των Αθηνών δέχτηκαν να συμπαρασταθούν ως ανεξάρτητοι –κι αυτό ήταν μεγάλη τιμή για μένα– ο στρατηγός Αλέξανδρος Μαζαράκης – Αινιάν, ένας από τους κορυφαίους βενιζελικούς στρατηγούς, ο αδελφός του Ίωνος Δραγούμη Φίλιππος Δραγούμης και ο Νικόλαος Κολυβάς, ο οποίος παραιτήθηκε από αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας γιατί, αν και αντιβενιζελικής προελεύσεως, είχε συμμεριστεί τη δική μου γραμμή, την αντιβασιλική. Από αυτές τις εκλογές δεν βγήκε κανείς μας, γιατί τα πάθη ανάμεσα στα τρία μεγάλα κόμματα – το τρίτο (σ.σ.: του Κονδύλη δημιουργήθηκε από τη διάσπαση του Λαϊκού Κόμματος) ήταν τόσο ανεπτυγμένα, που δεν επέτρεψαν σε ένα μικρό κόμμα σαν το δικό μας να επιβιώσει».
Η αποτυχία
Η εκλογική αποτυχία δεν πτόησε τον Π. Κανελλόπουλο και τους στενούς του συνεργάτες.
Καθιέρωσαν κάθε Παρασκευή τα λεγόμενα «ενωτικά φροντιστήρια», τα οποία απευθύνονταν στα μέλη, τους φίλους αλλά κυρίως στη νεολαία του κόμματος. Άλλωστε το κεντρικό σύνθημα του ΕΕΚ, λόγω και του νεαρού της ηλικίας του αρχηγού του, ήταν το «έρχεται η νέα γενιά». Συγχρόνως εκδόθηκε η εφημερίδα «Ελληνική Φωνή», όργανο του κόμματος. Εκεί αρθρογράφησαν μετέπειτα γνωστοί πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και φίλοι του Π. Κανελλόπουλου, όπως ο εν ζωή ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Ι. Δεσποτόπουλος και οι αείμνηστοι Φαίδων Βεγλερής και Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος.
Η ιδρυτική διακήρυξη του ΕΕΚ
Ενώπιον πολυπληθούς ακροατηρίου εξήγγειλε ότι «κηρύσσομεν την αγάπην, ζητούμεν την αποκατάστασιν της εθνικής ενότητος και καταπολεμούμεν το μίσος όχι απλώς χάριν της ησυχίας μας, όχι απλώς δια να εξασφαλίσωμεν κάποιαν ομαλότητα εις την ιδιωτικήν και επαγγελματικήν μας ζωή και εις αυτήν την ζωήν του έθνους. Όχι! Τα έθνη δεν εξασφαλίζουν ιστορικήν υπόστασιν με την στενήν περί ησυχίας αντίληψιν των πολιτών. Πολίτης άξιος της ιδιότητός του ως φορέως εθνικής αποστολής δεν ζητεί την ησυχίαν του. Την ζωήν της Ελλάδος ως έθνους ιστορικώς βιώσιμου δεν εξασφαλίζομεν με την ησυχίαν και την άνεσίν μας, αλλά πρέπει ανά πάσαν στιγμήν να διεκδικώμεν με αγώνας και με θυσίας, με ανησυχίας και με φροντίδας, εν ανάγκη και με το αίμα μας ακόμη! Ημείς δεν θα δώσουμεν υποσχέσεις ως προς την ικανοποίησιν συμφερόντων. Ημείς θα ζητήσωμεν μάλιστα εν πολλοίς θυσίας. Διότι επί της θυσίας των κατά μέρος συμφερόντων βασίζονται τα κράτη, των οποίων οι πολίται, έχοντες συνείδησιν της ιστορικής των αποστολής, γνωρίζουν ότι όχι μόνον εν καιρώ πολέμου, αλλά και εν ειρήνη πάσα στιγμή είναι κρίσιμος. Η αυταπάρνησις, εάν υπάρχει ως αρετή εις την ψυχήν των πολιτών, πρέπει να είναι διαρκώς εν ενεργεία».
Έκανε λόγο για «κοινωνική πολιτική που πρέπει να στρέφηται προς όλους τους έχοντας ανάγκην να εξασφαλισθεί η ελευθέρα κατά την αξίαν των ανάπτυξις. Πρέπει να αποβλέπει προς τον εργάτην ως εις τον δικαιούμενον κατ’ αρχήν, παρεχομένων εις αυτόν των αναγκαίων προς τούτο μέσων, να προαχθεί κοινωνικώς. Πρέπει να αποβλέπει εις τον αγρότην, επιδιώκουσα την ηθικήν και πνευματικήν ανύψωσιν της εν τη υπαίθρω ζωής του, ανακόπτουσα το κύμα της αστυφιλίας. Πρέπει να αποβλέπει εις τον μικροαστόν και εις την ανάπτυξιν τούτου, καθώς –τέλος– και εις αυτά ακόμη τα τέκνα των ευπορουσών οικογενειών. Διότι, και αυτά είναι δυνατόν, προσανατολιζόμενα υπό τον έλεγχον και την καθοδήγησιν του κράτους εις επαγγέλματα κατώτερα της ανοήτου πολλάκις φιλοδοξίας και της ψευδούς αξιοπρέπειας των γονέων, να αποδώσουν περισσότερα». Και κατέληξε επισημαίνοντας: «Ας στραφώμεν κατά των παρατάξεων, ας διαλύσωμεν με επαναστατική ορμήν, τα συγκροτήματα, τα οποία πνίγουν την αναπνοήν του έθνους και υπάρχουν –όπως απεδείχθη επανειλημμένως– μακράν πάσης ιδεολογίας. Επικαλούνται δε την παράδοσιν μόνον εφ’ όσον (τα) συμφέρει».
