Στα τείχη των Βλαχερνών...

αναδημοσίευση απο τη σελίδα "Τι χαμπέρια από την Πόλη"
του Θοδωρή Μπουφίδη

Στην Πόλη υπάρχουν μέρη που επιθυμώ να περιηγούμαι ξανά και ξανά. Τοποθεσίες απλές και καθημερινές, άλλες με ιστορικό περιεχόμενο και άλλες απερπάτητες, ενώ δεν παραλείπω να προσεγγίζω τμήματα γνωστά που όμως κατά βάθος παραμένουν άγνωστα στους περισσότερους. Ένας από τους συνήθης προορισμούς μου είναι τα Τείχη των Βλαχερνών, αφού εδώ και καιρό παραμένει ανεξήγητη και μή κατευνάζουσα η επιθυμία μου να βρεθώ εκεί. Στα Τείχη περνώ αμέτρητες ώρες, παρατηρώντας σπιθαμή προς σπιθαμή όλα όσα “μαρτυρούν”, με τις σκέψεις μου πάντα να διατρέχουν ανάμεσα από πολλές πτυχές και συλλογισμούς.

Πολλοί περιηγητές και ερευνητές, από την Άλωση ως σήμερα, μελέτησαν και περιέγραψαν τόσο παραστατικά και αναλυτικά την χωρογραφία των Τειχών αυτών, αφήνοντας την φαντασία να πλάσει τις περιγραφές τους. Με τούτη την ανάρτηση θέλησα να παραθέσω περισσότερες φωτογραφίες και να δώσω έμφαση σε αυτές, με στόχο την καλύτερη κατανόηση των Τειχών, του τρόπου κατασκευής τους αλλά και να δώσω ώθηση στα ταξίδια της φαντασίας και του νού.

Τα Τείχη των Βλαχερνών είναι ουσιαστικά ένα συνάθροισμα τειχών, διαφορετικών εποχών, που λανθασμένα θεωρούμε ως τα ασθενέστερα στην οχύρωση της Πόλης, αφού ποτέ ο όγκος των πολιορκιών δεν επικεντρώνονταν εδώ.

Το πρώτο τείχος κατασκευάστηκε το 614 από τον Αυτοκράτορα Ηράκλειο, γι’αυτό και φέρει το όνομά του. Κύριως λόγος για την κατασκευή του ήταν η προστασία της εκκλησίας και του Αγιάσματος των Βλαχερνών, ενώ η όπισθεν προέκταση του Θεοδοσιανού Τείχους που έφτανε σχεδόν ως τον Κεράτιο κατεδαφίσθηκε ως περιττή. Το τείχος διέφερε αρκετά από τα υπόλοιπα χερσαία τείχη αφού ήταν μονό και δεν διέθετε τάφρο, ενώ ψηλοί πύργοι αποτελούσαν το κύριο μέσο υπερασπίσεως του. Επίσης ήταν περισσότερο πλατύ, δίνοντας την δυνατότητα στους υπερασπιστές να αμύνονται, περπατώντας στην κορυφή του και περνώντας από πύργο σε πύργο.

Περίπου δύο αιώνες αργότερα ο Αυτοκράτορας Λέων, ο Αρμένιος κατασκεύασε νέο Τείχος εξωτερικά του Ηρακλείου. Ήταν η εποχή που οι Βούλγαροι με μερικές σημαντικές νίκες σε στρατιωτικό επίπεδο είχαν φτάσει ως τα Τείχη της Πόλης.

Είχε περίπου 100 μέτρα μήκος και ούτε αυτό διέθετε τάφρο, αν και κατά τις περιόδους πολιορκιών πιθανόν ανοίγονταν μεγάλο χαντάκι. Το νέο Λεόντειο Τείχος δεν διέθετε πύργους αφού εκείνοι του Ηράκλειου ήταν αρκετά ψηλοί ώστε να αποτρέπουν κάθε απειλή.

Οι ώρες που περνώ στα Τείχη δεν έχουν επιφανειακό χαρακτήρα αλλά παρατηρώ και ψηλαφίζω σπιθαμή προς σπιθαμή κάθε λεπτομέρια. Όλα τα κομμάτια έχουν κάτι διαφορετικό να παρουσιάσουν, με τον νού μου να ανατρέχει στις 29 πολιορκίες που δέχθηκε η Πόλη και να δημιουργεί νοερές εικόνες μαχών.

Ο πύργος που βρίσκεται πιο κοντά στον Κεράτιο κόλπο είναι ο πύργος του Αγίου Νικολάου, αφού σε πολύ κοντινό σημείο βρίσκονταν ναός αφιερωμένος στον Άγιο. Παρατηρώντας με κοφτερή ματιά τα τείχη, είδα επιγραφές σε μαρμάρινα διαζώματα που μαρτυρούν πως οι ανακαινίσεις και επιδιορθώσεις των οχυρωμάτων της Πόλης ήταν διαχρονικό μέλημα των Αυτοκρατόρων.

Στον ψηλότερο πύργο του τείχους σχηματίζεται με λευκές πλάκες η επιγραφή “Μιχαήλ του Αυτοκρρος“, ενώ Σταυροί ακολουθούν. Ο τρόπος κατασκευής των Τειχών, η διακόσμηση και οι επιγραφές τους, εκτός της πρακτικής εφαρμογής τους, ασκούσαν και ψυχολογική επιρροή.

Τα Τείχη διέθεταν 3 μεγάλες πύλες και οι δύο από αυτές περιτειχίσθηκαν ήδη πριν από την Άλωση και η παρουσία τους γίνεται αντιληπτή μόνο από προσεκτικές ματιές.

Περνώντας στον περίβολο ανάμεσα στα δύο τείχη ακουλούθησα την πορεία που άλλοτε οδηγούσε στο Αγίασμα του Αγίου Βασιλείου. Σε αυτόν τον χώρο ύπαρχει στις μέρες μας τουρμπές και ανάμεσα στο κιουλάχια και τα χώματα μόλις που κατάφερα να διακρίνω το άνω μέρος της πύλης των Βαλχερνών. Αριστερά και δεξιά μου οι πύργοι επιβλητικοί και με εμφανή τα σημάδια των επιδιορθώσεών τους κατά τους βυζαντινούς χρόνους.

Οι πύργοι επαρκούσαν για την άμυνα και μετά την κατασκευή του Λεοντείου Τείχους αλλά απέκτησαν νέο, μεγαλύτερο ύψος. Για να αντέξουν το επιπλέον βάρος χρησιμοποιήθηκαν ελαφρότερα υλικά και η διαφορά ανάμεσα στο άνω και στο κάτω μέρος των πύργων είναι εμφανής.

Το κομμάτι του οχυρώματος των Βλαχερνών που ακολουθεί διαφοροποιείται και πάλι αφού τα τμήματα που αντικρίζει κάποιος είναι μεταγενέστερα και έχουν άμεση σχέση με το παλάτι των Βλαχερνών. Σε αυτό το σημείο βρίσκονταν το βασικό μέρος των ανακτόρων και επικοινωνούσε με διαμερίσματα των Τειχών. Το τείχος διαμορφώθηκε την εποχή του Αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού και την ματιά τραβά η συμπαγής κατασκευή των φυλακών του Μιχαήλ Ανεμά, 12 σκοτεινών διαμερισμάτων που στις μέρες μας ανακατασκευάζονται και σύντομα θα ανοίξουν οι πύλες τους για τους επισκέπτες.

Ακολουθεί ο Πύργος του Ισαάκ Αγγέλου με τρομερή ιστορική και αρχιτεκτονική αξία αφού αποτελεί το μοναδικό απομεινάρι από το Παλάτι των Βλαχερνών ενώ τα 3 μεγάλα παράθυρα του πύργου δεν συναντώνται πουθενά αλλού στην Πόλη. Εντύπωση μου προξένησε η μεγαλοπρέπεια και ο όγκος του ακόμα και αν κατά το παρελθόν τα τείχη και οι πύργοι έδειχναν ψηλότεροι απ’ότι σήμερα. Αιτία είναι η ανάχωση του χώρου κατά τουλάχιστον 2-3 μέτρα με το πέρασμα των αιώνων.

Αρκετοί κίονες προεξέχουν απ΄τον πύργο αλλά και συχνά από άλλα σημεία των τειχών. Αυτό δεν έγινε κακέκτυπα ή απερίσκεπτα αλλά οι τοποθετημένοι κίονες χρησίμευαν ως βάση εξώστη. Από εκεί η πανοραμική θέα εξασφάλιζε οπτική πρόσβαση στον Κεράτιο, από τον λόφο του Πέραν ως τον Γαλατά, από την Αγιά Σοφιά ως τα βάθη της θάλασσας του Μαρμαρά αλλά και σε όλη την πεδιάδα έξω από τα Τείχη της Κωνσταντινούπολης.

Κατά μήκος των Τειχών ακολουθεί η Πύλη της Αργυρολίμνης, το σημείο που οδηγούσε κατευθείαν στο Παλάτι των Βλαχερνών και χρησιμοποιούσαν κυρίως οι Αυτοκράτορες. Και τούτη η Πύλη εντοιχίστηκε πριν από την Άλωση της Πόλης ενώ η παρακείμενη επιγραφή πιθανόν κοσμούσε τον πύργο του Ισαάκ Αγγέλου και κατάπεσε, με αποτέλεσμα μελλοντικοί Αυτοκράτορες να την τοποθετήσουν στον διπλανό πύργο.

Εκτός των Τειχών υπάρχει ένα ακόμη κτίσμα που ανήκει στην εποχή των τελευταίων Παλαιολόγων, δείχνοντας την διαχρονική σημασία των Τειχών αλλά και τις ασταμάτητες ανακαινίσεις, ακόμα και στα χρόνια της παρακμής. Από τον 7ο αιώνα επί Ηρακλείου ως και τις ημέρες της Αλώσεως οι αυτοκράτορες δεν λησμόνησαν ποτέ την σημασία των Τειχών των Βλαχερνών.

Αποφάσισα να κινηθώ προς την εσωτερική πλευρά των Τειχών, από την πλευρά των αμυνομένων, εκεί που τα Τείχη δείχνουν να ξεπετάγονται μέσα από κήπους και παρατημένους υπαίθριους χώρους. Περπάτησα γύρω από αυτά και η πυκνή βλάστηση, η απόλυτη ησυχία και η μισογκρεμισμένοι πύργοι μου δημιούργησαν την εντύπωση πως γύρω μου δεν υπήρχε η σύγχρονη μεγαλούπολη αλλά μόνο ανεξερεύνητα ερείπια του παρελθόντος.

Μπορεί η θρυλική Κερκόπορτα να ταυτίζεται με το παραπόρτιο Ξυλόκερκον που βρίσκεται στο σημείο επαφής του Τεκφούρ Σαράι με τα Θεοδοσιανά Τείχη, όμως οι πολλές μικρές πύλες στα Τείχη των Βλαχερνών εξάπτουν την φαντασία, δημιουργώντας νοερές εικόνες των τελευταίων στιγμών πριν την πτώση της Πόλης.

Στην κορυφή των Τειχών των Βλαχερνών βρίσκεται η Καλιγαρία Πύλη επειδή στην περιοχή είχαν εγκατασταθεί υποδηματοποιοί, ενώ η συνήθης ονομασία είναι Χαρσία από παραφθορά της λέξης εγκάρσια αφού είναι λοξή. Το ύψος του σημείου εκμεταλλεύτηκε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος για να εποπτεύσει τις εχθρικές κινήσεις το τελευταίο πρωινό πριν την οριστική πτώση της Πόλης. Ο διπλανός πύργος όπου ανέβηκε του πρόσφερε ιδανική θέα και εκεί ήταν το τελευταίο σημείο που εθεάθη πριν περάσει στο “στρατόπεδο” των θρύλων.

Από το ψηλό σημείο που βρισκόμουν, άφησα την ματιά μου να κινηθεί κατά μήκος των Τειχών των Βλαχερνών, από την Καλιγαρία Πύλη ως τις όχθες του Κεράτιου κόλπου. Τα ρωμαλέα Τείχη απλωμένα κατα μήκος με τους αγέρωχους πύργους να τα συνοδεύουν. Στην θέση του Παλατιού στέκει τώρα το Ivaz Efendi Camii, κατασκευασμένο με υλικά από το ίδιο το ανάκτορο. Η θέση του είναι η καλύτερη ένδειξη για το λόγο που το παλάτι των Βλαχερνών ονομάζονταν “Υπερύψηλον”. Η πανοραμική του θέση, ο πλούτος και η αυτοκρατορική του μεγαλοπρέπεια δικαιολογούσαν απόλυτα την ονομασία του. Μπροστά του ο πύργος του Ισαάκ Αγγέλου και τα υπόλοιπα μέρη του Τείχους των Βλαχερνών και πέρα από αυτό απλώνεται ένα κατάφυτο δασύλλιο.

Έμεινα αποσβολωμένος να παρατηρώ τις εικόνες μπροστά μου, ώσπου η αχαλίνωτη φαντασία μου βοήθησε να παρουσιαστούν πολεμιστές ανάμεσα στα μικρά δεντράκια, ενώ οι υπερασπιστές της Πόλης περνούσαν από πύργο σε πύργο, περιτρέχοντας τα πλατιά τείχη και παρατηρώντας τις κινήσεις των εχθρών. Οι ψιχάλες που είχαν κάμποση ώρα ξεκινήσει να βρέχουν το πρόσωπό μου δυνάμωσαν και μετατράπηκαν σε βροχή, “σβήνοντας” τους πολεμιστές και τις μάχες από μπροστά μου. Τα Τείχη των Βλαχερνών παρέμειναν μόνα και έρημα μα μεγαλοπρεπή και επιβλητικά όπως κάποτε.

Πηγή: Τι χαμπέρια από την Πόλη;
Αναδημοσίευση από: Βυζαντινών Ιστορικά