Το κουπί του Άι-Λια κι ο Οδυσσέας..

Προφήτης Ηλίας ο Θεσβίτης

"Μία από τις μεγαλύτερες γιορτές του Ιουλίου είναι του Προφήτη Ηλία (20 Ιουλίου). Ο προφήτης θεωρείται έφορος της βροχής, των βροντών και των κεραυνών. Αυτόν επικαλούνται οι Κύπριοι χωρικοί, όταν αλωνίζουν, "για να πέψει τον αέραν του" και του προσφέρουν θυσία "μίαν τηγανιάν", την οποίαν εκθέτουν σε μέρος ψηλό, μέχρι να φυσήξει άνεμος. Σ'αυτόν θυσιάζουν οι Έλληνες χωρικοί της Βορ.Θράκης, που μετανάστευσαν το 1923 στη Μακεδονία, για να στείλει τη βροχή του. Αλλά η θυσία τους (κουρμπάνι χωριανική)

δε γίνεται κατά την εορτήν του αγίου, διότι η βροχή τότε δε χρειάζεται' γίνεται μετά τον άι-Γιώργη και πριν του αγίου Αθανασίου (2 Μαϊου), όποια Δευτέρα τύχει, να γιορτάσουν επίτηδες, να τιμήσουν τον Προφήτη Ηλία, να τους λυπηθεί ο Θεός και να βρέξει. Σφάζουν 10-15 πρόβατα αρσενικά όλα.

Την προηγουμένη ημέρα γίνεται δέηση, η λεγόμενη περπερούνα'

τα κορίτσια στολίζουν ένα ορφανό κορίτσι με πράσινα χόρτα και πηγαίνοντας στο ποτάμι βρέχονται όλα με τα ρούχα τους και με ένα μπακιράκι νερό γυρίζουν χορεύοντας και τραγουδώντας την Περπερούνα σε όλο το χωριό." (Γ.Α.Μέγα, "Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας")

"Κι όταν αστράφτει και βροντά, είναι πάλι ο Προφήτης που τρέχει στον ουρανό με το αμάξι του καταδιώκοντας κάποιο δράκο ή το διάβολο και έχοντας ως όπλο του τον κεραυνό. Γι'αυτό κι ο Προφήτης Ηλίας λατρεύεται πάνω στις κορυφές των βουνών. Έτσι πολλές κορυφές των ελληνικών βουνών έχουν τ'όνομα τ'άι-Λιά και στις περισσότερες είναι χτισμένα ξωκλήσια, αφιερωμένα σ'αυτόν. Το γνωστότερο είναι αυτό που βρίσκεται πάνω στην ψηλότερη κορυφή του Ταϋγέτου, ο οποίος λέγεται κοινώς Αγιολιάς. Την ημέρα της γιορτής του προσκυνητές σκαρφαλώνουν με κόπο στην κορυφή εκείνη και ανάβουν το βράδυ μεγάλη φωτιά, όπου ρίχνουν άφθονο λιβάνι ως αφιέρωμα στον άγιο Ηλία. Όταν δουν τη φωτιά εκείνη όσοι που κατοικούν στις γύρω περιοχές, ανάβουν φωτιές με χόρτα και άχυρα και πανηγυρίζουν χορεύοντας γύρω απ'αυτές ή πηδώντας από πάνω τους. [...]

Το γεγονός, ότι ο άγιος λατρεύεται σχεδόν αποκλειστικά πάνω στις κορυφές, ο λαός το εξηγεί με διάφορους τρόπους' είναι στα ψηλά, λέγουν, για τον καιρό, για τη βροχή, σύμφωνα με την πίστη ότι ο Προφήτης είναι έφορος της βροχής και των ανέμων. Το εξηγούν με την εξής παράδοση:

Ο άι-Λίας ήταν ναύτης και, επειδή έπαθε πολλά στη θάλασσα και πολλές φορές εκόντεψε να πνιγεί, εβαρέθη τα ταξίδια και αποφάσισε να πάει εις μέρος που να μην ηξεύρουν τι είναι θάλασσα και τί είναι καράβια. Βάνει το λοιπόν στον ώμο το κουπί του και βγαίνει στη στεριά, και όποιον απαντούσε τον ερωτούσε τι είναι αυτό που βαστάει. Όσο του έλεγαν Κουπί τραβούσε ψηλότερα' ώσπου έφτασε στην κορφή του βουνού. Ρωτάει τους ανθρώπους που εύρε κει τί είναι, και του λένε Ξύλο. Κατάλαβε λοιπόν πως αυτοί δεν είχαν ιδεί ποτέ τους κουπί και έμεινε μαζί τους εκεί στα ψηλά. " (Γ.Α.Μέγα, "Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας")

"Η παράδοση αυτή δεν είναι δημιούργημα του σημερινού λαού' όλα της τα στοιχεία τα βρίσκουμε στον αρχαίο μύθο, το σχετικό με τον εξιλασμό του Οδυσσέα. Όπως είναι γνωστό, στη Νέκυια της Οδύσσειας (λ121 κ.ε.) ο ήρωας, αφού σκοτώσει τους μνηστήρες, παρακινείται απ'τον Τειρεσία να πάρει ένα κουπί και να πάει σε τόπο, όπου οι άνθρωποι δε γνωρίζουν τι είναι θάλασσα, πλοίο και κουπί' θα καταλάβει πότε πρέπει να σταματήσει, όταν συναντήσει έναν οδοιπόρο που θα του πει, πως το κουπί είναι φτυάρι. Τότε να μπήξει το κουπί στη γη και να θυσιάσει στον Ποσειδώνα. Προφανώς διασκευή του αρχαίου μύθου είναι η νεοελληνική παράδοση που θέλει να εξηγήσει διατί τον άι-Λια τον βάνουν πάντα στα ψηλώματα." (Γ.Α.Μέγα, "Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας")

(η εικόνα από το "Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν λεξικόν Ηλίου")

"Αλλά όπως απέδειξε ήδη ο Ν.Γ.Πολίτης (Λαογρ.Σύμμ.Β'147) η λατρεία του αγίου πάνω στις κορυφές των βουνών είναι υπόλειμμα της αρχαίας θρησκείας, καθώς ο άγιος Ηλίας συνταυτίστηκε με τον ήλιο. Ο χριστιανικός δηλαδή άγιος Ηλίας μπορεί λόγω των ιδιοτήτων που του αποδίνονται, να θεωρείται αντικαταστάτης του κεραύνιου και νεφεληγερέτη Δία, αλλά συνδέεται και με τον Ήλιο, με τον οποίο ταυτίζεται κατά το όνομα, αλλά έχει κι άλλες πολλές ομοιότητες. Άλλωστε και στην αρχαιότητα ο Ήλιος ταυτιζόταν με το Δία, που ως θεός των μετεωρολογικών φαινομένων λατρευόταν πάνω στις βουνοκορφές. Επειδή λοιπόν κι ο ήλιος όταν ανατέλλει, φαίνεται να ανεβαίνει λαμπρός απ'τις κορυφές που φωτίζει πρώτες με τις ακτίνες του, αλλά και ο "όμβριος και ερίγδουπος" θεός που σηκώνει την κακοκαιρία στη διάρκεια των καταιγίδων, φαίνεται να έχει την έδρα του πάνω στις βουνοκορφές, αυτές ήταν οι πιο κατάλληλες και για τη λατρεία του αγίου Ηλία, με την οποία η εκχριστιανισμένοι Έλληνες αντικατέστησαν τη λατρεία του θεού Ηλίου." (Γ.Α.Μέγα, "Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας")

Πηγή: Φιρίκι