Λησμονημένα διδάγματα τοῦ 1821

τοῦ Ἀνδρέα Σταλίδη*

ΤΟ ΠΡΩΤΟ φιλελεύθερο Σύνταγμα τοῦ κόσμου συντάχθηκε στήν Ἐπίδαυρο στίς 1.1.1822. Ἀπαγόρευε ρητά τήν δουλεία, τά βασανιστήρια, τήν δήμευση περιουσίας καί τήν φυλάκιση χωρίς δικαστική ἀπόφαση. Τήν ἴδια ἐποχή στήν Γαλλία, στίς ἨΠΑ, στήν Ἀγγλία, στή Ρωσσία καί ἀλλοῦ ἡ δουλεία καί τά βασανιστήρια ἦταν ἀκόμη νόμιμα καί κοινωνικά ἀποδεκτά.

Ἡ Ἐπανάσταση ξέσπασε ἕξι χρόνια μετά τή συγκρότηση τῆς Ἱερᾶς Συμμαχίας, ἡ ὁποία εἶχε κύριο μέλημά της τήν κατάπνιξη κάθε ἐπαναστατικῆς κίνησης στήν Εὐρώπη. Εἰδικότερα: ἡ πανίσχυρη Αὐστρία τοῦ Μέττερνιχ ἤθελε νά ἀναχαιτίσει τό παράδειγμα τῆς ἑλληνικῆς ἐξέγερσης στίς δικές της κατακτήσεις, ἡ Γαλλία δέν ἐπιθυμοῦσε νά τρωθεῖ ἡ Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία καί νά ἐπωφεληθεῖ ἡ Ρωσσία, ἡ Ἀγγλία ἀπευχόταν ἔξοδο τοῦ Ρώσσικου ναυτικοῦ στή Μεσόγειο ἀπό τά στενά πού φυλοῦσαν οἱ Ὀθωμανοί, καί ἡ Ρωσσία ἤθελε νά ἀποφύγει πάτημα Ἀγγλογάλλων κοντά της σέ περίπτωση ἀποδυνάμωσης τῶν Ὀθωμανῶν.

Ἦταν λοιπόν μιά τρέλα. Οἱ πρῶτες νίκες τῶν Ἑλλήνων ἔδωσαν ἕνα ξεκάθαρο μήνυμα: ἡ Αὐτοκρατορία δέν ἦταν ἄτρωτη. Ὁ Ὑπ. Ἐξωτερικῶν Τζώρτζ Κάνιγκ τό ἀντιλήφθηκε ἀμέσως: ἐμεῖς νομίζουμε ὅτι μποροῦν νά συγκρατήσουν τούς Ρώσσους, κι αὐτοί δέν μποροῦν νά συμμαζέψουν μιά χούφτα Ἕλληνες, σκέφτηκε. Ἔτσι παρέσυρε Γάλλους καί Ρώσσους σέ ἕναν ἀνταγωνισμό προσεταιρισμοῦ τῶν Ἑλλήνων. Ἰδού λοιπόν ἕνα δίδαγμα: τό πάθος τοῦ ξεσηκωμοῦ ἀπέναντι στή λογική καί τίς πιθανότητες, στό ὁποῖο ὀφείλεται ἡ στροφή τῶν δυνάμεων τῆς ἐποχῆς.

Δεύτερον, εἶναι κατάντια νά ὑποχρεωνόμαστε να ἐπαναλαμβάνουμε τό αὐτονόητο: ἡ Ἐπανάσταση δέν ἔγινε οὔτε γιά φορολογικούς λόγους οὔτε ἀπέναντι σέ ὁμοεθνεῖς. Ὡς καί οἱ Τοῦρκοι Ἱστορικοί δέχονται τήν ὕπαρξη Ἑλλήνων πρίν τό 1821 ὡς διακριτή ἐθνότητα. Στήν ἱστοριογραφία τους ἐκφράζουν τό παράπονο ὅτι παρά τήν καλλιέργεια καί τά προνόμια ὁρισμένων (π.χ. γενιτσάρων ἀπό παιδομαζώματα), οἱ Ἕλληνες δέν ἦταν εὐχαριστημένοι καί ἐπαναστάτησαν. Μόνο μιά δράκα σύγχρονων Ἑλλήνων ἱστορικῶν μιλάει γιά «ἐθνογένεση» τό 1821.

Οἱ ἀναθεωρητές τονίζουν τή σφαγή στήν Τροπολιτσά τό 1821. Τήν συμψηφίζουν μάλιστα μέ τήν Μικρασιατική Καταστροφή καί σχεδόν ἀποφαίνονται «ἰσοπαλία βίας» σέ μία παντελῶς ἀνιστόρητη σύγκριση, πού ἀγνοεῖ 4 αἰῶνες καταδυνάστευσης. Ὁ Σαράντος Καργάκος συχνά ρωτᾶ: ἀπό ποιούς μάθαμε γιά τήν Τροπολιτσά; Μήπως ἀπό τρίτους; Καί ἀπαντᾶ: ὄχι! Ἀπό τά ἀπομνημονεύματα τῶν ἰδίων τῶν ἀγωνιστῶν. Ὄχι ὡς καύχημα ἀλλά ὡς στίγμα. Ἰδού ἕνα ἀκόμα δίδαγμα μέ παιδαγωγικές προεκτάσεις.

Λίγους μῆνες ἀργότερα, στήν κατάληψη τοῦ Ναυπλίου, ὄχι μόνο δέν ἔγιναν σφαγές ἀμάχων, ἀλλά προσφέρθηκαν πλοῖα Ἑλλήνων νά στείλουν σῶο τόν τούρκικο πληθυσμό στά παράλια! Τό ἴδιο εἶχε γίνει νωρίτερα, στήν πολιορκία τῆς Μονεμβασίας, ὅταν ἐστάλησαν οἱ Τοῦρκοι μέ ἑλληνικά καράβια στό Κουσάντασι. Γιατί ἀποσιωποῦνται αὐτά;

Ἀσφαλῶς, ἡ διχόνια ὑπῆρξε ἡ αἰώνια κατάρα τῶν Ἑλλήνων. Ὅταν ὅμως ἀποβιβάστηκε ὁ Ἰμπραήμ στήν Πελοπόννησο, ἀποφασίστηκε τό 1825 ἡ ἀποφυλάκιση τοῦ Κολοκοτρώνη, τοῦ παρεδόθη ἡ ἀρχιστρατηγεία τοῦ Ἀγῶνα. Ἀκολούθως, ἡ προέλαση τοῦ Κιουταχῆ στή Ρούμελη ἔκανε τόν Ζαΐμη νά χρίσει τό 1826 ὡς ἀρχιστράτηγο Στερεᾶς Ἑλλάδας τόν μεγάλο του ἐχθρό, τόν Καραϊσκάκη. Συνεπῶς, ὑπάρχουν καί ἔξοχα διδάγματα ὁμόνοιας.

Ἐπίσης, θά πρέπει κάποτε νά ἀποκατασταθοῦν λησμονημένες περιοχές τοῦ Ἀγῶνα. Τό ὁλοκαυτώματα τῆς Σαμοθράκης (1821) καί Νάουσας (1822) ἦταν ὄχι μόνο τραγικά ἀλλά ἴσως βιαιότερα κι ἀπό τή σφαγή τῆς Χίου. Εἰδικά στή Σαμοθράκη ἀφανίστηκε ὅλος ὁ πληθυσμός τοῦ νησιοῦ.

Τέλος, ναί, ὁ π. Π. Γερμανός δέν ὅρκισε τούς ἀγωνιστές στό λάβαρο τοῦ Σταυροῦ στή Μονή Ἁγίας Λαύρας στίς 25 Μαρτίου. Τό ἔκανε ὅμως ἐκεῖ στίς 17 Μαρτίου, στή γιορτή τοῦ Ἀγίου Ἀλεξίου, ὅπου καί ἡ κάρα του. Τούς ὅρκισε στόν Σταυρό ξανά, στίς 22 Μαρτίου, στήν Πάτρα. Ἀναμφισβήτητο εἶναι ὅτι ἡ 25η Μαρτίου εἶχε ὁριστεῖ πολύ νωρίτερα ἀπό τή Φιλική Ἑταιρεία ὡς ἡμέρα ἔναρξης, ὅμως τά γεγονότα τήν πρόλαβαν.

*Πολιτικός ἀναλυτής
Δημιουργός τοῦ ἠλ. περιοδικοῦ Ἀντίβαρο

Ἐφημερίδα Ἑστία, Τρίτη 20 Μαρτίου 2018.