Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΑΠΟ ΓΕΝΕΑ ΣΕ ΓΕΝΕΑ

Νικολάου Κατσιαβριᾶ

Ἡ μητέρα μου εἶναι 80 ἐτῶν. Εἶναι Σαρακατσιάνα καὶ γεννήθηκε σὲ καταυλισμό, ὅπου ζοῦσαν ὡς νομάδες οἱ γονεῖς της στὴν ὕπαιθρο. Ἡ σύζυγός μου λίγο πρὶν ἀπὸ τὰ 50, κορίτσι ποὺ γεννήθηκε σὲ θεσσαλικὸ χωριὸ καὶ μεγάλωσε στὴν πόλη, εἶναι δασκάλα. Τὸ καλοκαίρι τοῦ 2013 βρεθήκαμε σὲ ἕνα ἐξοχικὸ στὸ Βελεστῖνο. Ἡ Μαρία εἶχε στὰ χέρια της ἕναν πλαστικὸ κουβά, ὁ ὁποῖος στὰ ἐσωτερικά του τοιχώματα εἶχε πιάσει γλίτσα. Συνήθως πήγαινε στὸ σπίτι, ἔπαιρνε ἕνα σφουγγαράκι καὶ ἀπορρυπαντικὸ καὶ τὸν καθάριζε. Ἔχοντας τὴ μητέρα μου δίπλα της τὴν ἐρώτησε:

-Ἐσεῖς στὰ βουνὰ πῶς τὰ καθαρίζατε αὐτά;

-Τὰ τρίβαμε μὲ ἕνα φύλλο συκιᾶς, ἀπάντησε ἡ μητέρα μου, δείχνοντας τὸ παρακείμενο δένδρο.

Ἡ Μαρία πῆρε ἕνα φύλλο ἀπὸ τὴ συκιά, ἔβαλε λίγο νερὸ στὸν κουβὰ καὶ ἄρχισε νὰ τρίβει τὸ ἐσωτερικό του. Τὰ ἀποτελέσματα ἦταν ἐκπληκτικά. Τὸ ἐσωτερικὸ τοῦ κουβᾶ ἔλαμψε, σταμάτησε νὰ μυρίζει καὶ τὰ χέρια της μετὰ ἀπὸ αὐτὸ ἦταν πεντακάθαρα!

Ἡ ὅλη διαδικασία ἀποδείχτηκε ἁπλούστερη ἀπὸ τὰ σύγχρονα μέσα καὶ ἦταν ἀπολύτως οἰκολογική. Ἔκτοτε ἡ Μαρία τὴν υἱοθέτησε.

Στὸ παραπάνω ἁπλὸ περιστατικὸ ἔχουμε μιὰ μεταφορὰ ἑνὸς στοιχείου ἀπὸ τὴν παράδοση, τῆς ὁποίας φορέας ἦταν ἡ μάννα μου, στὴ σύζυγό μου. Αὐτὸ τὸ στοιχεῖο μεταφέρθηκε ἀπὸ τὴ μία γενιὰ στὴν ἑπόμενη.

Στὸ παραπάνω περιστατικὸ φαίνεται καὶ ἡ διαφορὰ προσέγγισης τῶν δύο γενεῶν. Ἡ Μαρία ἔπρεπε νὰ σκεφθεῖ: Τότε στὰ βουνὰ πῶς ἀντιμετώπιζαν τέτοιες περιπτώσεις; Αὐτὸ δὲν γινόταν πάντα. Ἕως τὸ 1950 στὴ χώρα μας ἡ μεταφορὰ τῶν στοιχείων τῆς παράδοσης γινόταν μὲ τὸ «κάνε ὅ,τι κάνω». Θὰ ἔβλεπε κάποιον νὰ τὸ κάνει καὶ θὰ τὸ «ἅρπαζε». Θυμᾶμαι τεχνίτη ἐλαιοχρωματιστὴ νὰ λέει στὸν βοηθό του ὅτι «ἡ τέχνη κλέβεται. Θὰ βλέπεις τί κάνω καὶ θὰ ἐνεργεῖς παρόμοια. Ἂν εἶχα χρόνο νὰ σὲ διδάξω, δὲν θὰ σὲ χρειαζόμουν». Ἀπὸ τὸ 1950 καὶ ὕστερα ὑπάρχει κάποιο ρῆγμα στὴ μεταφορὰ τῶν στοιχείων τῆς παράδοσης, καθότι γίναμε περισσότερο ἐγκεφαλικοὶ καὶ παιδιὰ τῆς πόλης καὶ τῶν σχολείων.

Στὸ ἀναφερθὲν περιστατικὸ ἔχουμε μεταφορὰ στοιχείου μᾶλλον τεχνικῆς φύσεως. Ὡστόσο, ὅταν κάνουμε λόγο γιὰ παράδοση, ἐννοοῦμε καὶ πράγματα σοβαρότερα καὶ περισσότερο σύνθετα. Παραδείγματα εἶναι ἡ ὁμιλία, τὸ πῶς μιλᾶμε καὶ ποῦ, τὸ πῶς στεκόμαστε καὶ πῶς ἀντιμετωπίζουμε κάθε περίσταση, ἡ προετοιμασία τῆς τροφῆς καὶ πολλὰ ἄλλα.

Εἶναι προφανὲς ὅτι, ὅσο πιὸ πολλὰ στοιχεῖα μεταφερθοῦν ἀπὸ τὴ μιὰ γενιὰ στὴν ἄλλη, τόσο πλουσιότερη εἶναι ἡ δεύτερη καὶ τόσο περισσότερα ἐφόδια ἔχει γιὰ τὴν ἀντιμετώπιση τῶν περιστάσεων καὶ δυσκολιῶν τῆς ζωῆς. Ἐννοεῖται ὅτι στὸ μεταξὺ προστίθενται καὶ νέα στοιχεῖα.

Τὰ στοιχεῖα τῶν διαφόρων παραδόσεων, ὅπως καὶ τῆς δικῆς μας, δὲν εἶναι πάντοτε ὑγιῆ. Πρὸ ἐτῶν δικαζόταν «πατέρας» ὁ ὁποῖος βίαζε τὴν 14χρονη κόρη του. Ἔξω ἀπὸ τὸ δικαστήριο τὸ σόι τοῦ «πατέρα» ἐπέπληττε τὸ σόι τῆς μητέρας: «Γίνονται αὐτὰ στὶς οἰκογένειες. Ἔπρεπε νὰ τὸ σκεπάσετε καὶ νὰ προχωρήσετε. Ἐσεῖς τὸ φέρατε στὰ Δικαστήρια καὶ μᾶς κάνατε ὅλους ρεζίλι». Προφανῶς ἐδῶ ἔχουμε ἕνα πολὺ κακὸ στοιχεῖο ὡς παράδοση στὴν οἰκογένεια τοῦ «πατέρα».

Ἄλλο ἕνα δεῖγμα κακῆς παράδοσης εἶναι ἡ ἀντιμετώπιση τῶν μοιχευομένων γυναικῶν σὲ κάποιες χῶρες τῆς Μέσης Ἀνατολῆς. Λιθοβολισμὸς ἕως θανάτου. Στὴν ἴδια περίπτωση τὸ ρωμαϊκὸ δίκαιο εἶχε ὡς ποινὴ νὰ τοὺς φοροῦν κουδούνια καὶ νὰ τὶς κλείνουν σὲ πορνεῖο. Τὴν ἀλλαγὴ στὸ ρωμαϊκὸ δίκαιο ἔκανε ὁ Μέγας Θεοδόσιος, προφανῶς ὑπὸ τὴν ἐπιρροὴ τῶν χριστιανῶν, οἱ ὁποῖοι δὲν ἀνέχονταν τέτοιον ἐξευτελισμὸ τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης.

Παράδειγμα ἄλλου καλοῦ στοιχείου θὰ ἀναφέρω καὶ πάλι ἀπὸ τὶς διηγήσεις τῆς μητέρας μου:

Μὲ τὸ ποὺ τελείωνε ὁ Σεπτέμβριος καὶ ἄρχιζαν τὰ κρύα, ἑτοιμάζονταν ὅλοι γιὰ τὰ χειμαδιά. Ὁ καταυλισμὸς θὰ ἐρήμωνε καὶ ἀντάμωμα ξανὰ τὴν ἑπόμενη ἄνοιξη. Ἡ ἐπικοινωνία ἦταν δύσκολη. Κάποιοι θὰ πέθαιναν στὰ χειμαδιὰ καὶ δὲν θὰ ξανάβγαιναν στὰ βουνά. Ἔτσι, ὅταν ἔφτανε ἡ ὥρα τῆς ἀνα- χώρησης, θυμᾶται ἡ μητέρα μου, τὴ μητέρα της καὶ τὶς ἄλλες γυναῖκες νὰ ἀλληλοασπάζονται, νὰ φιλοῦν ἡ μία τὸ χέρι τῆς ἄλλης καὶ νὰ λένε: Συγχώρα με καὶ ὁ Θεός νὰ σὲ συγχωρήσει.

Τί θαυμαστὰ πράγματα!

Οἱ ξωμάχοι, οἱ νομάδες καὶ ὅλος ὁ λαὸς βαδίζουν στὰ πατήματα τῶν ἁγίων!

Μὲ τὴν τελευταία διήγηση ἀγγίζουμε τὴν παράδοση τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τὴ μεταφορά της ἀπὸ γενεὰ σὲ γενεά. Στὸν συγκεκριμένο τομέα ὑπάρχει ὁ ἤπιος καὶ ἁπαλὸς τρόπος, διὰ τοῦ ὁποίου μεταφέρεται καὶ στοὺς ἐγγάμους ὁ ἀκραῖος καὶ ἀπόλυτος τῶν ἀσκητῶν. Ἀνάγλυφο σχετικὸ παράδειγμα εἶναι οἱ περιπτώσεις τοῦ Γέροντος Ἰωσὴφ τοῦ Σπηλαιώτη καὶ ἡσυχαστῆ, καὶ τοῦ μαθητῆ του, Γέροντος Ἐφραίμ Φιλοθεΐτου.

Ὁ πρῶτος βασανίστηκε νὰ ἀποκτήσει πεῖρα χωρὶς ὁδηγό, ἐνῷ ὁ δεύτερος βρῆκε διαθέσιμη πεῖρα καὶ ἄγρυπνη φροντίδα ἀπὸ τὸν πνευματικό του πατέρα.

Ὁ δεύτερος ἦταν τυχερός, γιατὶ ἔλαβε παράδοση, καὶ ἐξαιρετικὰ εὐφυής, ἀφοῦ δὲν ἐπέτρεψε στὶς προ- λήψεις του νὰ γίνουν ἐμπόδιο στὴν ἀποδοχὴ τῶν μαθημάτων τοῦ ἁγίου δασκάλου του.

Μαζεύοντας ἐλιές, Μάνη, 1964

Ἀπὸ τὸ 1950 – 60 καὶ ὕστερα δὲν βγαίνουν πλέον τέτοιοι ἄνθρωποι. Αὐτὸ βέβαια δὲν σημαίνει ὅτι δὲν βγαίνουν πλέον μεγάλοι ἅγιοι. Ὡστόσο, τὸ ἐκπαιδευτικὸ σύστημα δίνει προσανατολισμὸ διαφορετικὸ ἀπὸ ὅ,τι θὰ ἔδινε ἡ παράδοση τῆς Ρωμηοσύνης. Τώρα κέντρο εἶναι ὁ ἐγκέφαλος.

Ἐκεῖ διάφορα πρότυπα, ἀγνώστου συνήθως προελεύσεως, γίνονται κριτήρια καὶ ὁ καθένας ἀποφασίζει κατ’ ἐκτίμηση ἐπὶ παντὸς ἐπιστητοῦ.

Πλέον, ἡ χώρα χρειάζεται ἐπανευαγγελισμὸ ἢ κάποιο θαῦμα, ὥστε ὁ λαός μας νὰ ἐγκαταλείψει τὶς δυτικὲς σειρῆνες καὶ νὰ ἐπανέλθει στὴ γραμμὴ τῶν δικῶν του παραδόσεων, οἱ ὁποῖες κυλοῦν μὲν στὸ αἷμα του, ἀλλὰ δὲν ἀναγνωρίζονται ὡς πρότυπα ἀπὸ τὴ διάνοιά του.

Ἔτσι, ἀκόμα καὶ σὲ καθημερινὰ πράγματα ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος συμπεριφέρεται ὡς ἀνόητος. Λόγῳ τῆς περιρρέουσας ἀτμόσφαιρας καὶ τῆς σύγχυσης, ποὺ προωθεῖται κυρίως μέσῳ τῶν «μέσων ἐνημέρωσης», περιφρονεῖ βασικὲς ἀρχὲς κυρίως στὸν ἠθικὸ καὶ τὸν πρακτικὸ τομέα. Ἀρνεῖται, γιὰ παράδειγμα, ἐντολὲς ὅπως τὸ «οὐ κλέψεις», τὴν παραδοσιακὴ ἀρχὴ ἀποφυγῆς τῶν προγαμιαίων σχέσεων, τὴ σωματικὴ ἐργασία καὶ λοιπά. Ἔτσι ἄγεται καὶ φέρεται στὸν ἠθικὸ τομέα καὶ εἶναι ἀνάξιος γιὰ τὴν παραμικρὴ σωματικὴ ἐργασία, πρᾶγμα ποὺ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τὴν ἐγκατάσταση τόσων μεταναστῶν στὴ χώρα μας.

Αὐτὴ ἡ στάση εἶναι ὄντως ἀνόητη. Εἶναι σὰν νὰ θέλει κάποιος νὰ σπουδάσει Φυσικὴ καὶ νὰ ἀμφισβητεῖ ὅλα τὰ μέχρι σήμερα ἐπιτεύγματα καὶ νὰ θέλει νὰ τὰ ἀνακαλύψει μόνος του.

Ἡ ἀγωγὴ τῶν παιδιῶν μας σήμερα «ἐν γῇ ἐρήμῳ καὶ ἀβάτῳ καὶ ἀνύδρῳ» εἶναι μᾶλλον δύσκολη. Στὴ διαδικασία τῆς μεταφορᾶς τῆς παράδοσης ἀπὸ γενιὰ σὲ γενιὰ ἔχουμε βοηθὸ τὴ φύση καὶ τὴ Χάρη.

Ἕνας καθηγητής μας τῶν Παιδαγωγικῶν στὸ Πανεπιστήμιο ἔλεγε ὅτι στὶς φυσιολογικὲς οἰκογένειες τὰ παιδιά μας ὅταν εἶναι μικρά, μᾶς μιμοῦνται, ὅταν φτάσουν στὴν ἐφηβεία, μᾶς ἀμφισβητοῦν καί, ὅταν μεγαλώσουν, μᾶς ἐπαναλαμβάνουν, ποὺ σημαίνει ὅτι ὅλα μας τὰ πάθη καὶ τὰ ἐλαττώματα μεταφέρονται στὰ παιδιά μας, καὶ ὅτι πρέπει μὲ βία νὰ βάλουμε τὴ ζωή μας σὲ σωστὲς βάσεις, τέτοιες ποὺ νὰ ἀξίζει κανεὶς νὰ τὶς μιμηθεῖ καὶ νὰ τὶς ἐπαναλάβει.

Αὐτὸ εἶναι ἡ φύση.

Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ὁ καλὸς Θεὸς τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, τῶν ἁγίων Πατέρων καὶ τῶν προφητῶν, ὁ ὁποῖος μὲ τὴ Σάρκωσή Του ἔγινε ὁ ἴδιος τὸ Κεντρικὸ Στοιχεῖο καὶ στὴ δική μας παράδοση, εἶναι πρόθυμος νὰ καλύψει τὶς ἐλλείψεις μας καὶ νὰ στηρίξει τὰ παιδιά μας, ἀρκεῖ ἐμεῖς νὰ ἔχουμε εἰλικρινῆ μετάνοια.

Αὐτοὶ ποὺ δὲν ἔχουν καλὲς καὶ ὑγιεῖς παραδόσεις χρειάζεται νὰ κοπιάσουν περισσότερο, ὥστε νὰ ἀνασυγκροτήσουν τὸν ἑαυτό τους σὲ σωστὲς βάσεις ποὺ θὰ γίνουν ἡ νέα παράδοση τῶν οἰκογενειῶν τους.

Κοστίζει, ἀλλὰ ἀξίζει τὸν κόπο.

Πηγή: Ενωμένη Ρωμηοσύνη