Οι λαμπροί εορτασμοί της εκατονταετηρίδας από τον θάνατο του Λόρδου Βύρωνα στην Αθήνα και στο Μεσολόγγι (16-20 Απριλίου 1924)

Τον Απρίλιο του 1924 αναμφίβολα η Ελλάδα παρουσίαζε μια πολύ διαφορετική όψη από αυτή που είχε μόλις λίγα χρόνια πριν. Έβγαινε τραυματισμένη από την Μικρασιατική καταστροφή με εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες να αντιμετωπίζουν μεγάλα προβλήματα στέγης και επιβίωσης στις παρυφές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, ενώ ήτα οικονομικά καθημαγμένη από την πολεμική εξόρμηση της προηγούμενης δεκαετίας αλλά και πολιτικά διχασμένη. Η Δ΄ Εθνοσυνέλευση που είχε προέλθει από της εκλογές του Δεκεμβρίου του 1923 διέθετε πληρεξουσίους που προέρχονταν μόνο από τους Βενιζελικούς λόγω της αποχής των "Λαϊκών" και των υπολοίπων βασιλοφρόνων κομμάτων που δεν ήθελαν να επικυρώσουν με την συμμετοχή τους μια πιθανή πολιτειακή μεταβολή. Μετά από μια τρίμηνη πολιτική επιδέξια πάλη ο Παπαναστασίου, αρχηγός της "Δημοκρατικής Ένωσης" που διέθετε όμως μόλις 80 πληρεξουσίους, κατάφερε να πετύχει την έκπτωση της Βασιλικής δυναστείας αλλαγή που επικυρώθηκε με δημοψήφισμα στις 13 Απριλίου του 1924. Υπό το φως των εξελίξεων αυτών έλαβαν χώρα οι τετραήμεροι λαμπροί εορτασμοί για την συμπλήρωση εκατό ετών από τον θάνατο του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι.

Οι εορτασμοί ξεκίνησαν στις 16 και 17 Απριλίου στην Αθήνα, με τον πιο επίσημο τρόπο. Στις 16 Απριλίου σε ειδική πανηγυρική τελετή εντοιχίστηκε αναμνηστική πλάκα στο περίφημο σπίτι της "κόρης των Αθηνών" κοντά στο Μοναστηράκι στην οποία παραβρέθηκαν εκτός του Πρωθυπουργού Παπαναστασίου και του υπουργού στρατιωτικών Κονδύλη, ο Άγγλος πρέσβης Τσήταμ και ο Αμερικάνος Χένρυ Μοργκεντάου, πρόεδρος της διεθνούς επιτροπής αποκατάστασης των προσφύγων. την ίδια ημέρα σε τελετή μετονομάστηκε ο προσφυγικός οικισμός στο Παγκράτι σε "συνοικία Βύρωνα". Ακολούθησε επίσημο γεύμα που παράθεσε ο δήμαρχος Αθηνών Σπύρος Πάτσης προς τιμήν των Άγγλων επισήμων. Στις 17 Απριλίου σε λαμπρή τελετή στο πανεπιστήμιο Αθηνών αναγορεύτηκαν τρεις Άγγλοι επίσημοι, επίτιμοι διδάκτορες, ενώ ο καθηγητής της Φιλοσοφικής σχολής Ι. Μενάρδος εκφώνησε λόγο για την προσφορά του Βύρωνος στην Ελληνική προσπάθεια για Εθνική αποκατάσταση. Το απόγευμα έγινε κατάθεση στεφάνων στο άγαλμα του Βύρωνα στο Ζάππειο, ενώ το βράδυ δόθηκε συναυλία στην μνήμη του στο Εθνικό Θέατρο.

Στις 18 Απριλίου ο Παπαναστασίου με σχεδόν σύσσωμο το υπουργικό συμβούλιο, τις ξένες διπλωματικές αποστολές, τον Μοργκεντάου, τον Τσήταμ και τους Άγγλους επισήμους (Ρόναλντ Ρόντ, λόρδος Μπάρναμ μέλη του Αγγλικού κοινοβουλίου και εκπρόσωποι της Αγγλικής κυβέρνησης) επιβιβάστηκαν σε αμαξοστοιχία και μετέβησαν στην Κόρινθο από όπου τους παρέλαβε το αντιτορπιλικό "Ιέραξ" για να τους μεταφέρει στο Μεσολόγγι για την κορύφωση των εορτασμών στις 19 Απριλίου. Σε μια κίνηση αβρότητες αλλά και λήθης του πρόσφατου παρελθόντος ο Παπαναστασίου κάλεσε για το ταξίδι αυτό τους κυριότερους αντιπροσώπους τη εξωκοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης (Ιωάννης Μεταξάς, Γεώργιος Ράλλης, Δεμερτζής, Ευταξίας, Παναγής Τσαλδάρης, Πωπ, Βοζίκης, Τσουκαλάς, όπως και οι πρώην Πρωθυπουργοί Τριανταφυλλάκος και Καλογερόπουλος). Από την συμπολίτευση είχαν κληθεί οι Καφαντάρης, Μιχαλακόπουλος, Τσουδερός, Κοφινάς και Γονατάς. Οι Μεταξάς και Τσαλδάρης (που είχαν και το μεγαλύτερο πολιτικό βάρος αφού ήταν αρχηγοί των δύο μεγαλύτερων κομμάτων) σε μια συμβολική κίνηση αρνήθηκαν να παραστούν.

Το μεσημέρι της 18ης Απριλίου όταν οι επίσημοι έφτασαν στην Κόρινθο, βρήκαν την πόλη σημαιοστόλιστη από άκρη σε άκρη, ενώ οι κάτοικοι της με την δημοτική αρχή αλλά και στρατιωτικό άγημα που απέδωσε τιμές βρίσκονταν επί ποδός για να τους υποδεχθούν. Ενώπιον των επισήμων που έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό παρέλασαν σχολεία της Κορίνθου, ενώ ο δήμαρχος απεύθυνε χαιρετισμό στους Άγγλους επισήμους. Το ίδιο σκηνικό επαναλήφθηκε και στο Μεσολόγγι στις 19 Απριλίου κατά την κορύφωση των εορτασμών. Αρχικώς κατατέθηκαν στεφάνια στο άγαλμα του Βύρωνα, εκεί όπου μίλησε ο Παπαναστασίου στο συγκεντρωμένο πλήθος χρησιμοποιώντας την δημοτική. Ήταν η πρώτη φορά που Πρωθυπουργός χρησιμοποιούσε την δημοτική σε δημόσια ομιλία του. Ακολούθως, στην οικία Καψάλη όπου πέθανε ο Βύρωνας έγιναν τα αποκαλυπτήρια αναμνηστικής στήλης από τον πρύτανη του πανεπιστημίου Αθηνών Παπούλια, παρουσία των επισήμων αλλά και των υποστρατήγων Διαλέτη και Τσερούλη που ηγούνταν αγήματος 50 ανδρών της προεδρικής φρουράς. Το απόγευμα τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση για τους νεκρούς της ηρωικής εξόδου του Μεσολογγίου και το βράδυ ο δήμος παρέθεσε επίσημο δείπνο προς τιμήν των Άγγλων επισήμων.

Το τριήμερο των εορτασμών όλες οι εφημερίδες (και οι αντιπολιτευόμενες) είχαν στις πρώτες σελίδες τους αφιερώματα για την ζωή και τον θάνατο του Λόρδου Βύρωνα, ενώ οι μεγάλες είχαν αποστείλει ανταποκριτές στο Μεσολόγγι. Τα Ελληνικά ταχυδρομεία εξέδωσαν σειρά με γραμματόσημα αφιερωμένα στον Βύρωνα, ενώ ο ασκών τα χρέη Προέδρου της Δημοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης παρασημοφόρησε τους Άγγλους επισήμους.

Οι λαμπροί αυτοί εορτασμοί έκρυβαν μια σειρά από πολιτικές σκοπιμότητες. Η πρώτη, και πιθανά η κυριότερη, ήταν η αναθέρμανση των Ελληνο-αγγλικών σχέσεων που είχαν διακοπεί μετά την δικαστική δολοφονία των έξι. Μετά την προσωρινή ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Βενιζέλο οι διπλωματικές σχέσεις των δύο χωρών επαναλήφθηκαν, για να διαταραχθούν εκ νέου με την παραίτηση του. Η Αγγλία εκείνη την εποχή ήταν η υπερδύναμη που ήλεγχε το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου εμπορίου χάρις τις αποικίες της, ενώ ήταν πανίσχυρη διπλωματικά χάρις την επιρροή που ασκούσε στην νεοσύστατη Κοινωνία των Εθνών. Η τραυματισμένη Ελλάδα είχε απόλυτη ανάγκη την οικονομική και διπλωματική της βοήθεια, ενώ και το νέο Ελληνικό αβασίλευτο πολίτευμα είχε ανάγκη διπλωματικής αναγνώρισης και στήριξης από την Αγγλία που επί δεκαετίες στήριξε τον Θρόνο στην Ελλάδα ακόμη και με προσαρτήσεις εδαφών που κατείχε.

Η δεύτερη σκοπιμότητα των εορτασμών ήταν μια προσπάθεια να αλλάξει το κλίμα θλίψης και απαισιοδοξίας που είχε καταλάβει τους Έλληνες την εποχή εκείνη λόγω του Μικρασιατικού ολέθρου, των νεκρών του πολέμου, της προσφυγιάς και του οικονομικού αδιεξόδου που αντιμετώπιζε μεγάλο τμήμα του αστικού πληθυσμού της Παλαιάς Ελλάδας.

Η τρίτη σκοπιμότητα ήταν αναμφίβολα η προσπάθεια σφυρηλάτησης μια νέας Εθνικής ενότητας με την επίκληση ενός ιστορικού προσώπου που αναμφίβολα η μνήμη του ενώνει τους Έλληνες ανεξαρτήτως κομμάτων και πολιτειακών προτιμήσεων. Ο Παπαναστασίου αφού επέβαλλε την θέληση του, προσπαθούσε να προσεγγίσει την "συνταγματική" αντιπολίτευση στην βάση μιας αμοιβαίας συνεννόησης, ώστε να καταφέρει να απαγκιστρωθεί από την επιρροή των δυναμικών του φίλων Παγκάλου, Κονδύλη, Χατζηκυριάκου και λοιπών αδιάλλακτων στρατοκρατών, πιθανά προβλέποντας όσα θα επακολουθούσαν.

Είναι αναμφίβολο πως ο πρώτος στόχος επιτεύχθηκε. Είναι επίσης αναμφίβολο πως ο τρίτος ήταν αδύνατο να επιτευχθεί επειδή ακριβώς ο Παπαναστασίου δεν επηρεάστηκε από την άποψη του Βενιζέλου που υποστήριζε την πολιτειακή μεταβολή υπό τον όρο της γνήσιας λαϊκής έγκρισης και της όσο το δυνατόν μεγαλύτερης αποδοχής από μερίδα των μετριοπαθών "συνταγματικών". Λόγω ακριβώς του απότομου της μεταβολής η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτικών ηγετών των "συνταγματικών" δεν ήθελαν η δεν μπορούσαν να συμβιβαστούν με την νέα κατάσταση για λόγους πολιτικού κόστους. Η μεγάλη πλειοψηφία των βασιλοφρόνων αντιδρούσαν σταθερά στην μεταβολή, καθώς αυτή είχε έντονη κομματική και στρατοκρατική χροιά. Ήδη την ημέρα της κορύφωσης των εορτασμών, συνελήφθη ο εκδότης της αντιβενιζελικής εφημερίδας "Σκριπ" Γρηγόρης Ευστρατιάδης με διαταγή του Πάγκαλου, λόγω παράβασης του "Κατοχυρωτικού" νόμου. Την επομένη, ο Ευστρατιάδης αφέθηκε ελεύθερος με προσωπική διαταγή του Παπαναστασίου, αλλά το κλίμα συμφιλίωσης που προσπαθούσε να καλλιεργήσει ο Αρκάδας πολιτικός δεν έβρισκε πρόσφορο έδαφος.....

Ι. Β. Δ.

Πηγές: Δημοσιεύματα εφημερίδων "ΣΚΡΙΠ" και "ΕΜΠΡΟΣ"

Πηγή: Ιστορικά Θέματα