Η γλώσσα ως σύστημα αντίληψης και τρόπος σκέψης

του Γεράσιμου Γ. Γερολυμάτου

Κάποτε πίστευα ότι η Ιστορία είναι το σπουδαιότερο μάθημα-κι όντως είναι πολύ σημαντική-, ωστόσο από καιρό έχω αναθεωρήσει αυτή την άποψη. Διότι το κεφαλαιώδες μάθημα στην Παιδεία, ώστε να δύναται να υπάρχει και η εκπαίδευση, είναι νομίζω μόνο η γλώσσα.

Είναι το πρωτεύον αντικείμενο εκ των πρωτευόντων. Η γλώσσα νέα και αρχαία. Η δεύτερη κυρίως για να φέρνει σε επαφή με τα πρωτότυπα κείμενα της αρχαίας σκέψης και γνώσης, αλλά και για να στηρίζει ως υπόβαθρο την κατανόηση της εννοιολογικής εξέλιξης της νέας γλώσσας.

Δίχως τη γνώση και τον καλό χειρισμό της γλώσσας και των εννοιών, που υποδηλώνουν ένα ανάλογο επίπεδο πνευματικής και διανοητικής λειτουργίας και κατάστασης, δεν θα ήταν καν δυνατόν να γραφτεί Ιστορία. Αυτός είναι ο λόγος που η γλώσσα είναι πιο σημαντική ακόμα κι από την ιστορία. Ούτε θα είχαν υπάρξει ο Όμηρος και τα Έπη, ούτε ο Πίνδαρος, ο Αισχύλος και η ποίηση, αλλά ούτε φυσικά ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης κι ο Ξενοφώντας. Αλλά και από τις άλλες επιστήμες είναι σπουδαιότερη, αφού ούτε η Φιλοσοφία μπορεί να ανθίσει εκεί όπου η γλώσσα είναι ελλιπής κι ατελής, ανίκανη να εκφράσει τις υψηλότερες κι αφηρημένες έννοιες. Διότι κι ο μαθηματικός νους, ο φυσικός ερευνητής, ο επιστήμονας, την έχει ανάγκη για να μπορεί να εκφράσει με ακρίβεια τις σκέψεις του και χρειάζεται καλή γνώση του λόγου και των εννοιών, ώστε να γίνεται κατανοητός από τους άλλους και να κατανοεί ο ίδιος. Έπειτα, είτε σπουδάζοντας και διαβάζοντας βιβλία για την επιστήμη του, ή γράφοντας ο ίδιος βιβλία για τους μαθητές του, η γλώσσα είναι πάντα παρούσα ως μέσον έκφρασης και μετάδοσης της γνώσης. Τα πάντα συμβαίνουν μέσα από αυτήν. Τελικά, καμία επιστημονική γνώση, καμία πρόοδος, καμία εξέλιξη δεν θα υπήρχε χωρίς την γλώσσα!

Η γλώσσα εννοείται κακώς από την κοινή κι εκχυδαϊσμένη αντίληψη, ως ένα απλό μέσον επικοινωνίας με το οποίο μπορεί κάποιος να πειραματίζεται ανεύθυνα. Η ρηχή αντίληψη περί της γλώσσας εξαντλεί το βάθος της, είτε στην επίκριση και την απλουστευτική διάλυση της από τη μια, είτε στην φανατική προσήλωση στους αυστηρούς κανόνες της γραμματικής, στο συντακτικό και στους εξωτερικούς τύπους της από την άλλη. Όμως, φαίνεται πως αδιαφορούν ή αγνοούν, πως πέρα από την πρακτική της αξία στην έκφραση και στην επικοινωνία, η γλώσσα έχει έναν ακόμα πιο σημαντικό ρόλο να παίξει στη διανοητική διάπλαση και διαμόρφωση του υποκειμένου. Διότι το εισάγει σταδιακά από τη νηπιακή ηλικία σε ένα σύστημα αντίληψης, που το διατρέχουν κριτικές μέθοδοι και τρόποι σκέψης και προσφέρει όλο το υλικό που χρειάζεται ο νους, για να χτίσει σε θεμέλια γερά και να υψώσει σιγά-σιγά το οικοδόμημα της δικής του υποκειμενικής εποπτείας κι αντίληψης του κόσμου.

Διαχωρίζοντας την προφορική από την γραπτή γλώσσα, θα ήταν σκόπιμο επίσης να διαχωρίσουμε την καλή γνώση της γλώσσας από την ηθική. Όπως, ένας ρήτορας, ή κάποιος που χειρίζεται καλά τον λόγο δεν είναι απαραίτητα καλός, έτσι κι εκείνος που υστερεί στη γλώσσα δεν είναι απαραίτητα κακός. Είναι απλά ζήτημα αισθητικής του λόγου, αλλά και δυνατότητας αντίληψης και πληρέστερης έκφρασης πολυσύνθετων εννοιών και νοημάτων. Είναι ζήτημα Πολιτισμού.

Συμπέρασμα: Τη γλώσσα και τα μάτια μας!

Πηγή: ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΗΣ Ο ΛΟΓΟΣ