Ναυμαχία του Φοίνικος (Μάχη των Καταρτιών)

Ήττα-ορόσημο στη θάλασσα από τους Άραβες που έγιναν έτσι και ναυτική δύναμη

Το 645, ο Αμπντουλάχ ιμπν Σάαντ ορίστηκε κυβερνήτης της Αιγύπτου από τον ετεροθαλή αδερφό του Χαλίφη Οθμάν ιμπν Αφφάν, αντικαθιστώντας τον ημι-ανεξάρτητο Αμρ ιμπν αλ-Ας (τον κατακτητή της Αιγύπτου). Μια από τις προτεραιότητες του νέου κυβερνήτη ήταν η οργάνωση της Τζιχάντ στη θάλασσα. Συγκρότησε ισχυρό ναυτικό και αποδείχτηκε ικανός ναυτικός διοικητής. Επί των ημερών του το μουσουλμανικό ναυτικό είχε σημαντικές επιτυχίες στη θάλασσα, μεταξύ των οποίων η απόκρουση Βυζαντινής αντεπίθεσης κατά της Αλεξάνδρειας το 646.

Το 655, ο Μωαβίας (κυβερνήτης της Συρίας και αργότερα Χαλίφης) ξεκίνησε μια εκστρατεία στη Βυζαντινή Καππαδοκία, ενώ ο στόλος, υπό τη διοίκηση του Αμπντουλάχ ιμπν Σάαντ προωθούνταν κατά μήκος των νοτίων ακτών της Μικράς Ασίας.

Ο Αυτοκράτωρ Κώνστας Β’ αντιλήφθηκε τον κίνδυνο που εγκυμονούσαν οι δραστηριότητες των Σαρακηνών στη θάλασσα, καθώς ήταν φανερό ότι η καρδιά του Βυζαντίου στη Μικρά Ασία απειλούνταν να βρεθεί σε «λαβίδα» υπό την διπλή απειλή των Αράβων από ξηρά και θάλασσα. Για το λόγο αυτό έπλευσε στα παράλια της Μικράς Ασίας με έναν μεγάλο στόλο (σημειωτέον ότι το μεγαλύτερο μέρος του στόλου ναυλοχούσε συνήθως στη νοτιοδυτική Μ.Ασία-νοτιοανατολικό Αιγαίο, δηλαδή όχι μακριά από το σημείο της ναυμαχίας).

Οι αντίπαλοι στόλοι συναντήθηκαν στις ακτές της αρχαίας Λυκίας, κάτω από το όρος Φοινικούς, ανοιχτά από την πόλη Φοίνιξ ή Φοινίκη (σημερινό όνομα: Finike).

Η μάχη των Καταρτιών

Όταν οι δύο στόλοι συναντήθηκαν, ο Κώνστας επιτέθηκε χωρίς δισταγμό. Ο αυτοκράτορας δεν μπήκε στον κόπο να φέρει τα πλοία του σε κατάλληλο σχηματισμό και να σχεδιάσει προσεκτικά την επίθεσή του. Επειδή ήταν γνωστό ότι οι Άραβες δεν είχαν εμπειρία στον ναυτικό πόλεμο, ο Κώνστας εκτιμούσε ότι θα τους τσακίσει με μια έφοδο. Αλλά έκανε λάθος.

Στην αρχή ο άνεμος φυσούσε εναντίον των αραβικών πλοίων, δηλαδή ήταν ευνοϊκός για τους Βυζαντινούς, αλλά γρήγορα σταμάτησε να φυσά εντελώς. Οι Άραβες χρησιμοποίησαν μια πρωτοφανή τακτική δένοντας τα πλοία τους μεταξύ τους με σκοινιά και αλυσίδες ώστε ήταν αδύνατος ο διέκπλους, δηλαδή η διείσδυση στο σχηματισμό από τα αντίπαλα πλοία. Οι Άραβες πλησίασαν τους Βυζαντινούς με αυτόν τον συμπαγή σχηματισμό και ορμούσαν στα καταστρώματα των Βυζαντινών καραβιών, που δεν μπορούσαν να ελιχθούν.

Τα πλοία ενεπλάκησαν σε τόσο μικρή απόσταση που τα κατάρτια τους μπλέχτηκαν και γι’ αυτό η σύγκρουση ονομάσθηκε «Ναυμαχία των Καταρτιών». Η ναυμαχία εξελίχθηκε σε μάχη σώμα με σώμα, σαν να πολεμούσαν στην ξηρά. Και φαίνεται ότι αυτού του είδους η συμπλοκή έδωσε πλεονέκτημα στους Άραβες, που, επιπλέον, έδειξαν ανώτερη ναυτοσύνη απ’ ό,τι αναμενόταν.

Από την άλλη, μέσα σε αυτόν τον χαμό, οι Βυζαντινοί υπέφεραν από την ανυπαρξία συντονισμού και ηγεσίας. Η ναυμαχία διήρκεσε σχεδόν δυο μέρες. Σύμφωνα με την περιγραφή του Βυζαντινού ιστορικού Θεοφάνη του Ομολογητή: Συγκιρνάται η θάλασσα τω αίματι Ρωμαίων (ανακατεύεται η θάλασσα με το αίμα των Ρωμιών).

Έτσι, αν και με αριθμητικό μειονέκτημα, οι Άραβες ήταν οι θριαμβευτές στο τέλος.

Καθώς οι Βυζαντινοί διέφευγαν, μια καταιγίδα αποδεκάτισε ό,τι είχε μείνει από τον τσακισμένο στόλο τους. Ο Κώνστας κατάφερε να διαφύγει αλλάζοντας στολές με έναν από τους αξιωματικούς του.

Ο θριαμβευτής Μουσουλμανικός στόλος είχε επίσης βαριές απώλειες και αποσύρθηκε, ώστε να μπορέσει ο Μωαβίας να διεκδικήσει τον θρόνο του Χαλιφάτου.

Το βράδυ πριν από τη μάχη, ο Κώνστας Β΄ ονειρεύτηκε ότι ήταν στη Θεσσαλονίκη. Οι εντεταλμένοι ονειροκρίτες της Αυλής αποφάνθηκαν ότι το όνειρο ήταν προάγγελος της νίκης. Βέβαια, post factum, μετά τη μάχη, όλοι οι αυλοκόλακες υποστήριζαν ότι το όνειρο προέβλεπε την ήττα από τους Άραβες, επειδή το «Θεσσαλονίκη» διαβάζεται και σαν «θες άλλο νίκη» που σήμαινε ότι θα χρειαστεί μια άλλη νίκη (μια άλλη μάχη, μια άλλη φορά) για να νικήσει τους Άραβες.

Αυτή ήταν μια από τις μεγαλύτερες ναυμαχίες στην παγκόσμια ιστορία. Ένας σταθμός στην ιστορία της Μέσης Ανατολής καθώς καθιέρωσε την υπεροχή των Μουσουλμάνων στη θάλασσα, όπως και στην ξηρά. Τους επόμενους αιώνες οι Ελληνικές θάλασσες υπέφεραν από τις επιδρομές των Σαρακηνών, και όλα άρχισαν με την πανωλεθρία στη μάχη του Φοίνικος.

Απόδοση κειμένου στα Ελληνικά σε συνεργασία με Δημοσθένη Λαμπρινάκη


Πηγή: ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΝ ΧΡΟΝΙΚΟΝ