X. Ναξάκης: Ο Ασώματος άνθρωπος

Στο θαυμάσιο έργο της γερμανικής λογοτεχνίας της περιόδου του ρομαντισμού, «Η αξιοθαύμαστη ιστορία του Πέτερ Σλέμιλ», ο ήρωας συναντάει σε ένα στενοσόκακο ένα παράξενο τύπο που του προτείνει μια ασυνήθιστη αγοραπωλησία. Να του πουλήσει τη σκιά του με αντάλλαγμα ένα μαγικό πουγκί από μαροκινό δέρμα που είναι πάντα γεμάτο από χρυσά νομίσματα. Ο Πέτερ Σλέμιλ, μετά την ανταλλαγή, απομακρύνθηκε με γοργά βήματα για να γίνει όμως στη συνέχεια περίγελος των περαστικών. Οι γυναίκες φώναζαν «Χριστός και Παναγία! Ο κακομοίρης δεν έχει πια σκιά!» και οι μαθητές ενός σχολείου του απευθύνθηκαν κοροϊδευτικά: «Οι καθωσπρέπει άνθρωποι έχουν τη συνήθεια να παίρνουν μαζί τη σκιά τους όταν βγαίνουν στον ήλιο». Για να γλιτώσει επιτάχυνε το βήμα του και τους πέταξε άφθονα νομίσματα…….

Ο ψηφιακός άνθρωπος με τη δικτυωμένη ζωή είναι ένας Σλέμιλ, ένας ασώματος άνθρωπος, χωρίς συναισθήματα, ψυχή, χωρίς σκιά. Τα πούλησε στο θεό της τεχνοεπιστήμης, ανταλλάσσοντας την πραγματική ζωή με την εικονική. Συνήθως ο δημόσιος διάλογος για το διαδίκτυο εξαντλείται είτε στην άκριτη υποστήριξη ενός μέσου που εκθειάζεται ως το σύμπαν της ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση, ένα επίγειο τεχνολογικό παράδεισο, μέχρι του σημείου ο αναλφαβητισμός να μετριέται με την πρόσβαση στον κυβερνοχώρο ,ως ένα δίκτυο αλληλοενημέρωσης που βοηθάει την εδραίωση οριζόντιων αντιεραρχικών σχέσεων(!!), είτε εξαντλείται στην κριτική της σκοτεινής πλευράς του: παιδόφιλοι, πωλητές πορνογραφικού υλικού, πρώην χάκερ που λειτουργούν ως τεχνολογική μαφία υποκλέπτοντας πιστωτικές κάρτες, αυταρχικές κυβερνήσεις που ελέγχουν τους πολίτες τους, πράκτορες που υποκλέπτουν κρατικά μυστικά και βιομηχανικά σχέδια, κλπ. Η κριτική πρέπει να προχωρήσει πέρα από την παραπάνω προφανή σκοτεινή πλευρά της διαδικτυακής «ελευθερίας». Ούτε πρέπει να μείνουμε στη σημαντική κατά τα άλλα οικονομική της διάσταση. Χρησιμοποιώντας τις υπηρεσίες (πληροφορίες, μουσική, βιβλία, ηλεκτρονικά παιγνίδια, κοινωνική δικτύωση), που προσφέρουν δωρεάν ή με χαμηλό αντίτιμο η Google , το facebook, η Microsoft, η Apple ή η Amazon τους προσφέρουμε ταυτόχρονα δωρεάν τις καταναλωτικές προτιμήσεις μας, τον σεξουαλικό προσανατολισμό μας, τη συχνότητα της συμπεριφοράς μας, τον εαυτό μας. Ο εαυτός μας ψηφιοποιείται, γίνεται πληροφορίες και πουλιέται στη συνέχεια στις επιχειρήσεις που μας βομβαρδίζουν με εξειδικευμένες διαφημίσεις. Οι γιγάντιες επιχειρήσεις του διαδικτύου πουλάνε τον τρόπο ζωής μας ως εμπόρευμα, τον οποίο προσφέραμε εμείς σχεδόν δωρεάν και στη συνέχεια τα εμπορεύματα αγοράζουν εμάς αφού καλύπτουν τις εξατομικευμένες μας προτιμήσεις. Ούτε βέβαια η κριτική εξαντλείται στην αφελή (;)θέση των φιλελεύθερων και αριστερών επιστημολόγων ότι η τεχνολογία είναι ουδέτερη και η χρήση της είναι καλή ή κακή. Αλήθεια οι επιστήμονες που παράγουν επιστημονική γνώση και εφαρμοσμένη τεχνολογία λειτουργούν χωρίς αξιακές αναφορές, σε ένα κοινωνικό και ιδεολογικό κενό;

Το κρίσιμο ζήτημα με το διαδίκτυο είναι η εικονικότητά του. Οι σύγχρονες τεχνολογίες της πληροφορικής, της επικοινωνίας και των πολυμέσων μετασχηματίζουν τον κόσμο σε εικονικό, σε ένα εκτεταμένο πεδίο πληροφοριών, σε μια παράσταση ή ομοίωμα του πραγματικού. Το γεγονός αυτό οδηγεί στη δημιουργία ενός τεχνολογικού σύμπαντος που διευρύνει την κατασκευασμένη διαμεσολάβηση της αμεσότητας (Ι.Γ. Καλλίνικος)και δημιουργεί μορφές επικοινωνίας που καθιστούν περιττή τη συμμετοχή της ανθρώπινης ολότητας ως ενότητα σώματος, εμπειρίας και νόησης. Η ρίζα της εικονικότητας είναι ο καρτεσιανός διαχωρισμός νου(ψυχή) από το σώμα, που είναι μη σκεπτόμενο, έχει απλώς έκταση και μηχανικά μέρη. Η νόηση όμως παράγεται από τον οργανισμό ως σύνολο (εγκέφαλος και σώμα) και από τον οργανισμό εν δράση ( αλληλεπίδραση με το περιβάλλον). Η ψυχή λέει ο A.R.Damasio «αναπνέει μέσω του σώματος και ο πόνος, είτε ξεκινάει από το δέρμα είτε από μια νοητική εικόνα, συμβαίνει στη σάρκα». Σήμερα η τεχνολογικά κατασκευασμένη αναπαράσταση του κόσμου, μέσω του διαδικτύου, τείνει να αντικαταστήσει την ενεργή συμμετοχή του ανθρώπινου σώματος και πνεύματος στην αντίληψη και ιδιοποίηση του κόσμου.

Οι συνέπειες αυτής της αντικατάστασης είναι : 1)η κατάργηση της αναλυτικής σκέψης, αρκεί μηχανιστικά να αντιγράφουμε ή να παρακολουθούμε στο δίκτυο τη ροή των δεδομένων, 2) οι χρήστες ως μεταμφιεσμένοι ατομιστές επικοινωνούν με τους εφήμερους φίλους τους ή τους σκοτώνουν μ’ ένα κλικ, 3) στην ψηφιακή επικοινωνία χάνουμε το βλέμμα του άλλου, την δέσμευση, την αντίληψη του κινδύνου, τα συναισθήματα, την διαπροσωπική σχέση , τις δεξιότητες που απορρέουν από την αλληλεπίδραση του εγώ με τον άλλο και το περιβάλλον, την αίσθηση της πραγματικότητας, όλα αυτά που δίνουν νόημα στην ύπαρξη. Σύμφωνα με τον Σωκράτη «η ψυχή του φιλοσόφου ατιμάζει το σώμα και το αποφεύγει…και άρα δεν είναι αυτό….δίκαιο…..και καλό και αγαθό;» (Πλάτωνος Φαίδων). Και η απάντηση του Νίτσε στο τάδε έφη Ζαρατούστρα «θέλω να μιλήσω σε αυτούς που περιφρονούν το σώμα. Μακάρι να μην μάθουν, κι ούτε να διδάξουν διαφορετικά πράγματα, μα μόνο να αποχαιρετήσουν το ίδιο τους το σώμα- και έτσι να απομείνουν βουβοί».

Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του Ρενέ Μαγκρήτ.

Πηγή: Αντίφωνο