ΚΛΕΙΣΟΒΑ.
«Σημαίαν εἰρήνης εἷς Τούρκους ἐκτείνων,
Φωνὴν πρὸ τοῦ τείχους μεγάλην ἐκχύνει·
— Ὁ μέγας Σατράπης, υἱοὶ τῶν Ἑλλήνων,
Ἐντίμους συνθήκας φυγῆς σᾶς προτείνει.
«Τὴν γλῶσσαν τῶν Τούρκων, τὴν γλῶσσαν τῶν Γάλλων
Ἐάν τις γνωρίζῃ, εἰς συνομιλίαν
Ἄς ἔλθῃ θαῤῥῶν· ἀλλ' ὁ Νότης προβάλλων,
Ἐκπέμπει φωνὴν ἐκ τοῦ τείχους ὀξεῖαν.
— Τὴν γλῶσσαν τῶν ὅπλων γνωρίζομεν ὅλοι,
Ἐκείνην λαλοῦμεν ἡμεῖς· ὁ Σατράπης
Ἄς ἔλθῃ τὰ στίφη του φέρων. Τὸ βόλι
Θὰ κλείσῃ μ' ἐκεῖνον συνθήκας ἀγάπης.
«Κλεισμένας, σπαιρούσας τὰς χεῖρας τανύων,
Ἀφροὺς ὁ Σατράπης ἐξέμεσε λύσσης.
Καλεῖ τὸν Ῥεσίτην καὶ λέγει δεικνύων
Τὴν Κλείσοβαν· — θέλεις ἐκεῖ νὰ κτυπήσῃς;
«Ἐγὼ μὲ τὰς λόγχας τῆς λίμνης τὸ στόμα,
Ἐγὼ τὸν Τολμᾶν καὶ τὸν Πόρον ἐπῇρα·
Ἀπόρθητος εἶναι ἡ Κλείσοβ' ἀκόμα,
Δὲν θέλω νὰ μείνῃ ἡ δόξα σου στεῖρα.
«Κ' ἐκεῖνος τὰ χείλη του δάκνων· — ὡραίας
Κατώρθωσαν νίκας αἱ λόγχαι σου, ὅτε
Ἐτέφρονε πῦρ τοὺς ἀνδείους!... Ῥομφαίας
Ἀμύνης δὲν φέρουν νεκροὶ στρατιῶται.
«Δαιμόνων πλὴν χεῖρες καὶ ὄχι ἀνθρώπων
Φυλάττουν ἐκεῖ τὰ κεράμεα τείχη,
Τὰ ὅπλα μου δ' ἴσως μὲ ὅμοιον τρόπον
Δὲν θέλει συνδράμει ἀόμματος τύχη.
«Ἄς ᾖναι. Τὴν Κλείσοβαν θέλω προσβάλει.
Ἐὰν νικημένος τὴν μάχην ἀφήσω,
Τὰς λόγχας σου τότε ἄς φέρουν οἱ Γάλλοι,
Καὶ βλέπομεν πόσοι γυρίζουν ὀπίσω.
«Ἐπίσημος τοῦρκος τὴν ἄλλην ἡμέραν
Τὴν ἔριν αὐτὴν, ζωγρηθεὶς, διηγεῖται.1
Ἐν τούτοις βαρύοπλοι πρὸς τὴν ἑσπέραν
Τὰς λέμβους πληροῦντες ἐφαίνοντ' ὁπλῖται.
«Ἀπὸ τῶν τειχῶν μας ἐβλέπομεν στίφη
Ἐκεῖ πολυφύλων βαρβάρων ἀθρόα,
Καὶ ἤστραπτον ὅπλα καὶ ἤστραπτον ξίφη,
Καὶ κρότος καὶ θόρυβος μέγας ἐβόα.
«Ἀλλὰ μετ' ὀλίγον εἰς μαύρην σκοτίαν
Οἱ φέροντες τ' ἄστρα τυλίσσονται θόλοι.
Σκοποῦντες ἡμεῖς τῶν ἐχθρῶν τὴν πορείαν,
Παννύχιον ὅπλον ἐφέρομεν ὅλοι.
«Ἀνέτειλε τέλος αὐγὴ πεπρωμένη
Νὰ χύσῃ παντοῦ τοῦ Τσαβέλλα τὸ κλέος.
Βαρὺς, ἰδοὺ, στόλος ἐν κύκλῳ προβαίνει
Κατὰ τῆς Κλεισόβης φλογώδης, σπουδαῖος.
«Τὸν ἥρωα πλήττει τοῦ στόλου ἡ θέα·
Εἰς τὴν παραλίαν τὸ βλέμμα γυρίζει,
Μονόξυλον βλέπει, ἐμβαίνει μ' ἐννέα
Καὶ πρὸς τὴν ἀκέφαλον νῆσον βαδίζει.
«Ὁ ἔννατος ἤμην ἐγώ. Μὲ μανίαν
Αἱ σφαῖραι, ἡμῶν ὑπεράνω, ἐφύσων.
Γραμμὴν διαβαίνομεν λέμβων δασεῖαν
Καὶ φθάνομεν ἤδη ταχεῖς εἰς τὴν νῆσον.
«Κραυγὴν ἀναπέμπουν χαρᾶς οἱ γενναῖοι,
Τὸ πῦρ τῆς ἀλκῆς εἰς τὰ στήθη των βράζει.
Παντοῦ ὁ Τσαβέλλας τὸ θάῤῥος ἐμπνέει,
Παντοῦ περιτρέχων τὰς θέσεις μοιράζει.
«Ἕν βλέμμα τοξεύσας ὁλόγυρα κρύον
Ἀπὸ τὰς ἁγίας Τριάδος τὰ ὕψη,2
Βροντώδης κραυγάζει· ἄς ἔλθουν πλησίον!
Κἀνεὶς ἐμοῦ πρῶτος, κανεὶς νὰ μὴ ῥίψῃ.
«Ὁ στόλος ἐν τούτοις πυκνὸς καταβαίνει
Μεγάλης ὁλκῆς πυροβόλα κενόνων.
Ἡ νῆσός μας πάλλεται σαλευομένη,
Καὶ πίπτουν τὰ χώματα τῶν προμαχώνων.
«Ἡσύχους, σιγῶντας μᾶς ἔζωσε πλέον,
Μᾶς ἔζωσε κύκλος πυρὸς ἀκοιμήτου,
Καὶ μῖσος βαρὺ, ἀδυσώπητον πνέων
Βοᾷ ὁ κομπάζων στρατὸς τοῦ Ῥεσίτου.
«Βοᾷ καὶ βοῶντες πεντήκοντα τότε,
Οἱ σημαιοφόροι πηδοῦν ἐκ τῶν πλοίων,
Πηδοῦν εἰς τὸ κῦμα παντοῦ στρατιῶται
Κραυγῶν τὸν ἀέρα πληροῦντες ἀγρίων.
«Ἀπόκρυφος πάντοτ' ἐσίγα ἡ νῆσος,
Καὶ μίαν στιγμὴν σταματοῦν· ἀλλὰ πάλιν
Τὰς φρένας των καίει παράφορον μῖσος,
Καὶ πάλιν ὁρμοῦν μὲ μανίαν μεγάλην.
«Πλὴν ὅτε ἀθρόοι, πυκνοί, ταραχώδεις
Σχεδὸν μὲ τὰ ξίφη τὰ τείχη μας τύπτουν,
Ἀστράπτει κυκλόθεν ἡ νῆσος βροντώδης
Καὶ πίπτουν σημαῖαι καὶ βάρβαροι πίπτουν.
«Κἀμμίαν βολὴν δὲν ἐχάσαμεν· ἄλλοι
Ἐπὶ τῶν προμάχων νεκρῶν λυσσασμένοι
Πατοῦντες προβαίνουν· ἀλλ' ἀνεμοζάλη
Θανάτου τὰς τάξεις αὐτῶν διαβαίνει.
«Μ' ὀργὴν φλογερὰν, μὲ κραυγὰς φρικαλέας
Ζητοῦν νὰ πηδήσουν τὸ τεῖχος ἐκεῖνοι.
Τετράκις ὀρθοῦν αἱματώδεις σημαίας,
Τετράκις τὸ κῦμα τὰ αἵματα πλύνει.
«Εἰς πλήρη φυγὴν ἡ ὀργή μας τοὺς τρέπει,
Καὶ ἄτακτοι φεύγουν παντοῦ Μουσουλμάνοι.
Ἀπὸ τῆς ἀκτῆς ὁ Ῥεσίτης τοὺς βλέπει,
Τὸν ἵππον κεντᾷ καὶ πελάγιος φθάνει.
«Τῶν λέμβων τὸν δρόμον κρατεῖ, καὶ πατήσας
Τὴν πρῷραν, εἰς μίαν λυσσῶν ἀναβαίνει.
Ποῦ φεύγετε, τοῦρκοι; βοᾷ· ἐντροπή σας!
Δὲν εἶν' ἑκατὸν ἐκεῖ πέραν κλεισμένοι.
«Τὰς πρῷρας αἱ λέμβοι γυρίζουν ἐν τάχει,
Καὶ πάλιν οἱ τοῦρκοι θρασεῖς ἐπιπίπτουν.
Ἀνάπτει, βροντᾷ πεισματώδης ἡ μάχη·
Τοὺς πρώτους νεκροὺς ἄλλοι τόσοι καλύπτουν.
«Κρουνοὺς ἀστραπῶν ἐτοξεύομεν ὅλοι,
Ἡ χείρ μας πτωμάτων τὴν λίμνην ἐπλήρου.
Ἕν βόλι ἐν τούτοις, ἕν ἅγιον βόλι
Συρίζον κτυπᾷ τὸν μηρὸν τοῦ Βεζύρου.
«Καὶ τότε φυγὴ τῆς προτοῦ αἰσχροτέρα,
Καὶ στρέφουν τὰ νῶτα κατάφοβοι, κρύοι,
Καὶ θόρυβος μέγας· ὤ πόσων ἡ σφαῖρα,
Ὤ πόσων φευγόντων τὰ γόνατα λύει!
«Ἡμεῖς εἰς τὸν Ὕψιστον ψάλλομεν αἴνους,
Ὠχροὶ, τρομασμένοι μακρύνοντ' ἐκεῖνοι.
Βαρέως εἰς κοίτην ὑγρὰν κοιμωμένους,
Χιλίους νεκροὺς ὁ Ῥεσίτης ἀφίνει.
«Εἰς τὴν παραλίαν ὑπὸ λεγεώνων
Τοῦ Μεχμεταλῆ ὁ υἱὸς κυκλωμένος,
Τῷ λέγει· Σ' ἐδάμασαν χεῖρες δαιμόνων·
Ἄς ἴδωμεν τώρα τῆς λόγχης τὸ σθένος.
«Γυρίζων ἐκεῖνος τὸ βλέμμα τὸ καῖον
Πρὸς τὸν οὐρανὸν, τὴν φωνὴν ἀνυψόνει·
«Ἄν ᾖσαι Θεός...!» καὶ δὲν λέγει τι πλέον,
Ὁ νοῦς τὴν ὀργίλην ἀρὰν τελειόνει.
«Καὶ τότε τῶν λέμβων ὁ στόλος πληροῦται
Μὲ τῶν Αἰγυπτίων τὰ εὔτακτα σμήνη.
Δὲν εἶν' Ἀλβανοὶ θορυβώδεις, ἀλλ' οὔτε
Ἀσίας τὰ πρὶν, τ' ἀχαλίνωτα κτήνη.
«Ἐπὶ κεφαλῆς τακτικῶν λεγεώνων
Ὁ Ἄραψ μὲ τύφου πομπὴν προοδεύει·
Καὶ ἐνῷ πλησιάζει τὴν νῆσον κυκλόνων,
Βαρεῖς κεραυνοὺς ἐκ τῶν λέμβων τοξεύει.
«Αἱ σάλπιγγες φθόγγους ἐκπέμπουν μυρίους,
Τραχεῖς ἀντηχοῦν τῶν τυμπάνων οἱ κτύποι,
Κ' ἐκ τῆς παραλίας βαρβάρους χιλίους
Μᾶς φέρουν κραυγάζοντας νήχοντες ἵπποι.
«Πηδοῦν εἰς τὴν λίμνην οἱ Ἀραβογάλλοι3
Καὶ στοίχους ἀπείρους λογχῶν σχηματίζουν.
Πᾶς στοῖχος πυρσοὺς ἀεννάους ἐκβάλλει,
Καὶ πάντες ὁμοῦ πρὸς τὴν νῆσον ἐγγίζουν.
«Ἐγγίζουν πεζοὶ καὶ ἱππεῖς· ἀσιγήτου
Βροντῆς ἐκ τῆς νήσου οἱ φθόγγοι μυκῶνται,
Κ' ἱππεῖς καὶ πεζοὶ τὴν ἀρὰν τοῦ Ῥεσίτου
Πληροῦντες σιδήρειον ὕπνον κοιμῶνται.
«Μὲ λόγχας προμήκεις καὶ μ' εὔρυθμον βῆμα
Ἀντὶ τῆς νεκρᾶς φάλαγξ ἄλλη προβαίνει,
Καθὼς διαδέχεται κῦμα τὸ κῦμα
Εἰς θάλασσαν ἥτις ἀγρία κυμαίνει.
«Ἀγὼν φοβερός! Τὰ αἰγύπτια στίφη
Εἰς τοὺς προμαχῶνας τὰς χεῖρας στηρίζουν,
Ἀλλὰ τῆς Κλεισόβης τ' ἀκάματα ξίφη
Νεκροὺς εἰς τὸ κῦμα τοὺς ἀνασκελίζουν.
«Τὸ ῥῖγος τοῦ φόβου ὁ θάνατος πνέων
Πολλάκις τὰς τάξεις αὐτῶν διαλύει,
Τοὺς φέρει πλὴν βία εἰς τόλμημα νέον
Κ' ἐπέρχονται πάντοτε τρέμοντες, κρύοι.
«Εἰς τρίωρον ἤδη μοχθοῦμεν ἀγῶνα·
Τρεῖς ὥρας βροντοῦν οἱ ταρτάρειοι κτύποι,
Καὶ τέλος τὰ ξίφη ἐργάζονται μόνα.
Σχεδὸν παντελῶς ἡ πυρῖτις ἐκλείπει.
«Ὤ θαύματος! Πλοίων ἐνῷ πυκνωμένων,
Λογχῶν ἐνῷ τόσως μᾶς σφίγγει πλεκτάνη,
Ἐν μέσῃ καπνοῦ καὶ πυρὸς διαβαῖνον
Μὲ δύο ἀνδρείους μονόξυλον φθάνει.
«Ὁ εἷς εἶναι κόρη. Ὡραία Ἑλένη,
Ὤ τὶς εἰς κρατῆρα πολέμων ἀγρίων,
Τίς σ' ἔφερε δαίμων;... Πηδῶσ' ἀποβαίνει
Μὲ τὴν ποδιάν της μεστὴν φυσεκίων.
«Μ' ἀνήσυχον βλέμμα ἐτάζει τὴν τάφρον,
Πλὴν μάτην ἐκεῖσε τὸν Νάσον ζητοῦσα,
Εἰς τὴν ἐκκλησίαν ἐμβαίνει παράφρων
Κ' ἐξέρχεται πάλιν τὸν Νάσον καλοῦσα.
«Κενὸς ὁ ναὸς καὶ τῆς τάφρου ὁ γύρος!
Ποῦ εἶσαι, κραυγάζει, ὦ Νάσε, ποῦ εἶσαι;
Δὲν ἀντιβοᾷ ἡ φωνὴ τοῦ μνηστῆρος,
Κλαγγὴ καὶ βρονταὶ ἀποκρίνοντ' ἐκεῖσε.
«Φρενήρης τῆς τάφρου ὁλόγυρα τρέχει
Καὶ τοὺς φονευμένους ἐτάζουσα τρέμει.
Τὴν ὄψιν της κρύος ἱδρὼς περιβρέχει,
Ὁ νοῦς της γυρίζει καθὼς ἡ ἀνέμη.
«Ἀλλ' ἕναν νεκρὸν σκεπασμένον ἐμπρός της4
Εὑρίσκουσα, σύρει κραυγὴν ὀξυτάτην.
Γνωρίζει, ταλαίπωρος! ἔργον χειρός της,
Τὴν καθῃμαγμένην τοῦ Νάσου φλοκάτην.
«Βαρύλυπος θέα, ἀπαίσιος σκέπη!
Μὲ φρίκην τὸ λείψανον ἀποκαλύπτει,
Καὶ βλέπει τὸν Νάσον, τὸν Νάσον της βλέπει,
Καὶ λειποψυχοῦσα ἐπάνω του πίπτει.
...............................................................................
...........................................................
...............................................................................
...........................................................
«Οὐδεὶς πρὸς τὴν δύστηνον στρέφει τὸ βλέμμα·
Καθεὶς τὸν ἐχθρόν του ζητεῖ νὰ δαμάσῃ.
Αἰγύπτιον βάπτει τὰ τείχη μας αἷμα,
Πληθὺς φονευμένων τὴν θάλασσαν φράσσει.
«Ἀκούεται τότε φωνή τις μεγάλη·
«Τοὺς ἐπωμιδούχους σκοπεῖτε, ἀνδρεῖοι!»
Τοὺς ἐπωμιδούχους ἡ σφαῖρα μας βάλλει
Καὶ τάξεις καὶ λόγχας πυκνὰς διαλύει.
«Σκορπίζουν μὲ τρόμον τ' ἀκέφαλα κτήνη
Ὡς φύλλα τοῦ δάσους εἰς ἀνεμοζάλην
Τὴν μάστιγα ὅμως ἡ βία προτείνει,
Κ' εἰς φάλαγγας νέας συντάσσονται πλέον.
«Εἰς μίαν ἐν τούτοις τῶν λέμβων τοῦ στόλου
Γαμβρὸς τοῦ Πασᾶ εἷς, πρωτεύων τῶν ἄλλων,
Ἀνέκυπτεν ὄπισθεν τοῦ τηλεβόλου
Προστάζων ἤ βλέπων τῆς μάχης τὸν σάλον.
«Τὸ τέρας! κτηνώδη λατρείαν ἠσπάσθη
Ἀφήσας τὸ μύρον τῆς πρώτης θρησκείας,
καὶ περιτμηθεὶς Σολιμὰν ὠνομάσθη
Ὁ φαῦλος, ὁ νόθος υἱὸς τῆς Γαλλίας.
«Ὁ ἥρως Σουσμάνης5 τὸν εἶδε καὶ τάσσει
Λαμπάδα μεγάλην εἰς τὴν ἐκκλησίαν,
Ἄν εἰς τοῦ ἀπίστου τὸ μέτωπον φθάσῃ
Νὰ ῥίψῃ θανάσιμον σφαῖράν του μίαν.
«Εἰς τοὺς οὐρανοὺς εἰσηκούσθ' ἡ εὐχή του·
Ὁ ἄπιστος πίπτει νεκρὸς εἰς τὸ πλοῖον...
Εἰς κόλασιν ᾅδου κατέβ' ἡ ψυχή του
Τὸ σῶμα λιποῦσα αἱμόῤῥυτον, κρύον.
«Λυσσῶν ὁ Σατράπης τὸ μέτωπον πλήττει,
Καὶ τάττων ἐμπρὸς τὴν ἰδίαν σημαίαν
Ποινὰς ἀπειλεῖ, ἀμοιβὰς προκηρύττει·
Σημαίνουν αἱ σάλπιγγες ἔφοδον νέαν.
«Σημαίνουν αἱ σάλπιγγες· μ' ἔμμετρον βῆμα
Κατέρχονται σώματα σπεύδοντ', ἀθρόα.
Ὑπὸ τοὺς ὁπλίτας ἐβόα τὸ κῦμα
Καὶ ἡ ἀτμοσφαῖρα δεινὸν ἀντεβόα.
«Ἕν στῆθος ἐτέλουν τὰ στήθη συνάμα
Κ' ἐπρότεινον δᾷδας πυρσῶν ἀκοιμήτων.
Φρικῶδες ὁ Ἄρης ἠνέῳξε δρᾶμα·
Συντέλεια κόσμου ἐθάῤῥεις πῶς ἦτον.
«Ἀπὸ τῆς Κλεισόβης τὰ πήλινα τείχη
Κρεμᾶτ' αἱματώδης ἡ στάθμη τῆς μάχης.
Συντρίβονται δὲ οἱ αἰγύπτιοι στοῖχοι,
Καὶ πίπτουν καθὼς τῶν ἀγρῷν οἱ ἀστάχεις.
«Ἡ πάλη τῶν ἄλλων πασῶν βαρυτέρα,
Φλογῶδες τὸ πεῖσμα, ἡ μήνις ἀγρία.
Παντοῦ ἡ πυρίφλεκτος μαίνεται σφαῖρα,
Ὁ σίδηρος θραύει Ἀράβων κρανία.
«Ἀλλὰ μὲ φωνὴν ὁ Τσαβέλλας μεγάλην
«Ὡς πότ' ἐκ τοῦ τείχους, βοᾷ, θὰ κτυπῶμεν;
»Ἐμπρός! Ἡ ῥομφαία ἄς λύσῃ τὴν πάλιν,
»Ἐμπρός! ἐκ τοῦ τείχους ὀργίλοι πηδῶμεν!»
«Ὀργίλοι πηδῶμεν, κτυποῦμεν ὀργίλοι.
Οἱ Ἄραβες φρίττουν, τὸ αἷμα των ῥέει.
Μὲ τρέμοντας πόδας, μὲ τρέμοντα χείλη
Πετῶντες τὰς λόγχας των φεύγουν δρομαῖοι
«Οὐδεὶς ὑπακούει, μὲ θόρυβον τρέχουν,
Κ' οἱ πρῴην προστάζοντες τρέχουν κ' ἐκεῖνοι.
Φυγῆς πλὴν ἀνάγκην οἱ πλεῖστοι δὲν ἔχουν,
Ὑγρὰ, πορφυρόχρους τοὺς δέχεται κλίνη.
«Αἱμόχρουν, πενθίμην παρίστων εἰκόνα
Τὰ φῶτα τοῦ δύοντος τότε ἡλίου,
Κ' ἐπέραινον ἤδη τὸ μέγαν ἀγῶνα
Εἰς δόξαν τοῦ στείρου ἐκείνου νησίου.
«Ἐπάνω νεκρῶν τοῦ Ῥεσίτου χιλίων
Νεκροὺς ὁ Σατράπης ἀφίνει χιλίους·
Ἡμεῖς τοῦ ναοῦ τοῦ ἁγίου πλησίον
Ἐθάψαμεν μόνον τριάκοντ' ἀνδρείους.»
Πηγή: Γεωργίου X. Ζαλοκώστα Τὰ ἄπαντα / 2η ἔκδ. Ὑπό Εὐγενίου Γ. Ζαλοκώστα. Ἐν Ἀθήναις: Ἐκ τοῦ Τυπογραφείου τῶν ἀδελφῶν Περρῆ, 1873.
- Ἡ μεταξὺ τῶν δύο Σατραπῶν ἔρις εἶναι ἱστορική. Παρ' ὀλίγον οἱ ἄτακτοι τοῦ Κυταχῆ νὰ ἔλθωσιν εἰς χεῖρας μετὰ τῶν Ἀράβων. ↩
- Ὁ ἐπὶ τῆς Κλεισόβης ναὸς ἐκαλεῖτο Ἁγία Τριάς. ↩
- Οὕτως ὠνόμαζαν τοὺς τακτικοὺς τοῦ Ἰβραήμη, οἱ ἀθάνατοι φρουροὶ τοῦ Μεσολογγίου. ↩
- Ἅμα ἐφονεύετο εἷς πολεμιστὴς, ἀμέσως ἐκάλυπτον αὐτὸν οἱ ἄλλοι. ↩
- Ὁ ἐκ Κραβάρων ἀνδρεῖος Π. Σωτηρόπουλος κατήγετο ἐκ τοῦ γένους τῶν Σουσμαναίων. ↩
