Η εαρινή επίθεση των Ιταλών (9-24 Μαρτίου 1941) - Μέρος Α'

Τα Προηγηθέντα

Οι αλλεπάλληλες ήττες που υπέστησαν οι ιταλικές δυνάμεις από την αρχή του πολέ­μου και η συνεχιζόμενη προέλαση του ελληνικού στρατού μέσα στο βορειοηπειρωτικό έδαφος, προκάλεσαν έντονες ανησυχίες στην ανώτατη ιταλική ηγεσία και ανάγκασαν τον Μουσολίνι να διατάξει στις 29/12/1940 την αντικατάσταση του, μόλις από τις 9/ 11/1940, Αρχιστράτηγου του θεάτρου Επιχειρήσεων Αλβανίας Στρατηγού Ουμπάλντο Σοντού (Ubaldo Soddu), με το νέο Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου των Ενόπλων Δυνάμεων Στρατηγό Ούγο Καβαλλέρο (Ugo Cavallero).

Ο Χίτλερ, στο μεταξύ, επειγόμενος να εκστρατεύσει κατά της Ρωσίας, συγκάλεσε στις 19 και 20 Ιανουαρίου 1941 μεγάλη σύσκεψη στο Σάλτσμπουργκ, όπου ο Μουσολίνι κατόρθωσε να αποσπάσει τη συγκατάθεση του Χίτλερ να οργανώσει μόνος του μια αποφασιστική επίθεση κατά της Ελλάδος, υπό τον όρο όμως να έχει ξεκαθαρίσει την κατάσταση μέχρι τέλος Μαρτίου 1941.

Για τον Μουσολίνι, κατά συνέπεια, δεν ήταν απλώς ζήτημα γοήτρου, αλλά κυρίως θέμα ύπαρξης και υπολογισμού πλέον της Ιταλίας ως ουσιαστικού - και όχι ως δορυφό­ρου - συμμάχου της Γερμανίας. Γι' αυτό σε μια απόρρητη έκθεσή του προς τον βασιλιά Βιττόριο Εμανουέλε (Vittorio Emanuele), ανέφερε: «Οφείλομεν να έχωμεν τουλάχιστον μίαν στρατιωτικήν επιτυχίαν, προ της εξαπολύσεως της επιθέσεως (κατά της Ελλάδος) κατά τας αρχάς Απριλίου υπό των Γερμανών».

Ο Μουσολίνι από την ημέρα εκείνη αφοσιώθηκε με όλες τις δυνάμεις του στην προπαρασκευή της επιχείρησης αυτής, αναπτύσσοντας πραγματικά καταπληκτική δρα­στηριότητα και ακούραστη ενεργητικότητα. Δέκα νωπές ιταλικές μεραρχίες στάλθηκαν στην Αλβανία, και προστέθηκαν στις ήδη εκεί υπάρχουσες δεκαπέντε. Αεροπλάνα κα­ταδιωκτικά και βομβαρδιστικά ενίσχυσαν την ιταλική αεροπορία που δρούσε κατά της Ελλάδος. Αυτοκίνητα σε χιλιάδες, πυροβόλα σε εκατοντάδες, παντοειδή άλλα εφόδια προωθήθηκαν μέρα νύχτα στην Αλβανία. Εκεί, νέοι δρόμοι διανοίχθηκαν, παλαιοί διευθετή­θηκαν, πολεμικά αεροδρόμια βελτιώθηκαν και γενικώς σημειώθηκαν άνευ προηγουμένου εργώδεις προσπάθειες και πυρετώδεις προετοιμασίες.

Ακόμη για να αναπτερωθεί το ηθικό του ιταλικού στρατού, ο «Ντούτσε του Φασισμού», όπως αρεσκόταν να προσαγορεύεται ο Μουσολίνι, προέτρεψε να καταταγούν στις Ένοπλες Δυνάμεις οι παράγοντες του Φασισμού. Στην πρόσκλησή του ανταποκρίθηκαν μέχρι τέλος Φεβρουαρίου και προσήλθαν στην Αλβανία να υπηρετήσουν ως αξιωματικοί, οι υπουργοί Μπαρτάι, Παβολίνι, Ρικάρντι, Ρίτσι, Γκόρλα, οι θορυβωδέστεροι από τους ανώτερους αξιωματούχους του Φασισμού Φαρινάτσι και Τζιανέτι, καθώς και ο γαμπρός του Μουσολίνι κόμητας Γκαλεάτσο Τσιάνο.

Τελικά, όταν ο Μουσολίνι πείσθηκε ότι τα πάντα έβαιναν κατ' ευχήν, το πρωί της 2ας Μαρτίου προσγειώθηκε στα Τίρανα πιλοτάροντας ο ίδιος το προσωπικό του αεροπλάνο. Μόλις έφθασε στην Αλβανία επέδειξε ακόμη πιο έντονη δραστηριότητα. Επισκέφθηκε τους σταθμούς διοικήσεως των μεραρχιών, των συνταγμάτων, των ταγμάτων και των λόχων ακόμα. Συνομίλησε με αξιωματικούς, αναμείχθηκε με τους στρατιώτες, δοκίμα­σε το συσσίτιό τους, χώθηκε κάτω από αντίσκηνα, πήγε σε αεροδρόμια, νοσοκομεία. Έλεγε σ' όλους, ακόμα και στους Αλβανούς «εθελοντές», πως από την επίθεση αυτήν και την επιτυχία της εξαρτιόταν το μέλλον της Ιταλίας και η ευτυχία αυτών των ίδιων. Προσπάθησε ιδιαίτερα - παραδόξως, χωρίς ν' αντιμετωπίσει αποδοκιμασίες - και τον εγωισμό τους να ερεθίσει, και τα ταπεινά τους ένστικτα να υποδαυλίσει.

Και όταν τέλος θεώρησε πως όλα ήταν έτοιμα, έδωσε το παράγγελμα της επίθεσης. Το βράδυ της 8ης προς 9η Μαρτίου διανυκτέρευσε στο προκεχωρημένο παρατηρητήριο του όρους Κόμαριτ, απ' όπου όχι μόνο επρόκειτο να παρακολουθήσει απλώς την επίθε­ση, αλλά και να τη διευθύνει ο ίδιος προσωπικά, δίνοντας διαταγές στον Αρχιστράτηγο Καβαλλέρο, που βρισκόταν συνεχώς στο πλάι του.

Υπενθυμίζεται ότι μετά την προσχώρηση της Βουλγαρίας στον Άξονα την 1/3/1941, άρχισαν από τις 2/3/1941 να εισέρχονται Γερμανικές Δυνάμεις στο έδαφός της και των οποίων οι εμπροσθοφυλακές έφθασαν στις 9/3/1941 προ των Ε/Β Συνόρων.

O Χώρος και οι Αντίπαλοι

α. H περιοχή του πεδίου της μάχης περιελάμβανε την εδαφική έκταση μεταξύ των ποταμών Άψου και Αώου, ιππαστί της κοιλάδας του παραποτάμου του Αώου π. Ντεσνίτσα και της κυρίας οδού Βεράτι-Μπαλαμπάν-Κλεισούρα. H γραμμή επαφής των εμπολέμων στοιχιζόταν επί των ΒΔ καταπτώσεων της Τρεμπεσίνας (υψ. 1710) - Φόντε (υψ. 1030) - Μπούμπεσι (υψ. 710) - Μάλι Σπαντάριτ (υψ. 1110).

Σημειώνεται, ότι η κατεχόμενη από τις ελληνικές δυνάμεις γραμμή, που είχε δημι­ουργηθεί συνεπεία των προσφάτων επιχειρήσεων, παρουσίαζε ορισμένες επικίνδυνες «εξέχουσες» προς τον εχθρό.

β. Οι Ιταλοί, είχαν αναθέσει την όλη επιχείρηση στην 11η Στρατιά, (Αντιστράτηγος Κάρλο Τζελόζο (Carlo Geloso)), ενώ η αναπτυγμένη βορειότερα 9η Στρατιά, (Αντιστράτηγος Αλεσσάντρο Πίρτσιο Μπιρόλι Masandro Pirzio Biroli)), δεν είχε καν ειδοποιηθεί ότι ο Ιταλικός Στρατός θα αποδυόταν στην πιο σοβαρή προσπάθειά του από την έναρξη του πολέμου. Οι δυνάμεις τους είχαν διατεθεί από βορρά προς νότον ως εξής:

Πρώτο Κλιμάκιο:

• 22 ΜΠ «Κυνηγοί των «Άλπεων». [Ταξίαρχος Τζιοβάννι Πιβάνο (Giovanni Pivano)]
• 59 ΜΠ «Κάλιαρι». [Υποστράτηγος Γκιουζέππε Τζιάννι (Giuseppe Gianni)]
• 38 ΜΠ «Πούλιε». [Υποστράτηγος Αλμπέρτο Ντ' Απόντε (Α^ιτΌ D' Aponte)]
• Λεγεώνα Μελανοχιτώνων με τα 152 και 155 Τάγματα Μελανοχιτώνων (στον αυχένα Σίσικουτ ιππαστί της αμαξιτής οδού).
• 24 ΜΠ «Πινερόλο». [Υποστράτηγος Γκιουζέππε Ντε Στέφανις (Giuseppe De Stefanis)]
• 2α ΜΠ «Σφορτσέσκα». [Υποστράτηγος Αλφόνσο Ολλεάρο (Alfonso Ollearo)]

Δεύτερο Κλιμάκιο:

• 47 ΜΠ «Μπάρι». [Υποστράτηγος Ματτέο Νέγκρο Matteo Negro)]
• 51 ΜΠ «Σιένα». [Υποστράτηγος Γκουαλτιέρο Γκαμπούττι (Gualtiero Gabutti)]
• 7 ΜΠ «Λύκοι της Τοσκάνης». [Υποστράτηγος Οττάνιο Μπολλέα (Ottanio Bollea)]
• Τρεις Λεγεώνες Μελανοχιτώνων. Εφεδρεία, στην περιοχή Τεπελενίου:
• 29 ΜΠ «Πιεμόντε». [Υποστράτηγος Ροντόλφο Νάλντι
• 131 Τεθωρακισμένη Μεραρχία «Κένταυροι». [Υποστράτηγος Τζιοβάννι Μάλι (Giovanni Magli)] Εκτός από τις ανωτέρω δυνάμεις, διέθεταν μεταξύ Άψου και Αώου ποταμών διάφορα συντάγματα Βερσαλλιέρων και τάγματα Αλπινιστών, των οποίων το σύνολο ανερχόταν σε δεκαπέντε περίπου τάγματα πεζικού και δύο τάγματα πολυβόλων. Επισημαίνεται, ακόμη, ότι οι Ιταλοί διέθεταν αρκετές «νωπές» δυνάμεις και δεν αντι­μετώπιζαν πρόβλημα αναπλήρωσης των απωλειών, ενώ η εξαιρετικά πολυάριθμη ιταλική αεροπορία υπερίσχυε σαφώς της ελληνικής, παρά τη σχετική ενίσχυσή της από την αγγλική αεροπορία.

γ. Οι Έλληνες, με το Β' Σώμα Στρατού, (Υποστράτηγος Γεώργιος Μπάκος), στην ζώνη του οποίου θα εκτοξευόταν η ιταλική επίθεση, παρέτασσαν από τον Αώο μέχρι τον Άψο π. τις ακόλουθες δυνάμεις:

Πρώτο Κλιμάκιο:

XVII ΜΠ (Υποστράτηγος Αναστάσιος Ρουσσόπουλος)

V ΜΠ (Υποστράτηγος Γεώργιος Παπαστεργίου) I ΜΠ (Υποστράτηγος Βασίλειος Βραχνός)

VI ΜΠ (Συνταγματάρχης (ΠΣ) Παναγιώτης Σπηλιωτόπουλος) XI ΜΠ (Συνταγματάρχης (ΙΠ) Σωκράτης Δημαράτος)

Δεύτερο Κλιμάκιο:

Ως εφεδρείες του Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου (ΤΣΗ), (Αντιστράτηγος Ιωάννης Πιτσίκας), διατέθηκαν τρία συντάγματα, ανά ένα από τις ΜΠ πρώτου κλιμακίου XV και XVII και ένα από την VI ΜΠ, (Υποστράτηγος Νικόλαος Μάρκου), η οποία στάθμευσε στην περιοχή βορείως της Κλεισούρας. Επίσης, στην περιοχή του χωριού Λίμπχοβα (ΝΑ Αργυροκάστρου) είχε ετοιμότητα επέμβασης στη ζώνη του Β' ΣΣ. η IV ΜΠ.

Υπογραμμίζεται ότι η δύναμη των Ελληνικών Σχηματισμών είχε αισθητά μειωθεί, χωρίς να υφίσταται πλέον δυνατότητα ικανοποιητικής αναπλήρωσης των απωλειών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η V Μεραρχία Κρητών από την είσοδό της στον αγώνα στις 29 Ιανουαρίου μέχρι στις 18 Φεβρουαρίου είχε απώλειες 3344 άνδρες (νεκρούς, τραυ­ματίες, παγόπληκτους), επί συνόλου 13000 περίπου.

Τα Σχέδια των Αντιπάλων

Ιταλοί

H ιταλική επίθεση, σύμφωνα με το σχέδιο του Καβαλλέρο, που βρέθηκε στα έγγραφα συλληφθέντος τραυματία Ιταλού ταγματάρχη, θα εξαπολυόταν στις 9 Μαρτίου και θα εκδηλωνόταν σε περιορισμένο μέτωπο μεταξύ των ποταμών Αώου και Άψου, στη γενική κατεύθυνση Γκλάβα-Μπούμπεσι-Κλεισούρα, με σκοπό τη διάρρηξη της τοποθεσίας, στον τομέα της I Ελληνικής ΜΠ μεταξύ Τρεμπεσίνας και Μπούμπεσι και την προώθηση υπό μορφή σφήνας δια της κοιλάδας του Ντέσνιτσα π. προς τον οδικό κόμβο της Κλεισούρας. Έτσι, αποκόπτοντας στην Τρεμπεσίνα και στο Σεντέλι τις V και XVII ΜΠ αντιστοίχως και απωθώντας προς το Μάλι Γαρονίν τις XV και XI ΜΠ, θα προελαύναν στη συνέχεια δια της κοιλάδας του Αώου π. προς Πρεμετή-Λεσκοβίκι-Μέρτζανη, θα διαχώριζαν το βόρειο από το νότιο μέτωπο και θα κατευθύνονταν προς τα !ωάννινα, τα οποία αποτελούσαν και τον τελικό αντικειμενικό σκοπό της επίθεσης.

Η κύρια προσπάθεια επί μετώπου 6χλμ. ανατέθηκε στο VIII Σώμα Στρατού, (Αντιστράτηγος Γκαστόνε Γκαμπάρα (Gastone Gambara), με τις ΜΠ «Κάλιαρι», «Πούλιε», «Πινερόλο» και «Μπάρι», καθώς και Λεγεώνα Μελανοχιτώνων με δύο Τάγματα Μελανοχιτώνων. Το Σ.Σ. πλαισιωνόταν δεξιά (νότια) από τη ΜΠ «Σφορτσέσκα» του XXV Σ.Σ. και αριστερά (βόρεια) από τη ΜΠ «Κυνηγοί των Άλπεων» του IV Σ.Σ.

Ειδικότερα, το σχέδιο ενεργείας του VIII Σ.Σ. προέβλεπε επίθεση επί τριών κατευθύνσεων, με τις ακόλουθες δυνάμεις, προς κατάληψη των κάτωθι αντικειμενικών σκοπών (ΑΝΣΚ):

- 59 ΜΠ «Κάλιαρι»: «Να επιτεθεί στη βόρεια κατεύθυνση Κ!ΑΦΕ MΠOYMΠEΣI-TOΣKITΣI-ΜΠΡΕΓΚΟΥ MEMOYΛAZIT-MAΛI ΓAPONIN-MAΛI KPEΣOBAΣ και να καταλάβει το ΜΑΛ! ΓAPONIN (1ος ΑΝΣΚ) και ακολούθως το MAΛI KPEΣOBAΣ (2ος ΑΝΣΚ)».

- 38 ΜΠ «Πούλιε»: «Να επιτεθεί στην κεντρική κατεύθυνση MONAΣTEPO (Υψ. 731)-BINOKAZIT-MΠAΛAMΠAN-PONTEN-ΣOYKA-ΦPATAPI και να καταλάβει το PONTEN και τη ΣOYKA (1ος ΑΝΣΚ) και ακολούθως το ΦPATAPI (2ος ΑΝΣΚ)».

- 24 ΜΠ «Πινερόλο»: «Να επιτεθεί στη νότια κατεύθυνση αυχένας ΣIΣIKOYT-KIAΦE ΛOYZIT-ΨAPI-ΠONTΓKOPANI-KΛEIΣOYPA και να καταλάβει την ΠONTΓKOPANI (1ος ΑΝΣΚ) και την ΚΛΕ^ΥΡΑ (2ος ΑΝΣΚ).

- Λεγεώνα Μελανοχιτώνων με τα 152 και 155 Τάγματα Μελανοχιτώνων: «Να κινείται μεταξύ των Μεραρχιών «Πούλιε» και «Πινερόλο», ως συνδετικό τμήμα.

47 ΜΠ «Μπάρι»: Εφεδρεία. «Ακολουθούσα την κεντρική κατεύθυνση, να έχει ετοιμό­τητα επέμβασης υπέρ των Μεραρχιών πρώτου κλιμακίου, με προτεραιότητα υπέρ της κύριας προσπάθειας».

Το ανωτέρω σχέδιο του Στρατηγού Καβαλλέρο, σχετικώς περιορισμένου ΑΝΣΚ βάθους, που αποσκοπούσε κυρίως στην ανακούφιση του τομέα Αυλώνας, είχε προ­κριθεί απ' τον Μουσολίνι, έναντι του αντίστοιχου και πλέον φιλόδοξου σχεδίου, υπο­βληθέντος από τον διατελέσαντα πρώτο Αρχηγό των Iταλικών Δυνάμεων Αλβανίας και ήδη Υφυπουργό Στρατιωτικών Στρατηγό Αλφρέδο Γκουτζόνι (Alfredo Guzzoni). Αυτό, προέβλεπε κύρια επίθεση στον άξονα Βεράτι-Πόγραδετς-Κορυτσά-Καστοριά-Φλώρινα-Θεσσαλονίκη, αφενός μεν προς ανακατάληψη του κόμβου της Κορυτσάς και αντιστάθμιση της πρώτης σημαντικής ήττας των ^αλών κατά την έναρξη του πολέμου, αφετέρου δε στη συνδυασμένη προσπάθεια με την επικείμενη εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα μέσω Βουλγαρίας, προς κατάληψη της Φλώρινας και της Θεσσαλονίκης.

Έλληνες

Oι προπαρασκευές των Ιταλών είχαν ήδη γίνει αντιληπτές από το πρώτο δεκαήμερο του Φεβρουαρίου και το Β' Σ.Σ., σύμφωνα με τις οδηγίες του Γενικού Στρατηγείου και ενώ συνέχιζε τις τοπικές επιθετικές επιχειρήσεις του, είχε εκδόσει από τις 9 Φεβρουαρίου διαταγή αμυντικής εγκατάστασης. Αυτό το χρονικό διάστημα ήταν σημαντικό για τη συμπλήρωση της άμυνας και για τη σφυρηλάτηση του ηθικού των ανδρών, με απο­τέλεσμα κατά την έναρξη της ιταλικής επίθεσης, όλοι να είναι προπαρασκευασμένοι ηθικώς και υλικώς για την απόκρουσή της. Τις τελευταίες ημέρες πριν απ' την επίθεση και ιδίως στις 8 Μαρτίου, η υαλική Αεροπορία σημείωσε έντονη δράση, βομβαρδίζο­ντας εφεδρείες, συγκεντρώσεις τμημάτων, θέσεις πυροβολικού, σταθμούς διοίκησης, παρατηρητήρια κ.α.

συνεχίζεται...

KEIMENO-Φωτογραφίες: Αντγος ε.α Νικόλαος Κολόμβας

Πηγή: Αντιαιρετικόν Εγκόλπιον