ΟΙ ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΑΙΟΙ

Ἀνάμεσα εἰς τὸν λαὸν τῶν λεοντοθύμων, ποὺ τόσο ζωηρὰ πλήττουν τὴν φαντασίαν του, ὥστε λησμονῶ πὼς εἶναι κρεμασμένοι ἐκεῖ εἰς τοὺς τοίχους, ὠχρὰ πορτραῖτα, κοινὰ καὶ μέτρια τὰ πλεῖστα, καὶ τοὺς βλέπω ὄχι ὡς εἰκόνας μέσα εἰς τὰ πλαίσιά των, ἀλλ' ὡς ἡγεμόνας ἐπάνω εἰς τοὺς θρόνους των, ἀνάμεσα εἰς τὸν λαὸν τῶν λεοντοθύμων μὲ τὰ εὐρέα στέρνα, τὰ λάσια στήθη, τὰς τραχεῖας ὄψεις, τὰ πύρινα βλέμματα, τὰ κλωστομύστακα χείλη, τὴν ἀρρενωπὸν μέχρι σκληρότητος ἔκφρασιν, τὰς ἁδρὰς γραμμάς, τὰ ἔντονα χρώματα, τὰς ἀποστραπτούσας πανοπλίας, τὸ γένος τῶν Μαυρομιχαλαίων διακρίνει ἀπὸ τὴν ἐπιβολὴν τῶν ἄλλων ἀρματωλῶν καὶ ἀπὸ τὴν λάμψιν τῶν ἄλλων παλληκαριῶν τριγύρω των μία κάποια πλαστικὴ ἐνταυτῷ καὶ πνευματικὴ ὡραιότης, ἐγγίζουσα εἰς τὰ ὅρια τοῦ μυστηριώδους καὶ τοῦ ὑπερφυοῦς.

Ποῖος εἶναι ὁ θαλερὸς πρεσβύτης, ὁ φέρων τὸ μέγα φέσι μὲ τὴν παχεῖαν φούνταν, πρὸς τὰ ὀπίσω, κλίνον, ὁ φορῶν αὐτὸ ὡς μίτραν μᾶλλον καὶ ὡς διάδημα, μὲ τὴν ἤρεμον καὶ σχεδὸν ἐπίχαριν φυσιογνωμίαν, ὁ γαλήνην δικαίου, νομίζει τις, ὡς ἱμάτιον δόξης ἀναβαλλόμενος; Μακρὸς μύσταξ, ἁπαλὰ κυματίζει ἐπὶ τοῦ χείλους του, μία γλυκεῖα καστανόχρους ἀνταύγεια ἀναδίδεται ἀπὸ τὴν εἰκόνα του. Τὴν μόνην πολυτέλειαν τῆς ἁπλουστάτης περιβολῆς του ἀποτελοῦν τὰ ἀργυρᾶ σειρήτια τῆς φέρμελης. Τὸ σύνολον φαίνετι μᾶλλον ἀστικὸν ἢ ἀρματωλικόν· ἀλλ' ὑπὸ τὸν ἀρχοντικὸν καὶ εὔπλαστον γέροντα κρυμμένος εἶναι ἀκόμη ὁ νεραϊδογέννητος Ἀπόλλων. Ποῖος εἶναι αὐτός; εἶναι ὁ Πετρόμπεης τῆς Μάνης, ὁ πρῶτος «ἀρχιστράτηγος τῶν Σπαρτιατικῶν στρατευμάτων».

Καὶ ὁ ἄλλος; ὁ μὴ φέρων κανὲν κάλυμμα, ἀλλὰ τόσον πρωτοτύπως καὶ τόσον πλουσίως σκεπασμένος ἀπὸ τὰ βαθύτριχα μαλλιὰ του, τὰ καλοχωρισμένα εἰς τὴν μέσην, καὶ τὸ ἥμισυ τοῦ μετώπου ἐξαφανίζοντα; Ποῖος εἶναι ὁ ἄρτιος ἀνὴρ ὁ ἐπιβλητικώτατος, ἡ εὐδαίμων φυσιογνωμία, ἡ ἐκφράζουσα, θαρρεῖς ὅλην τὴν φιλοσοφίαν τῆς αἰσιοδοξίας; Εἰς τὸ μέγα σελάχι του βαρύνουν ἄρματα πελώρια καὶ λάμπουν πιστόλια πολύτιμα· ὡς νὰ ἐγκαυχᾶται εἰς αὐτό, ἡ ἀριστερά του χεὶρ στηρίζει κάτωθεν τὸ μεγάλο σελάχι. Αἱ ὑπόξανθοι αἰχμαὶ τοῦ ἀπεράντου μύστακος πυκνοῦνται πρὸς τὰς τρίχας τῶν κροτάφων. Τὸν περιλούει ρόδινον χρῶμα ἀποθεώσεως. Κάτι τι ἐξόχως πανηγυρικὸν διαπνέει τὴν παλληκαριὰν αὐτήν. Καὶ δικαίως. Εἶναι ἡ παλληκαριὰ τοῦ «ἐμπείρου καὶ ἀτρομήτου πολεμιστοῦ», κατὰ Γόρδωνα, ὁ νικητὴς τοῦ ἀθανάτου Βαλτετσίου, ὁ Κυριακούλης.

Καὶ ὁ ἄλλος μὲ τὴν χρυσῆν ἀπολυμένην κόμην, μὲ τὸν χλοάζοντα μύστακα, μὲ τὸ κάλλος ὡς ἀγγέλου Γαβριήλ, πηγαίνοντας νὰ δώσῃ τὸ κρίνον ες τὴν Παρθένον; Ὅμως ὁ Γαβριὴλ ἐπιστρέφει ὄχι ἀπὸ εὐαγγελισμόν, ἀλλ' ἀπὸ γιγαντομαχίαν, ὡς ἐκεῖναι τὰς ὁποίας ψάλλει εἰς τὸν Παράδεισόν του ὁ Μίλτων μεταξὺ τῶν πονηρῶν καὶ τῶν καθαρῶν πνευμάτων· διότι τὸ ἕνα χέρι τοῦ ἀγγέλου ἐπακουμβᾷ εἰς τὸ σελάχι, ἐνῷ τὸ ἄλλο ἐπαναπαύεται εἰς τὴν λαβὴν τοῦ χατζαριοῦ. Καὶ εἶναι οὗτος ὁ Ἰωάννης Μαυρομιχάλης, ὁ Βενιαμὶν τῆς οἰκογενείας· ἔλαβα καὶ οὗτος τὸ βάπτισμα τοῦ πυρὸς εἰς τὸ Βαλτέτσι, καὶ θάνατον ἔνδοξον τοῦ ἔδωκαν βραδύτερον αἱ σφαῖραι τῶν Αἰγυπτίων.

Καὶ ἐκεῖνος; ὁ γαλανόφθαλμος καὶ μακροκόμης καὶ λεπτοβόστρυχος, τοῦ ὁποίου τὸ πυρρότριχον κάλλος καὶ μαρτυρική τις αἴγλη ἀναδιδομένη ἐξ αὐτοῦ τὸν παριστῶσι περιέργως εἰς τὸ πνεῦμα ὡς εἶδος Ἰησοῦ Χριστοῦ; Εἶναι ὁ Ἠλίας, τὸ ἄνθος τοῦ ἡρωϊσμοῦ, τὸ μεγαλόδοξον θῦμα τοῦ μύλου.

Καὶ μήπως σταματᾷ εἰς αὐτοὺς ὁ κατάλογος τῶν κλεινῶν Μαυρομιχαλαίων; Τὸ πλατὺ πεδίον τοῦ Ἀγῶνος, ἀπὸ ἄκρου ἕως ἄκρου, σπαρμένον ἀπὸ αὐτούς. Εἰς τὸ μέγα θέατρον τῶν καταστροφῶν καὶ τῶν θριάμβων εἰσέρχαται ὁ Πετρόμπεης ὡς Ἀγαμέμνων καὶ ἐξέρχεται ὡς Πρίαμος. Εἶς ἐκ τῶν ἰδικῶν μας ἱστοριογράφων, ἐξαίρει, ἐν παραβολῇ πρὸς τὸ στρατιωτικὸν πνεῦμα καὶ τὴν στρατιωτικὴν μεγαλοφυΐαν τοῦ Κολοκοτρώνη, τὴν δύναμιν καὶ τὸ κῦρος τοῦ οἴκου τοῦ Μαυρομιχάλη, τὰ προσωπικὰς τοῦ Πέτρου τὰ ἡγεμονικὰς ἀρετὰς καὶ τὸν σεβασμὸν τοῦ ὁποίου ἀπήλαυε μεταξὺ τῶν συγχρόνων. Τὸ κῦρος τοῦτο καὶ ὁ σεβασμὸς μετεῖχον θρησκευτικῆς τινος δεισιδαιμονίας. Ἡ μαγικὴ πνοὴ τῆς Παραδόσεως, ἡ μεταμορφοῦσα καὶ τοὺς ἁπλοῦς χάλικας εἰς τιμαλφῆ πετράδια, θαυμαστῶς ἐμψυχώνει καὶ τὰ ἐλαχίστας περιπετείας τῆς οἰκογενείας αὐτῆς. Τὴν παράδοσιν συμβολίζει ἡ Νεράϊδα, ἀπὸ τὰ σπλάχνα τῆς ὁποίας ἐπιστεύετο πὼς ἐφύτρωσεν ὁ πςεικαλλέστατος μπέης τῆς Μάνης. Ἐξ ἐναντίας τὸ ἀρχοντικὸν καὶ δοξασμένον ὄνομα  Μ α υ ρ ο μ ι χ ά λ η ς  ἀπέρρευσεν ἀπὸ πηγὴν οἰκτρᾶς ταπεινότητος, ἀπὸ ἕνα Μιχάλην, ἕνα ὀρφανὸ φτωχὸ δυστυχισμένο παιδί, ἀπὸ τὸ  μ α ῦ ρ ο  Μιχάλη, ὡς τὸν ἀπεκάλουν οἱ πονετικοί του συμπολῖται· εἶναι αὐτὸς ὁ πρόπαππος τοῦ Πετρόμπεη· οὕτω τίποτε δὲν ὑπάρχει ἀρχῆθεν, ὅλα μὲ τὸν καιρόν  γ ί ν ο ν τ α ι.  Ἡ ἀνάρρησις τοῦ Πέτρου εἰς τὸ ὑψηλότατον ἀξίωμα τοῦ ἠγεμόνος συνδέεται πρὸς μυστηριώδη θρῦλον περὶ ἑνὸς ἀδελφοῦ του· ἐστάλη οὗτος ὅμηρος πρὸς τὸν Καπετὰν πασσᾶν, ἔμεινεν ἐκεῖ, υἱοθετήθη ὑπ' ἐκείνου, ἐτούρκευσεν· εἷς Τοῦρκος πασσᾶς ἐμφανίζεται μετ' ὀλίγον διαπρύσιος προστάτης καὶ ἀντιλήπτωρ τῆς οἰκογενείας τῶν Μαυρομιχαλαίων, μετημφιεσμένος ἥρως ρωμαντικοῦ μυθιστορήματος. Ἀλλὰ τὰ ποιητικὰ αὐτὰ θρυλήματα δὲν εἶναι τὰ σημαντικώτερα ἐφόδια τοῦ Μαυρομιχαλαίϊκου κλέους. Τὸ κλέος αὐτὸ ἐγκαινίζεται πράγματι ἀφότου ἡ ψυχὴ τῆς Μεγάλης Ἑταιρίας τῶν Φιλικῶν ἐχύθη μέσα εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ Πετρόμπεη. Τὸ 1818 ἐκατηχήθη· καὶ ἀπὸ τότε ὡς θεόπνευστος καὶ αὐτὸς ἀφιερώνεται εἰς τὸ ἔργον τῆς παλιγγενεσίας. Πλὴν τῆς προσωπικῆς του ὑπεροχῆς, κατέχει καὶ τὰ γενναῖα διαλαλούμενα παραδείγματα τῶν προγόνων του. Ἕνας Μαυρομιχάλης το 1769, ἐπαναστάτης, ἔπεσεν εἰς πόλεμον κατὰ τῶν Τούρκων, ἕνας ἄλλος ἐλύτρωσε τὸ 1792 δὲν ἐνθυμοῦμαι ποίαν πολίχνην ἀπὸ ποῖον κίνδυνον. Ἕνας Μαυρομιχάλης πάλιν ἐλάλησεν εὐτόλμως, ὄχι ὡς ραγιάς, ὡς ἐλεύθερος, πρὸς τὸν Ὀρλώφ. Ἀλλὰ τὸ ὑψηλότατον τῶν παραδειγμάτων, ἐκεῖνο ποὺ τὸν ἀνεπτέρωνεν, ὡς θέλει νὰ φαίνεται, ἦσαν «οἱ παλαιοὶ Σπαρτιᾶται». Τοὺς ἀναφέρει μὲ ἐγκαύχησιν εἰς τὰς ἐπιστολάς του. Ἀπὸ τὴν ἅλυσον αὐτὴν τὴν ἀδιάσπαστον τοῦ ἀρχαίου πρὸς τὸν νεώτατον Ἑλληνισμὸν ἐκρατεῖτο καὶ αὐτός, ὑπερήφανος, διὰ τοῦτο.

Οἱ παλαιοὶ Σπαρτιᾶται, χωμένοι μέσα εἰς τὴν συνείδησίν του καὶ μέσα εἰς τὸ αἷμα του, νομίζεις πὼς τοῦ ὑπηγόρευαν ἑκάστοτε νὰ παραδίδῃ τὰ τέκνα του καὶ τὰ σπλάχνα του εἰς τὴν θυσίαν, νὰ κραταιώνῃ τὴν πατρίδα μὲ πλοῦτον σφαγίων ἐπὶ τοῦ βωμοῦ της. Ὁμήρους ἔσφιγγαν οἱ ὄνυχες τῶν Τούρκων δύο υἱούς του εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν καὶ εἰς τὴν Τριπολιτσάν· καὶ ἐκεῖνος ἐπὶ κεφαλῆς τῶν Πελοποννησίων ἐξηκόντιζε μεγαλορρήμονας προκηρύξεις καὶ εἰσήρχετο εἰς τὰς Καλάμας, πολέμαρχος. Καὶ ὅταν ἐμάνθανε τὸν ἡρωϊκώτατον θανάτον τοῦ Ἠλία μέσα εἰς ἕνα μύλον τῆς Καρύστου, ἀπήντα πρὸς τοὺς συλλυπούμενους αὐτόν: «Μὴ μὲ λυπᾶστε· στρατιώτης ἦταν τὸ παιδί μου, δὲν ἦταν μπακάλης!»

Καὶ παρέστη μάρτυς τροπαίων καὶ θανάτων ἀκμαίων Μαυρομιχαλαίων, ἀκμαιότερος ἐκείνων ὁ πρεσβύτης καὶ δι' αὐτῶν ἤθλησε καὶ ἔπαθεν ὅσον οὐδείς. Ἡ Στερεὰ καὶ ἡ Πελοπόννησος, αἱ Ἀθῆναι, ἡ Κάρυστος, αἱ Καλάμαι, ἡ Τρίπολις, τὸ Ναύπλιον, ἡ Σολέντσα, τὸ Νησί, ἡ Ὕδρα, τὸ Μαραθωνῆσι, τὸ Ἄστρος, τὸ Μεσολόγγι, τὸ Δραγαμέστον, ἡ Κλένια, τὸ Κουτσοπόδι, τὸ Ἄργος, βράχοι καὶ πεδιάδες καὶ χῶραι καὶ γωνίαι ἐβράχησαν ἀπὸ αἷμα καὶ ἐγέμισαν ἀπὸ φιλοπατρίαν Μαυρομιχαλαίων. Ἕνας Μαυρομιχάλης φονεύεται ξιφήρης ἐφορμῶν κατὰ τῶν ἐχθρικῶν φαλάγγων· ἄλλος ὄρθιος ἐπὶ τοῦ προμαχῶνος, πίπτει βαλλόμενος· τρίτος πληγώνεται ἀπὸ σφαῖρα Αἰγυπτίων καὶ ἀποθνήσκει μετ' ὀλίγον. Ἑνὸς Μαυρομιχάλη ἡ κεφαλὴ ἀποστέλλεται δῶρον πρὸς τὸν Σουλτάνον· ἑνὸς ἄλλου τὴν ζωὴν σβύνει ὁ πέλεκυς τῆς δικαιοσύνης ἕνεκα περιστάσεων καὶ ἀφορμῶν ἐπὶ τῶν ὁποίων πρέπει νὰ καραπέσῃ βαρὺς ἕνας μαῦρος πέπλος σιωπῆς. Ὅλοι οἱ Μαυρομιχαλαῖοι ἀγωνίζονται καὶ θριαμβεύουν εἰς τὸ Βαλτέτσι, καὶ φθάνει μόνον τὸ πρῶτον αὐτὸ καὶ ἕν ἀπὸ τὰ ἐνδοξότερα μεγαλουργήματα τῆς Ἐπαναστάσεως ὡς τίτλος ἀναφαίρετος ἀθανασίας τοῦ οἴκου των. Ὅταν ἐκηδεύετο ὁ Πετρόμπεης εἰς τὰς Ἀθήνας το 1848, ἐκ τοῦ προσώπου τοῦ σεβάσμιου νεκροῦ ἡ αἴγλη τοῦ Βαλτετσίου εἶχεν ἐξαλείψει κάθε ἴχνος ἀπὸ τὰς ἄλλας τὰς πενθίμους δοκιμασίας τοῦ βίου του. Ὑπὸ τὸν πολυκύμαντος Πρίαμον ἀνέλαμψε πάλι ἐν τῷ θανάτῳ ὁ Ἀγαμέμνων.

Πηγή: Κ. Παλαμᾶ, Ἅπαντα, Τόμος IΣΤ΄. Β΄ ΕΚΔΟΣΗ, ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΠΑΝΘΕΟΝ, ΟΙ ΚΑΤΑ ΞΗΡΑΝ ΗΡΩΕΣ

Ἑλλήνων Φῶς