Ο ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΔΙΑΚΟΣΙΩΝ ΕΤΩΝ

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΥ

Φέτος ὁ Ἑλληνισμὸς ἑορτάζει μία σημαντικὴ ἐπέτειο: τὰ διακόσια χρόνια τῆς σύνθεσης τοῦ Ἐθνικοῦ μας Ὕμνου ἀπὸ τὸν μεγάλο ποιητή μας Διονύσιο Σολωμό.

Στὸν λόφο τοῦ Στράνη, στὴ Ζάκυνθο, ὁ 25 μόλις ἐτῶν μεγαλοφυὴς Ποιητής, μέσα σὲ ἕνα μήνα, τὸν Μάιο τοῦ 1823, συνθέτει τὸν Ὕμνο μὲ τὸν ὁποῖο «δίδει ὄχι μόνο τὸν λυρικόν του ἐνθουσιασμόν, τὰ κυριώτερα στάδια τῆς Ἐπαναστάσεως κατὰτὰ δύο πρῶτα ἔτη, κατὰ ξηρὰν καὶ κατὰ θάλασσαν, τὴν ἐκπολιόρκησιν τῆς Τριπολιτσᾶς… τὴν πολιορκίαν τοῦ Μεσολογγίου…, τὴν θανάτωσιν τοῦ Πατριάρχου, τὸν κοινὸν ἀγώνα τῆς Ἑλλάδος – Ἐλευθερίας καὶ τῆς Θρησκείας, ἀλλὰ καὶ νουθετεῖτοὺς μαχομένους Ἕλληνας κατὰ τῆς ἐπαράτου Διχονοίας», ὅπως γράφει ὁ ἀείμνηστος καθηγητὴς Ν. Β. Τωμαδάκης.

Καὶ ὁ Κ.Θ. Δημαρᾶς (1904-1992) σὲ ραδιοφωνική του ὁμιλία, στὶς 25 Μαρτίου 1946, εἶπε μεταξὺ ἄλλων: «Ὁ Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν τοῦ Σολωμοῦ εἶναι – στὴν ποιητικὴ περιοχὴ – μία γενναία πράξη, ὅμοια μὲ τὶς πράξεις τῶν συναδέλφων του στ’ ἅρματα… Εἶναι ἔργο πηγαῖο, ὁρμητικό, νεανικὸ – 25 χρονῶν ἦταν τότε ὁ Σολωμός. Σὰν νὰ εἶχε ὡριμάσει ἀπὸ καιρὸ μέσα του, ξεπετᾶ τώρα ἕτοιμο μονομιᾶς, ὅπως μονομιᾶς ξεπετᾶ καὶ ἀστράφτει ἐμπρὸς στὰ μάτια του σὰν γνώριμη ἀπὸ καιρὸ ἡ μορφὴ τῆς Ἐλευθερίας:

Σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν κόψη
Τοῦ σπαθιοῦ τὴν τρομερὴ
Σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν ὄψη
Ποὺ μὲ βιὰ μετράει τὴ γῆ».

Ὁ Διονύσιος Σολωμὸς στὸν «ΥΜΝΟΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ» εἶναι ὁ πρῶτος ποὺ τονίζει τὴ συνέχεια τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἀπὸ τοὺς ἀρχαίους χρόνους ἕως τὶς ἡμέρες του, πρὶν ἀπὸ τοὺς ἱστορικοὺς Ζαμπέλιο καὶ Παπαρρηγόπουλο. Σημειώνει ὅτι «ἐκφωνεῖ φιλελεύθερα τραγούδια σὰν τὸν Πίνδαρο». Ἐπικαλεῖται τοὺς τριακόσιους τοῦ Λεωνίδα καὶ τονίζει στὴν 78η στροφή:

«Ὦ τρακόσιοι! Σηκωθῆτε
Καὶ ξανάλθετε σ᾽ ἐμᾶς.
Τὰ παιδιά σας θέλ’ ἰδῆτε
Πόσο μοιάζουνε μέ σᾶς».

Ὁ Τωμαδάκης στὸ ἴδιο βιβλίο του γράφει, ἐπίσης, ὅτι αὐτὴ ἡ στροφὴ γιὰ τοὺς τριακόσιους τοῦ Λεωνίδα «περνᾶ πέραν ἀπὸ τὴν ποίησιν καὶ ἐγγίζει τὴν ἀλήθειαν τῆς Ἱστορίας, ἐπικυρώνει τὴν συνέχειαν τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα μέχρι τῆς Ἐπαναστάσεως, γεγονὸς τὸ ὁποῖον ἀκόμη δὲν εἶχε τότε ἀναγνωρισθῆ ἀπὸ τοὺς Εὐρωπαίους καὶ ἀπὸ τοὺς ἱστορικούς, οἱ ὁποῖοι ἐνόμιζον ὅτι μὲ τὴν πτῶσιν τῆς Ἑλλάδος ὑπὸ τοὺς Ρωμαίους (146 π.Χ) ὑπετάγη καὶ ἐχάθη ὁ Ἑλληνισμός».

Οἱ Ἕλληνες στὴ συνέχεια τῆς ἱστορικῆς πορείας τους, γράφει ὁ Σολωμός, ἀγκαλιάζουν τὸν Ἰησοῦ Χριστό, ὡς Λυτρωτὴ καὶ συμπαραστάτη τους. Γράφει στὴν 97η στροφή:

«Μὲ φωνὴ ποὺ καταπείθει
Προχωρώντας ὁμιλεῖς
Σήμερ’ ἄπιστοι, ἐγεννήθη,
Ναί, τοῦ κόσμου ὁ Λυτρωτής».

Θυμωμένος ἀπὸ τὴ βαρβαρότητα τῶν Τούρκων στὴν Κωνσταντινούπολη γράφει στὶς στροφὲς 113 καὶ 114:

«Καὶ ἐκεῖ πού ’ναι ἡ Ἁγιὰ Σοφιά,
Μέσ’ στοὺς λόφους τοὺς ἑπτά,
Ὅλα τ’ ἄψυχα κορμία,
Βραχοσύντριφτα, γυμνά,

Σωριασμένα νὰ τὰ σπρώξη
Ἡ κατάρα τοῦ Θεοῦ
Κι΄ ἀπὸ κεῖ νὰ τὰ μαζώξη
Ὁ ἀδελφὸς τοῦ φεγγαριοῦ».

Ἀφοῦ ἀναφέρει τὰ «περασμένα μεγαλεῖα» καὶ τὴ μακροχρόνια σκλαβιά, σημειώνει τὴν ἐθνεγερτικὴ «πολεμόκραχτη φωνὴ τοῦ Ρήγα» στὴ στροφὴ 18 καὶ τὴθυσία τοῦ Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ μὲ τὴν ἔναρξη τῆς Ἐπανάστασης. Γράφει στὴν 135η στροφή:

«Ὅλοι κλαῦστε! Ἀποθαμένος
Ὁ ἀρχηγὸς τῆς Ἐκκλησιᾶς,
Κλαῦστε, κλαῦστε, κρεμασμένος
Ὡσὰν νά ’τανε φονιάς»...

Γιὰ τὸν Ρήγα καὶ τὸν Σολωμὸ ὁ Λίνος Πολίτης σημειώνει πὼς «ἂν ὁ πρῶτος ὁραματίζεται καὶ προγραμματίζει τὴν Ἀνάσταση τοῦ Γένους, ὁ δεύτερος ψάλλει καὶὑμνεῖ τὴν πραγματοποίησή της. Τὸ ποίημα γραμμένο μέσα σὲ ἕνα μήνα, τὸ Μάη τοῦ1823, ἀντανακλᾶ στὸν χαρμόσυνο καὶ ἐμπνευσμένο τόνο τοῦ τὰ σύγχρονα μεγάλα γεγονότα… Ὁ Σολωμός, εἴκοσι πέντε χρονῶν, καθιερώνεται ἐθνικὸς ποιητής».

Ὁ Σολωμός, γράφει ὁ Λίνος Πολίτης, «ὅσο περνοῦν τὰ χρόνια, τόσο καὶ παίρνει ἡ πίστη του ἑλληνικότερο χρῶμα, ἀλλὰ καὶ τόσο θεμελιώνεται καὶ τὸ ἰδανικό τῆς πατρίδας στὴ θρησκευτικὴ αὐτὴ πίστη καὶ παίρνει ἀπὸ ἐκεῖ δύναμη καὶ βάθος. Τὸπράμα αὐτὸ ἐκφράζεται ποιητικὰ στὸν «Ὕμνο εἰς τὴν Ἐλευθερίαν», στὶς στροφὲς ποὺ περιγράφουν τὴν πρώτη πολιορκία τοῦ Μεσολογγιοῦ καὶ ποὺ εἶναι ἴσως τὸπραγματικὸ κορύφωμα τοῦ «Ὕμνου» (στρ. 88-121)… Ὅταν τόσο σφικτὰ δεμένες εἶναι στὴ συνείδηση τοῦ Σολωμοῦ αὐτὲς οἱ δύο ἔννοιες τῆς Πίστης καὶ τῆς Πατρίδας, φυσικὸ εἶναι τὸ ποιητικό του ἔνστικτο νὰ ὁδηγήσει μόνο του καὶ σ’ ἕνα ὅσο γίνεται πιὸ σφικτὸ ἐξωτερικὸ συνταίριασμά τους».

Ὁ φίλος τοῦ Σολωμοῦ, ὁ ὁποῖος μελοποίησε τὸν Ἐθνικό μας Ὕμνο σπουδαῖος συνθέτης καὶ δάσκαλος Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος (1795-1872) ἔγραψε γι’ αὐτόν: «Ἀδιάφορος πρὸς ἐξωτερικάςτινας πράξεις, αἰσθάνεται ζωηρῶς τὴν θρησκείαν, ἐπειδὴ μὲ τρεῖς ἔρωτας τρέφει τὴν ψυχήν του: τοῦ Θεοῦ, τοῦ πλησίον καὶ κάθε χριστιανικῆς ἀρετῆς». Ο Ἰωάννης Ἡλιούδης σὲ ἄρθρο του μνημονεύει τὸν καθηγητὴ Ν. Β. Τωμαδάκη, ὁ ὁποῖος στὸ λῆμμα γιὰ τὸν Διονύσιο Σολωμὸ τῆς Θρησκευτικῆς καὶ Ἠθικῆς Ἐγκυκλοπαιδείας (Ἀθῆναι, 1967, στ. 276) ἐπισημαίνει ὅτι «πολλαὶ μαρτυρίαι συγχρόνων του συμφωνοῦν ὅτι ὁ Σολωμὸς ἐμελέτα τὴν Γραφήν, τοὺς Πατέρας τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὅτι ἔψαλλε τὰ κείμενα τῆς Ὀρθοδόξου Ὑμνογραφίας». Ὁ Ἰωάν. Ἡλιούδης προσθέτει ὅτι ὁ Σολωμὸς γνώριζε τὴ βυζαντινὴμουσικὴ καὶ λαμβάνει τὸ στιχουργικὸ πρότυπο τοῦ Ὕμνου ἀπὸ τὴν α΄ ὠδὴ τοῦ κανόνος εἰς τὸ Γενέσιον τῆς Θεοτόκου τοῦ Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ: «Τῷ συντρίψαντι πολέμους».

Τῷ συντρίψαντι πολέμους/ ἐν βραχίονι αὐτοῦ
Σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν κόψη/ τοῦ σπαθιοῦ τὴν τρομερή.

Στὴν ἴδια σελίδα ὁ Ἰωάν. Ἡλιούδης ἀντιγράφει ἀπὸ τὸν Φάνη Μιχαλόπουλο τὰἀκόλουθα: «Μὴ ξεχνᾶμε ὅτι ἡ μουσικὴ τοῦ Μάντζαρου γράφτηκε μὲ τὴν συνεργασία τοῦ ἴδιου τοῦ Σολωμοῦ, ποὺ παρακολουθοῦσε ἀπὸ κοντὰ τὴ μελοποίηση τοῦ ἔργου του… Ὁ Σολωμὸς ἐξήρτα τὴν δύναμιν τοῦ ποιήματός του ἐκ τῆς μουσικῆς ἐκείνου καὶ ἀνελύετο εἰς δάκρυα ἐκ συγκινήσεως, διότι ὁ Μάντζαρος κατόρθωσε νὰπροσαρμόση εἰς τὸ ὕψος τῆς ποιήσεώς του καὶ τὸ ὕψος τῆς ἑαυτοῦ μουσικῆς καὶ τὰ ἐξ ἐκείνης ἐγειρόμενα αἰσθήματα…».

Ἕνας ἀπὸ τοὺς ποιητές μας, ποὺ θαύμαζε τὸ ταλέντο καὶ τὴ σκέψη τοῦΣολωμοῦ, ἦταν ὁ Γιῶργος Σαραντάρης (1908-1941). Σὲ σκέψη του, ποὺδημοσιεύθηκε γιὰ πρώτη φορὰ ἀπὸ τὸν γράφοντα, ὁ Σαραντάρης μᾶς καλεῖ «νὰ ἀκολουθήσουμε τὸν Σολωμὸ στὰ ζωντανά του στοιχεῖα ὅπου νὰ βροῦμε πὼς τὸπνεῦμα του κάνει ἕνα μὲ τὸ λεγόμενο ἑλληνικὸ πνεῦμα καὶ πὼς τὸ τελευταῖο δὲν εἶναι μία χίμαιρα, ἐφόσον δὲν εἶναι χίμαιρα ἡ αἰσθητικὴ ἀξία τῆς σολωμικῆς ποίησης». Ἐπίσης σὲ κριτική του γιὰ τὸ ἔργο τοῦ Ἀναστασίου Δρίβα ὁ ἴδιος ὁΣαραντάρης σημειώνει: «Δὲν μπορεῖς νὰ νιώσεις τὴν πνοὴ τῆς σολωμικῆς ποίησης, ἂν δὲν νιώσεις ταυτόχρονα τί σημαίνει γιὰ τὸν Ἕλληνα τὸ Μεσολόγγι».

Μετὰ τὴν ἔκδοση τοῦ Ὕμνου στὴ Γαλλία ἀπὸ τὸν φιλέλληνα λαογράφο Κλὸντ Φοριέλ, τυπώνεται καὶ στὸ Μεσολόγγι, τὸ 1825. Ὁ ἱστορικὸς καί, ἀργότερα πρωθυπουργὸς τῆς Ἑλλάδος, Σπυρίδων Τρικούπης διερωτᾶται: «Ἐνῶ καθένα ἀπὸ τὰφωτισμένα Ἔθνη τῆς Εὐρώπης διαβάζει εἰς τὴν γλῶσσαν του ποίημα τοῦ ὁμογενοῦς μας κυρίου Σολωμοῦ, ἐνῶ τὰ κάλλη αὐτοῦ τοῦ ποιήματος ἔθελξαν τῶν ξένων ἀναγνωστῶν τὴν καρδίαν καὶ ἔπλεξαν φιλολογικόν στέφανον εἰς τὴν κορυφὴν τοῦνέου ποιητοῦ μας, εἶναι δίκαιον μοναχὴ ἡ Ἑλλὰς νὰ μὴ γνωρίζη ὅ,τι δοξάζει τὸτέκνον της καὶ ὅσα ἐγράφησαν δι’ αὐτὴν τὴν ἰδίαν, ἐνῶ μάλιστα εἶναι ἡ τρίτη φορὰὁπού τώρα τυπώνεται;». Ὁ Σπ. Τρικούπης χωρίζει τὸ ποίημα σὲ τμήματα. Ξεκινᾶ μὲτὸ βγάλσιμο τῆς Ἐλευθερίας ἀπὸ τὰ κόκκαλα τῶν Ἑλλήνων τὰ ἱερὰ καὶ ὁπλίζει τὸχέρι της μὲ κοφτερὴ μάχαιρα, γιὰ νὰ ἐκδικηθεῖ τὰ τόσων αἰώνων ἑλληνικὰ αἵματα καὶ νὰ ξεπλυθεῖ ἡ ἴδια ἀπὸ τὸν μολυσμὸ τῆς δουλείας της. Μετὰ ἀναφέρεται μὲαἰσθήματα χαρᾶς καὶ ἐνθουσιασμοῦ στὶς ἕως τὸ 1823, ποὺ γράφεται ὁ Ὕμνος, νίκες τῶν Ἑλλήνων, στὴν ἅλωση τῆς Τριπολιτσᾶς, στὴ μάχη στὰ Δερβενάκια καὶ στὴν Κόρινθο, στὶς ἐπιτυχίες τῶν ναυτικῶν μας, στὴν Πίστη τῶν Ἑλλήνων καὶ τελειώνει προφητικὰ μὲ τὴν ἐπισήμανση τοῦ πόσο ἐπικίνδυνη εἶναι ἡ διχόνοια, ποὺ τὴν ἔβλεπε νὰ ἐπέρχεται καὶ μὲ τὴν ἔκκληση πρὸς τὶς Χριστιανικὲς Μεγάλες Δυνάμεις τῆς Εὐρώπης νὰ βοηθήσουν τὴν Ἑλλάδα, ὥστε νὰ νικήσει ὁ Σταυρὸς τὴν Ἡμισέληνο.

Ἀναφέρουμε κάποιες ἀπὸ τὶς τελευταῖες στροφὲς τοῦ Ἐθνικοῦ μας Ὕμνου, πού, ὅπως ξέρετε, περιλαμβάνει 158 στροφές.

Γιὰ τὴ Διχόνοια, στροφὲς 144-147:

Ἡ διχόνοια ποὺ βαστάει
Ἕνα σκῆπτρο ἡ δολερή,
Καθενὸς χαμογελάει
Πάρ΄ το, λέγοντας, καὶ σύ.

Κειὸ τὸ σκῆπτρο ποὺ σᾶς δείχνει
Ἔχει ἀλήθεια ὡραία θωριά.
Μὴν τὸ πιάστε, γιατί ρίχνει
Εἰσὲ δάκρυα θλιβερά.

Ἀπὸ στόμα ὁπού φθονάει,
Παλληκάρια, ἂς μὴν ᾽πωθῆ,
Πῶς τὸ χέρι σας κτυπάει
Τοῦ ἀδελφοῦ τὴν κεφαλή.

Μὴν εἰποῦν στὸ στοχασμό τους
Τὰ ξένα ἔθνη ἀληθινά:
Ἐάν μισοῦνται ἀναμεσό τους
Δὲν τοὺς πρέπει ἐλευθεριά.

Καὶ οἱ τελευταῖες στροφὲς γιὰ τοὺς Χριστιανοὺς ἡγεμόνες τῆς Εὐρώπης:

Ὦ ἀκουσμένοι εἰς τὴν ἀνδρείαν!...
Καταστῆστε ἕνα Σταυρὸ
Καὶ φωνάξετε μὲ μία:
Βασιλεῖς, κοιτάξτ’ ἐδῶ.

Τὸ σημεῖον ποὺ προσκυνᾶτε
Εἶναι τοῦτο, καὶ γι’ αὐτὸ
Ματωμένους μᾶς κοιτᾶτε
Στὸν ἀγώνα τὸν σκληρό.

Ἀκατάπαυστα τὸ βρίζουν
Τὰ σκυλιὰ καὶ τὸ πατοῦν
Καὶ τὰ τέκνα του ἀφανίζουν
Καὶ τὴν πίστη ἀναγελοῦν.

Ἐξ αἰτίας του ἐσπάρθη, ἐχάθη
Αἷμα ἀθῶο χριστιανικὸ
Ποὺ φωνάζει ἀπὸ τὰ βάθη
νυκτός: Νά ‘κδικηθῶ….

Τί θὰ κάμετε; Θ’ ἀφῆστε
Νὰ ἀποκτήσωμεν ἐμεῖς
Λευθερίαν, ἢ θὰ τὴν λύστε
Ἐξ αἰτίας Πολιτικῆς;

Τοῦτο ἀνίσως μελετᾶτε
Ἰδού, ἐμπρός σας τὸν Σταυρό.
Βασιλεῖς! Ἐλᾶτε, ἐλᾶτε
Καὶ κτυπῆστε κι ἐδῶ.

Ὁ Σολωμός, ὡς ποιητὴς ποὺ βλέπει μακριά, ἐπεσήμανε πολὺ εὔστοχα ὅτι ἡδιχόνοια, ποὺ μᾶς κατατρύχει ἕως καὶ σήμερα, ἐγκυμονεῖ γιὰ τὸν Ἑλληνισμὸ πολὺμεγάλους κινδύνους, ὡς πρὸς τὸ πολυπόθητο ἀγαθό της Ἐλευθερίας, καὶ μᾶς ἔδωσε τὶς σοφὲς συμβουλές του, τὶς ὁποῖες ἐπιβάλλεται νὰ τηροῦμε μὲ ἀπόλυτη εὐλάβεια. Προέβλεψε, βέβαια, καὶ τὴν πολιτικὴ τῶν Μεγάλων, οἱ ὁποῖες παραγνωρίζουν τὸ Δίκαιο ἐν ὀνόματι τῶν γεωπολιτικῶν συμφερόντων τους καὶ τὶς κάλεσε νὰ τιμήσουν τὴ χριστιανική τους ἰδιότητα, διότι μὲ τὴ στάση τους οὐσιαστικὰ κτυποῦν τὸν Σταυρὸ τοῦ Κυρίου μας καὶ τὴ χριστιανική μας πίστη..

Αὐτὴ τὴν ἐπονείδιστη πολιτική τους τὴν βιώσαμε καὶ τὴ βιώνουμε μὲ πόνο στὴ Μεγαλόνησο Κύπρο μας. Ὁ βάρβαρος Ἀττίλας κατέχει τὸ 38% τοῦ ἐδάφους της καὶ ξεριζώνει κάθε τί τὸ ἑλληνικὸ καὶ τὸ χριστιανικό. Ἀλλὰ τὸ ζήσαμε ἔντονα καὶ στὴν Ἑλλάδα, μετὰ τὸν δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, ὅταν οἱ σύμμαχοι, παρ’ ὅλες τὶς μεγαλοστομίες τους καὶ τὶς ὑποσχέσεις τους ὅτι «θὰ μοιραστοῦμε μαζὶ τὰ ἀγαθὰτῆς νίκης μας», μᾶς ἐνέπαιξαν κατὰ ἐπαίσχυντο τρόπο. Εἶναι, δυστυχῶς, μία πολιτικὴ ποὺ συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Καὶ ἐσωτερικά, ἡ Ἱστορία μας, ἡ Παράδοσή μας, οἱ ἀγῶνες καὶ οἱ θυσίες τῶν Προγόνων μας, τοῦ Πατριάρχου Γρηγορίου τοῦ Ε΄, τοῦ Ἀρχιεπισκόπου τῆς Κύπρου Κυπριανοῦ, τόσων ἄλλων Ἱεραρχῶν καὶ σεβαστῶν κληρικῶν, τοῦ Παπαφλέσσα, τοῦΔιάκου καὶ μοναχῶν, ξεχνιοῦνται, παύουν νὰ εἶναι μία ζωντανὴ καὶ ζωηφόρα πραγματικότητα, γίνονται μία ἄψυχη σελίδα στὰ βιβλία τῆς Ἱστορίας...

Ὁ ἐθνικός μας ὕμνος εἶχε περιπέτεια, ἕως ὅτου καθιερωθεῖ καί, κατὰ μία ἐκδοχή, ἀκόμη δὲν ἔχει ἀποκτήσει τυπικὴ ἀναγνώριση… Ὁ πρῶτος βασιλιάς τῶν Ἑλλήνων ὁ βαυαρός Ὄθωνας καθιέρωσε ὡς ἐθνικὸ ὕμνο τὸν τῆς πατρίδας του, ποὺἦταν πανομοιότυπος μὲ τὸν ἀγγλικὸ «God save the King» (Ὁ Θεὸς σώζοι τὸν Βασιλέα).

Μὲ τὴν ἔλευση τοῦ Γεωργίου τοῦ Α΄, τὸ 1863, καὶ τὴν Ἕνωση τῆς Ἑπτανήσου μὲ τὴν ἐλεύθερη Ἑλλάδα, ὁ Ὑπουργὸς τῶν Ναυτικῶν Δ. Μπουντούρης, στὶς 4 Αὐγούστου 1865, ἀπευθύνει ἔγγραφο στὸ Ὑπουργεῖο τῶν Ἐξωτερικῶν, μὲ τὸ ὁποῖο ζητεῖ νὰ καθιερωθεῖ ὡς «ἐπίσημον Ἐθνικὸν ἆσμα» ὁ Ὕμνος στὴν Ἐλευθερία τοῦΔιον. Σολωμοῦ, σὲ μουσικὴ Νικολάου Μάντζαρου. Ὁ Ὕμνος ψάλλεται ἔκτοτε ντὲφάκτο διὰ τῆς ἐπικρατήσεως τῆς ἐθνικῆς συνειδήσεως, χωρὶς νὰ ὑπάρχει νομικὴρύθμιση μὲ βασιλικὸ ἢ προεδρικὸ διάταγμα, ὅπως, μὲ ἐπιφύλαξη πάντως, διατείνεται ὁ Γεώργιος Λαγανᾶς στὴ σχετικὴ ἐνδιαφέρουσα μελέτη του, «ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ» τοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ – Ἀπὸ τὸν στίχο στὸ μέλος», Ἔκδ. τοῦΦοίνικα, σελ. 55-57. Ἄν, βέβαια, ἐπὶ 160 χρόνια δὲν ἔχει καθιερωθεῖ τυπικὰ καὶἐπίσημα ὁ ἐθνικός μας ὕμνος, πιθανότατα νὰ εἶναι παγκόσμια πρωτοτυπία, ὅμως ταυτόχρονα δείχνει τὴ διαχρονικὴ πίστη τοῦ λαοῦ μας στὸν Ἐθνικό μας Ὕμνο καὶ σὲὅ, τι Αὐτὸς συμβολίζει καὶ ἐκφράζει...

Περαίνω τὸ κείμενό μου ἀναφέροντας μία οὐσιαστικὴ σκέψη τοῦ Μίκη Θεοδωράκη γιὰ τὸν Ἐθνικό μας Ὕμνο:

«Πέρα ἀπὸ τὴ μέγιστη λογοτεχνική του ἀξία τὸ συναρπαστικὸ ποίημα τοῦΣολωμοῦ… εἶναι ἀπὸ κάθε ἄποψη ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ προοδευτικὰ ποιητικὰ ἔργα ποὺγράφτηκαν ποτὲ στὴν ἑλληνικὴ γλώσσα. Ὡς συνθέτης δέ, θαυμάζω τὸν τρόπο, μὲτὸν ὁποῖο ὁ Μάντζαρος, ὁ ὁποῖος εἶχε δώσει μαθήματα μουσικῆς στὸν Σολωμό, ἀνακάλυψε καὶ ἔφερε στὸ φῶς τὴν ἐσωτερικὴ μουσικὴ τοῦ ποιήματος, ὅταν τὸμελοποίησε γιὰ τετράφωνη ἀνδρικὴ χορωδία καὶ πιάνο....

Μπορεῖ νὰ φανταστεῖ κανεὶς τὴν ἑλληνικὴ συνείδηση καὶ τὴν ἑλληνικότητα χωρὶς αὐτὰ τὰ λόγια τοῦ Σολωμοῦ γιὰ τὴν Ἐλευθερία νὰ εἶναι κτῆμα ὅλων τῶν Ἑλλήνων ἐδῶ καὶ τόσες γενιές; Ὄχι. Ὁ Σολωμὸς καὶ ὁ Μάντζαρος ἔβαλαν τὴ μεγάλη τους σφραγίδα στὴν ἔννοια καὶ τὴ συνείδηση τῆς ἑλληνικότητας. Ἡ ποίηση καὶ ἡμουσική, χέρι χέρι, στὴν πιὸ μεγάλη τους ὥρα, ἐνέπνευσαν γενιὲς Ἑλλήνων νὰ ἀγωνιστοῦν, τοὺς ἔδειξαν καὶ τοὺς ἄνοιξαν τὸν δρόμο πρὸς τὴν Ἐλευθερία, ὅπως πάντοτε συμβαίνει….» –

Πηγή: Χριστιανικὴ Βιβλιογραφία