Το ζήτημα της πολιτικής μονάδας (εθνικό κράτος κ.λπ). Εν συντομία.

Ήδη από την εποχή του Metternich, πολιτικές μονάδες όπως αυτές που σήμερα ονομάζουμε εθνικά κράτη θεωρούνταν μη λειτουργικές. Πριν και μετά από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο τα «έθνη-κράτη» θεωρήθηκαν ξανά «εκτός εποχής». Πριν ακόμα γεννηθούν ή/και ολοκληρωθούν εσωτερικά, τα εθνικά κράτη θεωρήθηκαν «γέρικα» και «ξεπερασμένα». Το ζήτημα, όμως, δεν είναι το εθνικό κράτος καθεαυτό αλλά αυτό της πολιτικής μονάδας. Οι άνθρωποι που θεωρούν ξεπερασμένα τα εθνικά κράτη βλέπουν συνήθως μια ευθύγραμμη και προοδευτική εξέλιξη στα πράγματα και όχι μια αντιπαράθεση ή σχέση χιλιετιών μεταξύ Πόλης και Αυτοκρατορίας.

Εάν ίσχυε, για παράδειγμα, το περί «προόδου» θεώρημα και η σιδηροδρομική-μονογραμμική αντίληψη περί ιστορίας, την οποία ενστερνίζονται οι άνθρωποι αυτοί, στις μέρες μας η Περσική Αυτοκρατορία θα έπρεπε να εκτείνεται - τουλάχιστον - από τα Ιμαλάϊα μέχρι τις Άλπεις.

Η ιστορία όμως κινήθηκε και συνεχίζει να κινείται διαφορετικά. Εν συντομία. Από τις αρχαίες ελληνικές πόλεις και την περσική αυτοκρατορία, από τις πόλεις της Μεσοποταμίας και αργότερα τις ιταλικές και ελβετικές πόλεις και τις επαφές τους με την βυζαντινή, οθωμανική και ρωμαιογερμανική αυτοκρατορία. Από τη μάχη των Βασιλέων εναντίον της Εκκλησίας και της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και τον θρίαμβο του μονάρχη τόσο επί της Αυτοκρατορίας όσο και επί της Εκκλησίας. Από την ενίσχυση του στέμματος έναντι της αριστοκρατίας. Από την ανάδυση των εθνικών κρατών και την κατάρρευση των αυτοκρατοριών (οι σπουδαιότεροι από τους αυτοκρατορικούς σχηματισμούς που διαλύθηκαν τους τελευταίους δύο αιώνες: Ισπανική αυτοκρατορία, Οίκος των Αψβούργων, Οίκος των Ρομανώφ, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Σοβιετική Ένωση, Γαλλική αυτοκρατορία, Γερμανική αυτοκρατορία, Βρετανική αυτοκρατορία, Πορτογαλική αυτοκρατορία, Ολλανδική αυτοκρατορία. Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα, τα εθνικά κράτη που προέκυψαν από την διάλυση των αυτοκρατοριών είναι, ή θα αποδειχθούν στο μέλλον, σημαντικότερα από τα παλαιά αυτοκρατορικά κέντρα: Πορτογαλία-Βραζιλία, Ολλανδία-Ινδονησία, Ισπανία-Μεξικό κ.λπ).

Αυτή είναι η «αντιπαράθεση ή σχέση» (ορισμένοι θα την ονόμαζαν «διαλεκτική») που παρατηρούμε ιστορικά, και όχι μια ευθύγραμμη εξέλιξη των μεγάλων και ανοιχτών χώρων της ρωμαϊκής ή περσικής αυτοκρατορίας ή της αλεξανδρινής εποχής.

Η ενιαία πολιτική μονάδα (την οποία στις μέρες μας σχηματικά ονομάζουμε «έθνος-κράτος») εκκινεί από τις λεγόμενες πόλεις-κράτη και συνεχώς εξελίσσεται. Θεωρείται συνήθως εσφαλμένα «κλειστή δομή» διότι προσπαθεί να διατηρήσει το καθεστώς αυτοκυβέρνησης. Στην πράξη όμως πόλεις-κράτη, όπως η Αθήνα, η Κόρινθος, οι Συρακούσες, η Ουγκαρίτ, η Βενετία κ.λπ χρησιμοποίησαν τη γεωγραφική θέση τους για να αναπτύξουν εκτεταμένα εμπορικά δίκτυα (π.χ, Χανσεατική Ένωση). Αυτές οι πόλεις ήταν συχνά ανοιχτές σε αλλαγές, πάλλονταν από νέες ιδέες και ήταν ικανές να παράσχουν έναν σχετικά άνετο τρόπο ζωής. Κύριο χαρακτηριστικό τους ήταν πως αρνούνταν να ενσωματώσουν ξένους στο σώμα των πολιτών τους, εν μέρει επειδή η ενσωμάτωση υπερβολικά μεγάλου αριθμού ξένων θα οδηγούσε αναπόφευκτα στην απώλεια της «δημοκρατικής» αρχής (αυτοκυβέρνησης και κυριαρχίας) στην οποία εδράζονταν (το ίδιο συμβαίνει και με τα σημερινά εθνικά κράτη). Γι' αυτόν το λόγο οι πόλεις-κράτη προσέκρουαν σε περιορισμούς σχετικά με την επέκταση τους. Οι ευρύτερες πολιτικές οντότητες που προσπάθησαν να δημιουργήσουν οι πόλεις κράτη είτε κατέρρευσαν, είτε οι ίδιες οι πόλεις κατακτήθηκαν από αυτοκρατορίες (όπως συνέβη με τις ελληνικές πόλεις-κράτη και την προδυναστική Μεσοποταμία, όχι όμως με τις ελβετικές πόλεις).

Η εποχή που ζούμε, σε ότι αφορά το επίπεδο του παγκόσμιου ανταγωνισμού, είναι η εποχή των Μέγα «Εθνικών Κρατών» (ή ενιαίων πολιτικών μονάδων), όπως η Κίνα, η Βραζιλία, οι Η.Π.Α, η Ινδία, η Ινδονησία κ.λπ. Οι ελίτ του Ρήνου και της περιφέρειας του, επειδή δεν διαθέτουν τέτοια μεγέθη (αποτελούν κράτη μεσαίου μεγέθους), επιλέγουν τον δρόμο της Αυτοκρατορίας (προκειμένου να ανταγωνιστούν σε παγκόσμιο επίπεδο). Η Ευρωπαϊκή Ένωση σαφώς και ξεκάθαρα αποτελεί επαναφορά της Αυτοκρατορίας και της Εκκλησίας σε νέα κοσμική μορφή. Ορισμένα μειονεκτήματα αυτής της επιλογής τα ανέφερα σε προηγούμενο σημείωμα (οι Η.Π.Α αποτελούν ενιαία πολιτική, οικονομική και γλωσσική δομή, ενώ η Ε.Ε όχι. Είναι οφθαλμοφανή τα πλεονεκτήματα που διαθέτει η Κίνα υπό αυτό το πρίσμα. Μια αυτοκρατορία, π.χ. η Ε.Ε, προκειμένου να καταβάλει ένα εθνικό κράτος του μεγέθους των Ηνωμένων Πολιτειών, θα έπρεπε να διαθέτει τα μεγέθη της Κίνας. Η Κίνα όμως δεν αποτελεί αυτοκρατορία με την έννοια που εξετάζω εδώ, αλλά «εθνικό κράτος» - οι κινέζοι προσπαθούν να εισάγουν την έννοια του «πολιτισμικού κράτους»: civilization state). Οι Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούν ενιαία πολιτική δομή και μπορούν να σταθούν σε αυτόν τον κόσμο των Μέγα «Εθνικών Κρατών», αλλά βρίσκονται μπροστά σε ένα σημαντικό δίλημμα. Να ανταγωνιστούν ως ενιαία πολιτική μονάδα («εθνικό κράτος») ή να ακολουθήσουν την πορεία της Ρωμαϊκής «Δημοκρατίας» (Ρεπούμπλικας) προς την αυτοκρατορία και τον «δεσποτισμό»; Δηλαδή να μετασχηματιστούν, όπως η Ρώμη, από Ρεπούμπλικα σε Αυτοκρατορία.

Οι ενιαίες πολιτικές μονάδες που δεν είναι πρώτου πληθυσμιακού μεγέθους (η Κορέα ή η Νορβηγία, το Ηνωμένο Βασίλειο ή το Ιράν, το Ισραήλ ή τα Η.Α.Ε, το Καζακστάν ή η Σιγκαπούρη, η Ελβετία ή η Αργεντινή) δεν θα οδηγηθούν φυσικά σε εξαφάνιση όπως λέει ο καλά θεμελιωμένος μύθος. Έχουν όλες τις προϋποθέσεις να ενισχυθούν, να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην περιοχή τους, και να ευημερήσουν περισσότερο από ποτέ, πιβοτάροντας (pivot states), έχοντας υψηλά επίπεδα ελευθερίας κινήσεων και ελιγμών, διαφυλάσσοντας και προσφέροντας ετερότητα, δημιουργώντας εκτεταμένα δίκτυα και «κόμβους» κ.λπ. Τα ευέλικτα κράτη που έχουν μεγάλους βαθμούς ελευθερίας, που «πιβοτάρουν», παράγουν ετερότητα και επιτελούν σημαντικές λειτουργίες στα πλαίσια της νέας εποχής, έχουν λαμπρό μέλλον.

Σημειώσεις

[-] Υπάρχουν πολλοί ακόμα παράγοντες. Π.χ, η αγγλική γλώσσα αποτελεί μια παγκόσμια γλώσσα (μαζί με ορισμένες ακόμα) την οποία μιλούν πάνω από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι (όπως και την κινεζική). Η γερμανική αποτελεί μια τοπική γλώσσα την οποία μιλούν λιγότεροι από 100 εκατομμύρια άνθρωποι.

[-] Στην Ινδονησία, μια πολυ-εθνοτική χώρα με μεγάλη εσωτερική ποικιλομορφία, συνεκτικά στοιχεία αποτελούν ο εθνικισμός, ο νησιωτικός χαρακτήρας και η θρησκεία.

[-] Υπάρχουν περιοχές που η κυριαρχία είναι απαραίτητη και μπορεί να λειτουργήσει και περιοχές όπου κάτι τέτοιο δεν ισχύει.

[-] Στον νέο παγκόσμιο αιώνα θα υπάρχει ποικιλομορφία και όχι ομοιομορφία πολιτικών μονάδων. Ανάλογα τις περιοχές και τις γεωγραφικές λειτουργικότητες τους.

Πηγή: Δ`~. Κοσμοϊδιογλωσσία