Θεοτοκᾶς Γιῶργος
Θεοτοκᾶς Γιῶργος
Γεννήθηκε τό 1905 στήν Κωνσταντινούπολη. Μετά τήν Μικρασιατική Καταστροφή, ἡ οἰκογένειά του, ἐγκαθίσταται στήν Ἀθήνα ὅπου καί σπούδασε στή Νομική Σχολή. Πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας καί δοκιμιογράφος, ὑπῆρξε ἀπό τούς ὑψηλοτάτου κύρους μέ μεγάλη ἀπήχηση στούς νέους τῆς ἐποχῆς του, πνευματικός δάσκαλος. Τό συγγραφικό του ἀποτύπωμα, πρωτοπόρο, τόν κατέταξε ἀνάμεσα στούς σημαντικότερους τῆς Γενιᾶς τοῦ ΄30. Τό Ἐλεύθερο Πνεῦμα εἶναι τόσο ὁ ὁρισμός αὐτῆς τῆς πρωτοπορίας ὅσο καί ἡ ἀπόδειξη τῆς ἀφομοίωσης τοῦ φιλελευθερισμοῦ του ("καινούριο ὔφος, πρωτότυπες πυκνές ἰδέες, ἐπίπεδο σκέψης κριτικῆς εὐρωπαϊκό, κάτι πού ὅλοι ζητούσαμε καί περιμέναμε.") στήν ἑλληνική παράδοση.
~ Φτάσαμε σ΄ ἕνα τέτοιο σημεῖο τῆς πνευματικῆς ἐξέλιξής μας πού αἰσθανόμαστε πολύ βαθιά τήν ἀνάγκη τῆς ἀνώτερης πεζογραφίας. Δέν πρόκειται μονάχα νά δικαιολογήσουμε τή θέση πού κρατοῦμε μέσα στήν εὐρωπαϊκή οἰκογένεια. Αὐτό καταντᾶ δευτερεύουσα ὑπόθεση. Πρόκειται προπαντός νά ζήσουμε ἐμεῖς οἱ ἴδιοι, νά προσφέρουμε στόν ἑαυτό μας τήν ἀπαραίτητη πνευματική τροφή. Χωρίς μιά πεζογραφία ἀνάλογη μέ τίς σημερινές πνευματικές ἀνάγκες τῆς Ἑλλάδος, ἡ ζωή μας εἶναι μισή. Ὅσο κι ἄν ἀγαποῦμε τούς ποιητές μας, δέν μποροῦμε νά ζήσουμε στόν εἰκοστό αἰώνα μονάχα μέ λυρισμό καί δέν ἀρκοῦν πιά γιά νά θρέψουν τή σκέψη μας οἱ ἡθογράφοι, τά δογματικά κηρύγματα κι οἱ ἀγορεύσεις τῶν πολιτευομένων. Θέλουμε ἀληθινή συζήτηση ἰδεῶν, ἀληθινό θέατρο, ἀληθινό μυθιστόρημα. Θέλουμε οὐσία. ~
Ὁ Ὀδυσσέας Ἐλύτης, στ΄ Ἀνοιχτά Χαρτιά γράφει:
"Προσωπικά ἐγῶ, εἴχα μαγνητισθεῖ κι ἀπό ἕνα ἄλλο βιβλίο, ἀπό τίς Ὥρες Ἀργίας. Μοῦ ἄρεσε αὐτό τό πρωτότυπο, τό ἀκαθόριστο εἶδος, τό ὕφος τό ξέγνοιαστο καί τολμηρό μαζί, ἕνα παιχνίδι πού κατάφερνε νά σέ παρασύρει χωρίς νά τό καταλαβαίνεις στά πιό σοβαρά, τόν Ἑλληνισμό, τήν Ὀμορφιά τήν Ἔμπνευση, τή Δημιουργία. Διάβαζα καί ξαναδιάβαζα τό κείμενο ὅπου μιλοῦσε γιά τό Αἰγαῖο. Πρώτη φορά ἔβλεπα νά προσπαθεῖ κάποιος νά συνειδητοποιήσει ἕνα πνεῦμα γενικότερο, πού ἀφοροῦσε τή θαλασσινή φυσιογνωμία τῆς Ἑλλάδος καί πού ἔνιωθα ὅτι, τροφοδοτημένο ἀπό τή μόνη γνήσια προσωπική μου ἐμπειρία, μέ πλημμύριζε καί ζητοῦσε μέ χίλιες δυνατότητες ἐναλλαγῆς νά βρεῖ τήν ἔκφρασή του στή γλώσσα τῆς σημερινῆς εὐαισθησίας, στό καινούριο ποιητικό ἰδίωμα.
Αὐτός ἦταν ὁ Θεοτοκᾶς."
Ὁ Ἐλύτης μίλησε γιά τήν γλώσσα τῆς εὐαισθησίας, μέσω τῆς ὁποίας, ὁ Θεοτοκᾶς, προσπάθησε νά ἐκφράσει τίς σύγχρονες ἀνησυχίες του. Ποιά ἦταν ὅμως ἡ ἄποψή του γιά τήν ἑλληνική γλώσσα; Ὄντας στό κίνημα τοῦ δημοτικισμοῦ ἀναφέρει:
Εἶναι κόρη ἀπό μεγάλη γενιά, εἶναι ἡ θυγατέρα τῆς γλώσσας τῶν ἀρχαίων Ἀθηναίων συγγραφέων, τό σόϊ της βαστᾶ ἀπό τούς τραγικούς, τόν Πλάτωνα, τό Θουκυδίδη, κι ἀπό τήν Καινή Διαθήκη. - Γιά τή γλώσσα καί τό ὕφος
Θά πρέπει κάποτε νά βαλθοῦμε νά καταστρώσουμε, μέ ἐλευθερία πνεύματος, μιά πλήρη ἀπογραφή τῆς ἐθνικῆς μας κληρονομίας, νά ξεχωρίσουμε ποιά στοιχεῖα της εἶναι ἄχρηστα καί ποιά δέν εἶναι. Καί ποιά, ἐπίσης, εἶναι τυχόν ἀρνητικά καί ὁπωσδήποτε ἄχρηστα γιά τό μέλλον...Ἡ ἑλληνική γλώσσα εἶναι, ἀνάμεσα στά στοιχεῖα αὐτά, ἕνα ἀπό τά τρία ἤ τέσσερα πολυτιμότερα καί πρέπει νά τή φυλάγουμε ὥς κόρην ὀφθαλμοῦ, νά τήν προστατεύουμε ἀπό τή νοθεία, τή σύγχυση καί τήν προστυχιά πού τήν ἀπειλοῦν σήμερα σέ κάθε της βῆμα, νά προσπαθοῦμε νά μαθαίνουμε τούς ὁμοεθνεῖς μας νά τή χρησιμοποιοῦν μέ ἀγάπη καί σεβασμό. - Ἡ ἰδεολογική κρίση τῆς ἐποχῆς μας
Ἰχνηλατῶντας τά μονοπάτια τῆς Ὀρθοδοξίας ἀνακαλύπτει την συνύφανσή της μέ τά χρώματα τῆς Ἑλλάδας, τίς παραδόσεις, τά ἤθη καί ἔθιμα τῶν Ἑλλήνων.
Οἱ μεγάλες ἑορτές της, ὁ Εὐαγγελισμός, τό Πάσχα, ὁ Δεκαπενταύγουστος, τά Χριστούγεννα καί τά Δωδεκάμερα καί ἄλλες, εἶναι κάθε χρόνο οἱ μεγάλες μέρες τῆς Ἑλλάδας, οἱ μέρες ὅπου τό ἐθνικό σύνολο αἰσθάνεται περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλην ὥρα τήν ἑνότητά του, τήν ἀλληλεγγύη του, τήν ἀμοιβαία ἀγάπη τῶν μελῶν του. Αὐτή ἡ θαλπωρή, αὐτά τά ζεστά πνευματικά κύματα, πού μεταδίδονται ἀκατάπαυστα, σ΄ ὅλην τήν Ἑλλάδα. ἀπό τούς ὀρθόδοξους ναούς κι ἀπό τίς βυζαντινές τους ἀκολουθίες, ἀποτελοῦν στοιχεῖο συστατικό, ἐκ τῶν ὧν οὐκ ἄνευ, τῆς ἑλληνικῆς ζωῆς. - Τά πεπραγμένα τῆς Ὀρθοδοξίας
Στήν προσπάθειά του νά ἐντοπίσει τήν ταυτότητα τῶν Νεοελλήνων, ἔδωσε τήν δική του ἀπάντηση στό ἐρώτημα περί ἑλληνικότητας τοῦ Βυζαντίου. Ἕνα δύσκολο ἐρώτημα πού ἀπασχόλησε τούς ἱστορικούς σέ παγκόσμιο ἐπίπεδο.
Τό λιγότερο, ὡστόσο, πού μπορεῖ κανείς νά πεῖ, δίχως νά χαρακτηριστεῖ ὑπερβολικός, εἶναι πώς ἡ ἐπικράτηση τῆς γλώσσας προϋποθέτει ἀναμφισβήτητα τήν κοινωνική καί πνευματική ὑπεροχή τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου. Δέν μπορεῖ νά εἶναι τυχαῖο γεγονός ὅτι ἡ Αὐτοκρατορία, ὅταν ἔπαψε νά χρησιμοποιεῖ τή λατινική, υἱοθέτησε τήν ἑλληνική καί ὄχι την σλαβική, τήν ἀρμενική, τήν ἀραβική ἤ ὁποιαδήποτε ἄλλη γλώσσα μιλιόταν στά ἐδάφη της.Τό πιθανότερο εἶναι ὅτι ὁ ἀλλόγλωσσος καί ἀλλόφυλος "Ρωμαῖος", ὅταν ἄρχιζε νά ἔχει κοινωνικές φιλοδοξίες, πάσχιζε νά γίνει ἑλληνόφωνος καί νά ἀφομοιωθεῖ, ὅσο τό δυνατόν περισσότερο, μέ τά ἑλληνόγλωσσα στοιχεῖα, γιατί αὐτό ἦταν τό χρίσμα τῆς κοινωνικῆς προαγωγῆς. - Τό Βυζάντιο καί ὁ ἑλληνισμός
Ἀναγνωρίζει, μέσω τῆς ἱστορικῆς πορείας τοῦ Βυζαντίου, τήν πνευματική κληρονομιά, πού μᾶς ἄφησε καί κάνει ἐκτενή ἀναφορά στήν σοφία τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἡ μυστικιστική ἐμπειρία πλέον, γιά τόν Θεοτοκᾶ, συναντᾶται στά ἡσυχαστήρια τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί παραμένει ἄγνωστη στή ὑπόλοιπη Ἑλλάδα.
Μετά τήν κατάρρευση τῆς Αὐτοκρατορίας, ἡ Ἐκκλησία ἦταν ὁ μόνος ἑλληνικός θεσμός πού ἐπιζοῦσε καί, ὑποχρεωτικά, ὁλόκληρη ἡ ἐθνική ζωή συγκεντρώθηκε κάτω ἀπό τή σκέπη της. Χάρη στό ὑψηλό της φρόνημα καί τή γενναιότητά της, στή σοφία της καί στίς ἐξαίρετες διπλωματικές της ἱκανότητες μέ κύριο προορισμό νά προφυλάξει τήν ὕπαρξη τοῦ ἔθνους καί νά προετοιμάσει τή νέα του ἐλευθερία. Τόν καιρό τῶν ἀπελευθερωτικῶν ἀγώνων ἡ Ἐκκλησία συνωμότησε, πολέμησε, θυσιάστηκε ἡρωϊκά σε ὅλα τά μέτωπα, γιά τό μεγάλο ἐθνικό ἰδανικό. Ἡ εὐγνωμοσύνη τοῦ Ἑλληνισμοῦ πρός τήν ἐκκλησία εἶναι ἀστείρευτη καί πανθομολογούμενη, γιά τόν ἀνεκτίμητο ἱστορικό της ρόλο στούς αἰῶνες τοῦ ἐθνικοῦ κατατρεγμοῦ. - Τά πεπραγμένα τῆς Ὀρθοδοξίας
Κατακλείδα αὐτῆς τῆς μικρῆς ἀναφοράς στήν μεγάλη προσφορά τοῦ Θεοτοκᾶ, στήν ἑλληνική λογοτεχνία, ἐπιλέχθηκε ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό τό: - Ἰδεολογική κρίση τῆς ἐποχῆς μας
{...} Δέν θά εἶναι τό μελλοντικό μας κράτος κλειστό καί "κυρίαρχο" καί "αὐτοτελές" ὅπως τό θέλησαν οἱ πατέρες μας. Θά εἶναι Πολιτεία-μέλος μιᾶς κάποιας μεγάλης Ὁμοσπονδίας ἤ Συνομοσπονδίας.
Πηγές:
Ἑλεύθερο Πνεῦμα, ἐκδόσεις, Ἐστία
Ἀνοιχτά Χαρτιά, ἐκδόσεις, Ἰκαρος
Ἐθνική κρίση, ἐκδόσεις, Θεμέλιο
Ἡ ὀρθοδοξία στόν καιρό μας, ἐκδόσεις, Οἱ ἐκδόσεις τῶν Φίλων
Στοχασμοί καί θέσεις, ἐκδόσεις, Ἐστία
Χρύσα Νικολοπούλου/Ἑλλήνων Φῶς
