ΜΙΑ ΕΞΟΜΟΛΟΓΗΣΙΣ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΥΨΗΛΑΝΤΟΥ

Ὁ κόμης Αὔγουστος Δελαγκὰρδ Σαμποννά, ἐξαιρετικῆς μορφώσεως καὶ πολὺ χαριτωμένης συναναστροφῆς εὐγενής, ἐγνώρισε προσωπικῶς ὅλους τοὺς ἐστεμμένους καὶ μὴ κυβερνήτας τῆς Εὐρώπης κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ ἸΘ' αἰῶνος καὶ συνεδέθη φιλικῶς μὲ πολλοὺς ἐξ αὐτῶν. Μεταξὺ τῶν πολλῶν συγγραμμάτων τὰ ὁποῖα ἀφῆκε διακρίνεται τὸ βιβλίον του «Ἀναμνήσεις ἀπὸ τὸ Συνέδριον τῆς Βιέννης τοῦ 1814», τὸ ὁποῖον ἐξέδωκεν εἰς τὰ 1904 ὁ κόμης Φλερύ. Εἰς τὸ βιβλίον του αὐτὸ ὁ Σαμποννὰ οὐδὲν λέγει διὰ τὰ πολιτικὰ πράγματα τῆς Συνελεύσεως ἐκείνης, κατὰ τὴν ὁποίαν συνεκεντρώθη εἰς Βιέννην ὅ,τι ἐπίσημον εἰς θέσιν καὶ λαμπρότητα καὶ ἀξίαν εἶχεν ὁ πολιτικὸς κόσμος. Ὁμιλεῖ μόνον διὰ τὰ σκάνδαλα, τὰς ἑορτὰς καὶ τὰ ἀνέκδοτα τῆς πρωτοφανοῦς ἐκείνης εἰς λάμψιν, δύναμιν καὶ πλοῦτον συγκεντρώσεως, ὁμοίαν τῆς ὁποίας οὔτε πρὶν οὔτε ἔκτοτε εἶδεν ὁ κόσμος. Ἀφηγεῖται δὲ αὐτὰ μὲ τόσην χάριν καὶ δεξιότητα ὥστε διαβάζεται ἀπνευστὶ ἀπὸ ἄκρου εἰς ἄκρον. Εἰς ἡμᾶς ἐνδιαφέρει τὸ κεφάλαιον ὅπου ὁμιλεῖ τὰ τῆς συναντήσεώς του μὲ τὸν Ἀλέξανδρον Ὑψηλάντην, ὁ ὁποῖος ἑπτὰ ὅλα ἔτη πρὸ τῆς ἑλληνικῆς ἐπαναστάσεως, εἰς τὴν ὁποίαν αὐτὸς ἔδωκε τὸ σύνθημα, ἀνοίγει τὴν πατριωτικὴν του καρδίαν εἰς ἐπιστήθιον φίλον του.

***

«Μοῦ ἐπεφυλάσσετο νὰ ἐπανεύρω τὸν Ἀλέξανδρον Ὑψηλάντην εἰς τὴν μεγάλην δενδροστοιχίαν τοῦ Πράτερ...

Ἦτο υἱὸς τοῦ ὁσποδάρου τῆς Μολδοβλαχίας. Ὁ πατήρ του κατήγετο ἀπὸ τὴν Τραπεζοῦντα. Πολλὰ μέρη τῆς οἰκογένειας του ὑπηρέτησαν ὡς διερμηνεῖς τῶν Σουλτάνων. Ὁ Κωνσταντῖνος Ὑψηλάντης ἐδραπέτευσεν ἀπὸ τὴν Τουρκίαν, κατόπιν μιᾶς ἀπὸ τὰς συνήθεις ἀνακτορικὰς ἐπαναστάσεις καὶ τότε ὁ υἱὸς του Ἀλέξανδρος, δεκαὲξ μόλις ἐτῶν, ἐπὶ κεφαλῆς σώματος 800 Ἀλβανῶν τὸν συνώδευσε διὰ τῶν Καρπαθίων ὀρέων καὶ τὸν διέσωσεν εἰς τὴν Ρωσίαν. Ἀνατραφεὶς ὑπὸ τὴν προστασίαν καὶ μὲ δαπάνας τοῦ αὐτοκράτορος Ἀλεξάνδρου ὁ νεαρὸς πρίγκηψ εἰσῆλθεν εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τοῦ τσάρου καὶ γρήγορα διέτρεξε τὸ λαμπρόν του στάδιον. Ἡ γενναία του ψυχή, τὸ ζωηρὸν καὶ ἐπιχειρηματικὸν του πνεῦμα, ἡ αὐστηρὰ ἐντιμότης τοῦ χαρακτῆρος του μὲ εἶχαν κατακτήσει καὶ συνεδέθην μαζί του πολὺ στενά. Ἐπιθυμῶν νὰ παρατείνω τὴν ἀπόλαυσιν τόσον γλυκειᾶς συντροφιᾶς, κατόπιν μακροῦ χωρισμοῦ, τὸν ἐκάλεσα νὰ γευματίσωμεν εἰς τὸ ξενοδοχεῖον «Αὐτοκράτειρα τῆς Αὐστρίας». Ἐκεῖ συνηντῶτο οἱ πλεῖστοι ἀπὸ τοὺς ξένους τοὺς ὁποίους δὲν ἐφιλοξένει ἡ Αὐλὴ καὶ ὅσοι ἀπὸ τοὺς φιλοξενούμενους ἤθελαν ν' ἀποφύγουν τὴν ἐτικέτταν τῆς φιλοξενίας αὐτῆς. Ἡ συγκέντρωσις αὐτὴ ἀνεπίσημος εἰς τὰς ἀρχὰς κατήντησε κατόπιν συνδιασκεπτικὴ δύναμις καὶ ἔπαιξεν ρόλον εἰς τὰς ἀποφάσεις τοῦ Συνεδρίου...

Ἀπὸ καιροῦ δὲν συνήντων πλέον τὸν Ὑψηλάντην εἰς τὰς αἰθούσας καὶ σπανίως τὸν ἔβλεπα εἰς τοὺς περιπάτους, ὅπου ἡ περίφροντις φυσιογνωμία του ἐπρόδιδε τὰς ἀνησυχίας τῆς ψυχῆς του. Ἀπέδιδα τὸν συνήθη του αὐτὸν ρεμβασμὸν εἰς ἔρωτα ζωηρότερον ἐκείνων μὲ τοὺς ὁποίους διεσκέδαζεν ἕως τότε. Δὲν ἠμποροῦσα ν' ἀποδώσω σοβαρότητα εἰς τὰ σχέδιά του διὰ τὴν ἀπελευθέρωσιν τῆς Ἑλλάδος, περὶ τῶν ὁποίων συχνὰ ὡμιλήσαμεν ὡς περὶ ὡραίου ὀνείρου, οὔτε νὰ πιστεύσω ὅτι αὐτὴ ἦτο ἡ αἰτία διὰ τὴν ὁποίαν ἀπέφευγε τοὺς φίλους του. Καθ' ἥν στιγμὴν τὸ Συνέδριον εἰργάζετο νὰ ἐμπεδώσῃ τὴν γενικὴν εἰρήνην, ἡ πραγματοποίησις τοῦ μεγαλειώδους ἐκείνου σχεδίου μοῦ ἐφαίνετο ν' ἀπομακρύνεται ἐπὶ μᾶλλον καὶ μᾶλλον. Ἦτο ἥκιστα πιθανὸν ὅτι ἡ Εὐρώπη ἐξ ἐνδιαφέροντος διὰ τὴν πατρίδα τοῦ Μιλτιάδου καὶ τοῦ Θεμιστοκλέους, θὰ διερρήγνυε τὴν ἰσορροπίαν διὰ νὰ ριψοκινδυνεύσῃ τὴν ἡσυχίαν τοῦ κόσμου.

Ἕνα πρωὶ ἔκαμνα περίπατον ἔφιππος εἰς τοὺς ὡραίους δρόμους τοῦ Πράτερ. Τὴν παραμονὴν ἰσχυρὰ θύελλα εἴχεν ἐκραγῇ εἰς τὴν Βιέννην. Ἡ γῆ ἦτο στρωμένη μὲ κλαδιὰ καὶ συντρίμματα. Ἐντούτοις ὁ οὐρανὸς ἦτο ἀνέφελος καὶ αἱ ἀκτῖνες ἰσχυροῦ ἡλίου διεπέρων τὰ μεγάλα καὶ ἄφυλλα ἀκόμη δένδρα τοῦ πάρκου. Διέκρινα τὸν Ὑψηλάντην πλησίον τῆς δενδροστοιχίας εἰς τὴν ὁποίαν τὸν συνήντησα καὶ πρὸ πέντε μηνῶν. Ἐπήγαινεν ἔφιππος καὶ ἐφαίνετο ἀφισμένος εἰς τὴν διάκρισιν τοῦ ἵππου του. Ὅπως συνήθως, τὸ μέτωπόν του ἦτο περίφροντι. Νομίσας τὴν στιγμὴν κατάλληλον διὰ νὰ τοῦ ζητήσω ἐξηγήσεις διὰ τὴν ἀπομάκρυνσίν του ἀπὸ τὴν ὁποίαν ὑπέφερεν ἡ φιλία μου, τὸν ἐπλησίασα. «Αὐτὸ ποὺ μὲ ἀπασχολεῖ, ἀπήντησεν εἰς τὰς πρώτας μου ἐρωτήσεις, εἶναι ἀκόμη μυστικὸν τὸ ὁποῖον δὲν μοῦ ἀνήκει. Ξεύρω πόση ἀγάπη μᾶς συνδέει καὶ δὲν θὰ διστάσω νὰ σοῦ ἀνακοινώσω τὰς σκέψεις μου, ἅμα θὰ μοῦ εἶναι ἐπιτετραμμένον νὰ τὸ κάμω χωρὶς φόβον νὰ βλάψω ἱερωτάτην ὑπόθεσιν καὶ νὰ μὴ θεωρηθῶ ὡς παραβιάσας ὅρκον δοθέντα».

Ὁ ἐπίσημος αὐτὸς τόνος μὲ ἐξέπληξε καὶ ἐπέμεινα νὰ μοῦ ὁμιλήσῃ καθαρώτερα. Ἀλλ' εἰς τὰς ἐπιμόνους μου ἐρωτήσεις ἀπήντα διὰ τῆς σιωπῆς. Ἡ κεφαλή του ἔκλινεν εἰς τὸ στήθος του, τὸ πνεῦμα του ἦτο κατηλημμένον ἀπὸ σκέψιν ἔντονον. Αἴφνης καλεῖ τὸν κοζάκον του, πηδᾷ ἀπὸ τοῦ ἵππου του καὶ μὲ προσκαλεῖ νὰ τὸν μιμηθῶ. Ἀφήσαμε τὰ ζῶα μας καὶ εἰσεδύσαμεν εἰς ἔρημον δρόμον. Ἐκάμαμεν ὀλίγα βήματα, ὅτε ἐσταμάτησεν, ἐκάρφωσεν ἐπάνω μου τὰ μάτια του σπινθηροβολοῦντα καὶ σφίγγων τὸν βραχίονά μου δυνατά:

- Ὁ Ναπολέων ἔφυγεν ἀπὸ τὴν Ἔλβαν! μοῦ εἶπε.

- Ἆ! ἀγαπητέ μου πρίγκηψ, σπουδαῖον νέον! ἀνεφώνησα κατάπληκτος.

- Εἶναι ἀκριβέστατον. Ἕνας ταχυδρόμος σταλεὶς ἀπὸ τὴν Φλωρεντίαν εἰς τὴν ἐδῶ ἀγγλικὴν πρεσβείαν ἔφερε σήμερα τὴν εἴδησιν. Ὁ αὐτοκράτωρ Ἀλέξανδρος καὶ ὁ κ. Δὲ Νεσελρὸδ εἰδοποιήθησαν αὐτοστιγμεί. Λεπτομερείας ὅμως δὲν ἔχομεν.

- Μὰ αὐτὸ θὰ πῇ γενικὸν ἐμπρησμὸν τῆς Εὐρώπης. Θὰ ἐπαναληφθῇ τρομερώτερος ὁ ἀγών.

- Ναί, ἔφθασεν ἡ στιγμὴ νά δράσω. Σοῦ ὡμίλησα περὶ τῶν σχεδίων μου διὰ τὴν ἀπελευθέρωσιν τῆς Ἑλλάδος. Ἀπὸ τώρα, μὲ τὸ μέγα αὐτὸ γεγονός, πολὺ εὐνοϊκὸν εἰς ἐμέ, θὰ ἐργασθῶ νὰ συντρίψω τὰ δεσμά της καὶ νὰ τὴν κατατάξω μεταξὺ τῶν ἐλευθέρων ἐθνῶν.

- Εὐγενὲς βεβαιότατα τό σχέδιόν σου, ἴσως μάλιστα καὶ μεγαλειωδῶς ὡραῖον. Ἀλλὰ ἐσκέφθης καλὰ τὰ ἀναγκαῖα μέσα διὰ νὰ ἐξασφαλίσῃς τὴν ἐκτέλεσίν του;

- Δὲν ἀμφιβάλλω. Τὸ ὄνειρον αὐτὸ τῆς νεότητός μου διὰ τὸ ὁποῖον τόσας φορὰς συνεζητήσαμεν εἰς τὴν Πετρούπολιν, ὅταν ὁ Δολγορούκη, ὁ Βιλχόρσκη καὶ ἡμεῖς οἱ δύο συνεζητοῦμεν διὰ τὴν μέλλουσαν ἀνεξαρτησίαν της, θὰ γίνῃ ἐντὸς ὀλίγου πραγματικότης. Ὁ πόλεμος θὰ ἀναστατώσῃ πάλιν τὴν Εὐρώπην. Φίλοι μου πιστοὶ καθὼς ἐγώ, περιμένομεν τὸ σύνθημα.

- Πρὸ καιροῦ, ἀγαπητὲ μου Ἀλέξανδρε, διέγνωσα μέσα σου τὸν δικαιολογημένον αὐτὸν ἐνθουσιασμόν, σὰν δευτέραν σου ψυχὴν καὶ αὐτὸς ἀπαιτεῖται διὰ νὰ ἐπιτύχουν τὰ μεγάλα σχέδια. Ἐνθυμοῦμαι τὸ κοχλάζον σφρίγος, τὴν πολεμοχαρῆ συγκίνησιν, αἱ ὁποῖαι εἰς τὴν Πετρούπολιν ἐξήγειραν τὸν στρατιωτικὸν φανατισμόν. Συγχώρησέ μου ὅμως τὴν εἰλικρίνειαν τῆς ἀγάπης μου. Σήμερα ὅπως τότε θαυμάζω τὴν πατριωτικήν σου ἀφοσίωσιν, ἀλλὰ τολμῶ καὶ ὀφείλω νὰ σοῦ ὑποδείξω τοὺς κινδύνους τοιούτου σχεδίου καὶ τὴν ἀπιθανότητα τῆς ἐπιτυχίας.

- Ἀπιθανότητα, λέγεις; Κινδύνους ἀτομικούς; Ἆ! τέτοια πράγματα ἠμποροῦν νὰ ληφθοὖν ὑπ' ὄψιν, ὅταν ἴσως μόνη ἡ ἐμφάνισις ἀποφασιστικοῦ ἀρχηγοῦ ἠμπορῇ νὰ ἐξασφαλίσῃ τὴν ἐπιτυχίαν; Τὸ μεγαλεῖον τῆς ὑποθέσεως καὶ ὄχι τῶν μέσων ἐξασφαλίζει τὴν δόξαν. Καὶ ἡ τιμὴ καθ' ὅλας τὰς ἐποχὰς ἀπετέλεσε τὸ στερεώτερον βάθρον τῆς δόξης. Ἄκουσέ με προσεκτικὰ καὶ ἔπειτα κρίνε: Ἀπὸ τὴν τρυφερωτέραν μου ἡλικίαν ἀναπνέω τὸν πόθον νὰ ἐλευθερώσω τὴν δούλην πατρίδα μου καὶ νὰ ἐκδικήσω τὴν οἰκογένειάν μου ἀνάνδρως θυσιασθεῖσαν εἰς πολιτικὰς καχυποψίας. Αὐτὰ τὰ αἰσθήματα μ' ἔκαμαν νὰ ὑπομείνω ἀγογγύστως τὴν ἐν Ρωσίᾳ στρατιωτικήν μου προγύμνασιν ὅταν ἤμην ἁπλοῦς σημαιοφόρος εἰς τὸ σύνταγμα τῶν ἐφίππων φρουρῶν. Ὑπέμεινα σκληρά, κατέπια τὰς ὕβρεις τῶν ἀνωτέρων μου, τοὺς ὁποίους ἐθεώρουν κατωτέρους μου κοινωνικῶς, ὑπέφερα τὴν λεπτολόγον πειθαρχίαν τοῦ Μεγάλου Δουκὸς Κωνσταντίνου, τοῦ ὁποίου ἐνθυμεῖσαι τὸ ἐπεισόδιον τοῦ χοροῦ¹ Τὰ αἰσθήματα αὐτὰ μοῦ ἀνεπτύχθησαν μὲ τὴν ἡλικίαν. Μὲ παρηκολούθησαν εἰς τὰ πολεμικὰ στρατόπεδα, εἰς τὴν αὐλήν, εἰς τὸν στρατόν. Αὐτὰ διαρκῶς μοῦ ἔδειχναν τὸν πατέρα μου θῦμα τῆς προδοσίας ἀνάνδρων αὐλικῶν, κολάκων χαμερπῶν, οἱ ὁποῖοι ἀχάριστοι ὅσν μεγαλυτέρα ἡ εὐεργετικότης του πρὸς αὐτοὺς ἐζήτησαν καὶ ἐπέτυχαν ἀπὸ τὸ Διβάνιον τὴν καθαίρεσιν καὶ τὸν θάνατόν του. Αὐτὰ μοῦ ὑπενθυμίζουν τὸν ὅρκον ποὺ ἔδωκα εἰς τὴν ἐπιθανάτιον κλίνην τῆς μητρός μου, ὅρκον ἰσοβίου μίσους κατὰ τῶν αἱμοδιψῶν ὀπαδῶν τοῦ Ἰσλάμ, κατὰ τῶν τεράτων τὰ ὁποῖα εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν ἔρριψαν τὴν κεφαλὴν τοῦ πατρός της, τοῦ τελευταίου τῶν Κομνηνῶν, ὑπὸ τὸν πέλεκυν τοῦ δημίου. Οἱ χείμαρροι τῶν αἱμάτων ποὺ ἐχύθησαν δὲν ἐστείρευσαν ἐντελῶς τὸ ἔθνος, τὰ αἰσθήματα ποὺ μὲ κατέχουν συμμερίζονται ὅλοι ὅσους δὲν ἐθανάτωσεν ἀκόμη ὁ σίδηρος. Φαντάζεσαι ὅτι οἱ πληθυσμοὶ τῆς Μολδαυίας καὶ τῆς Βλαχίας θὰ μείνουν κωφοὶ εἰς τὴν φωνὴν τῆς Ἐλευθερίας, ὅταν ἀντηχήσῃ ἡ φωνὴ αὐτὴ ἀπὸ τὸν υἱὸν τοῦ ὁσποδάρου των;

- Ξεύρω, φίλε μου, ποίαν φήμην καὶ ποίας ἀναμνήσεις ἀφῆκεν ὁ πατήρ σου εἰς τὴν χώραν ποὺ ἐκυβέρνησε μὲ τόσην δεξιότητα καὶ φρόνησιν². Μοῦ ἐδόθη εὐκαιρία νὰ διαπιστώσω πόσον τὸ ὄνομά του τιμᾶται ἀκόμη ἐκεῖ καὶ πόσον ὁ ἴδιος τιμᾶσαι ἀφότου διὰ τῆς προσωπικῆς σου ἀξίας ἀνῆλθες εἰς τὸ ἀξίωμα τοῦ στρατηγοῦ. Ξεύρω ὅτι ἡ συμπάθεια τῶν λαῶν θὰ ὑποδεχθῇ τὴν μεγαλόψυχον τόλμην σου. Ἐντούτοις ὅταν ἡ ἀγαθή σου ψυχὴ κυριεύεται ἀπὸ τὰς γλυκείας ἐλπίδας αἱ ὁποῖαι τὴν ἀναπτερώνουν, ἐζύγισες καὶ τὰς δυνατὰς συνεπείας τοῦ σχεδίου σου; Καλούμενος νὰ ὁδηγήσῃς εἰς τὴν μάχην φανατισμένα στίφη, ἠμπορεῖς μὲ τὰς ἐπιτυχίας νὰ νομιμοποιήσῃς τὸ τόλμημά σου. Ἀλλ' ἄν μία ἀποτυχία ἀποθαρρύνῃ τοὺς ὀπαδούς σου, νὰ χαρακτηρίζεται ὡς παράφρων τὸ ὄνειρον τὸ ὁποῖον μᾶς φαίνεται τώρα ὡς μεγαλειῶδες. Τότε μόνος σὺ ὑφιστάμενος τὰς τρομερὰς συνεπείας θὰ πέσῃς θῦμα τῆς ἀφοσιώσεώς σου. Ἀπὸ εἴκοσι πέντε ἐτῶν ποὺ ἡ γαλλική μας ἐπανάστασις μετάβαλεν εἰς ἡφαίστειον τὴν Εὐρώπην, εἶδα συχνὰ τὴν χθεσινὴν ἱερὰν ὑπόθεσιν νὰ κηρύττεται ἐγκληματική. Καὶ οἱ μεταγενέστεροι ἀπὸ τὰ ἀποτελέσματα θὰ κρίνουν τὸ τόλμημα. Μακράν μου ἡ πρόθεσις νὰ σὲ ἀποτρέψω ἀπὸ σχέδιον τὸ ὁποῖον θαυμάζω. Ἀλλ' ἡ φιλία μου ἔχει χρέος νὰ σοῦ συστήσῃ ἐντόνως νὰ μὴ ἐπισπεύσῃς τίποτε, καὶ νὰ ὀχυρώσῃς τὴν θυμοειδῆ σου ψυχὴν ἀπὸ ἐνθουσιασμοὺς συχνὰ ἐπιζημίους. Ἀναλογίσου πόσαι ἀπόπειραι ἀπέτυχαν διὰ τὴν ἀπελευθέρωσιν τῆς Ἑλλάδος. Μεταξὺ ἄλλων, ὅταν ἡ Αἰκατερίνα ἔστειλεν εἰς τὴν Μεσόγειον τὸν Ὀρλώφ, ποία ἀπέβῃ ἡ ἐκστρατεία τῆς Πελοποννήσου; Οἱ Ἕλληνες ὑποκινηθέντες νὰ ἐξεγερθοῦν ἀπὸ τὰς ὑποσχέσεις τῶν Μοσχοβιτῶν, ἐγκατελείφθησαν ἀνάνδρως καὶ παρεδόθησαν ἀνυπεράσπιστοι εἰς τὴν ἀμείλικτον ἐκδίκησιν τοῦ τυράννου των.

- Οἱ καιροὶ ἤλλαξαν πολὺ ἔκτοτε· ἡ ὑπόθεσις τῆς Ἑλλάδος θὰ κατασῇ εὐρωπαϊκή· εἶναι ὑπόθεσις πίστεως καὶ ἀνθρωπισμοῦ.

- Ναι, ἡ φιλανθρωπία χιλιάκις ἐχάραξε τὴν εἰκόνα τῶν θηριωδιῶν τῶν βαρβάρων ἐναντίον τῶν ὑποτελῶν των λαῶν. Ἐξηγέρθη παγκόσμιος ἡ ἀγανάκτησις. Ἔντονοι καὶ συνεταὶ παραστάσεις ἔγιναν ἐκ μέρους τῶν εὐρωπαϊκῶν ἀνακτοβουλίων πρὸς αὐτοὺς διὰ νὰ παύσουν τὴν αἱματοχυσίαν. Ἀλλὰ παρὰ τὴν κτηνώδη των ἀμάθειαν ξεύρουν ὅτι ἡ ὕπαρξίς των εἶναι ἀναγκαία εἰς τὴν ἰσορροπίαν τῆς Εὐρώπης. Καὶ ἀληθινὰ δι' αὐτὸ καὶ μόνον μένουν ἀκόμη ἀνεκτοὶ παρὰ τὸν Βόσπορον. Ἄν ἀπορριφθοῦν εἰς τὴν Ἀσίαν, ποῖος θὰ καταλάβῃ τὰ Στενὰ; Ἡ φιλοσοφία ἀναστενάζουσα ὑποχωρεῖ εἰς τὴν πολιτικὴν ἀνάγκην.

- Ὄχι, φίλε μου. Τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου ἐπῆλθεν. Ὁ βίος τῶν λαῶν ὁμοιάζει πρὸς τὸν βίον τῶν ἀτόμων. Ὁ ἐξηντλημένος βραχίων τοῦ ἰσλαμισμοῦ μοιραίως θ' ἀφήσῃ τὸ σκῆπτρον τῆς Ἑλλάδος νὰ πέσῃ εἰς χεῖρας νεωτέρας.

- Ἡ ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία δὲν ἔφθασεν ἀκόμη εἰς τὴν ἀγωνίαν τοῦ θανάτου της. Τὴν διέτρεξα πρὸ μικροῦ καὶ νομίζω ὅτι διέκρινα ἀκόμη στοιχεῖα ζωτικότητος καὶ δυνάμεως. Ἀλλὰ σκέψου, ἀγαπητέ μου πρίγκηψ, πόση ἀχαριστία ἀπαιτεῖται τὴν στιγμὴν αὐτὴν διὰ ν' ἀποφανθῇ κανεὶς ἐναντίον τῶν Τούρκων καὶ νὰ τοὺς ἐκδιώξῃ ἀπὸ τὴν Εὐρώπην, ἐνῶ ἡ ἐν Βουκουρεστίῳ μεταξὺ Πύλης καὶ Ρωσίας συνθήκη ἤρκεσε μόνη αὐτὴ νὰ ἐπιτρέψῃ εἰς τὴν Ρωσίαν νὰ συγκεντρώσῃ ὅλας της τὰς δυνάμεις ἐναντίον τοῦ Ναπολέοντος. Ἠμπορεῖ ἡ Εὐρώπη, ἐμπαίζουσα τὴν εἰρήνην αὐτὴν καὶ τὰ ἐξ αὐτῆς μέγιστά της ὠφελήματα, νὰ σχίσῃ τοὺς νόμους τῆς ἰσορροπίας της καὶ νὰ διαψεύσῃ τὰς μεγάλας ἀρχὰς ποὺ διακηρύττει ἐδῶ σήμερον διὰ τοῦ στόματος τῶν ἐστεμμένων της;

Ὁ Ὑψηλάντης ἐφάνη σκεπτόμενος μερικὰς στιγμὰς.

- Ποῖοι εἶναι οἱ μάταιοι αὐτοὶ φόβοι; ἐπανέλαβε μὲ συγκίνησιν. Δὲν σὲ ἀναγνωρίζω πλέον. Ποῦ εἶναι λοιπὸν τὰ ἄλλοτε αἰσθήματά σου τὰ ὁποῖα συνεμερίζοντο τὰ ἰδικά μου καὶ ἐπαγίωναν τὴν φιλίαν μας;

- Δὲν ἤλλαξαν, ἀγαπητέ μου Ἀλέξανδρε. Ἀλλὰ τὰ τελευταῖα διαρρεύσαντα ἔτη μὲ τὰ γεγονότα των, ὡρίμασαν προώρως τὰ αἰσθήματά μου. Διότι εἰς τὴν ἐποχήν μας ζῶμεν βίον πυκνὸν καὶ ταχύν. Ἐγὼ ἀτομικῶς, θεατὴς μυρίων καὶ διαφόρων σκηνῶν, ἠθέλησα νὰ μελετήσω τοὺς πρωταγωνιστάς, νὰ κρίνω τὴν συμπεριφορά των, καὶ τὰ πάθη των. Ἔ! λοιπόν! Τὸ ἀποτέλεσμα εἶναι νὰ ὑπάρχῃ τι πρὸς τὸ ὁποῖον πρέπει κανεὶς νὰ δυσπιστῇ πολὺ εἶναι ἡ ἔξαψις ὑφ' οἱανδήποτε μορφὴν καὶ ἄν ἐκδηλώνεται.

- Καὶ ὅμως αὐτὴ μόνη γεννᾷ τὰ μεγάλα ἔργα. Εἶναι διὰ γενναίαν καρδίαν ὅ,τι τὰ ἱστία διὰ τὸ πλοῖον. Ἐνίοτε τὸ βυθίζουν, ἀλλὰ καὶ χωρὶς αὐτὰ δὲν ἠμποροῦν νὰ ταξιδεύσουν. Ἡ ὑπόθεσις τὴν ὁποίαν υἱοθέτησα δὲν ἠμπορεῖ νὰ ὑποστηριχθῇ χωρὶς τὸν ἐνθουσιασμόν. Δι' αὐτὴν δὲν ὑπάρχει Ἕλλην μὴ πρόθυμος νὰ χύσῃ τὸ αἷμα του.

- Ἀλλοίμονον, φίλε μου, πόσας φορὰς σὲ ἐμέμθην διότι ἐπιμένεις νὰ κρίνῃς τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τὸν ἑαυτόν σου, ὅταν εἰς τὴν Πετρούπολη μοῦ ἐζωγράφισες μερικοὺς συμπατριώτας σου. Μόλις ἔφθασα εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν ἐπείσθην ὁ ἴδιος ὅτι ἀφῆκες τὴν πατρίδα σου εἰς πολὺ τρυφερὰν ἡλικίαν, ὥστε ἔκρινες ἀπὸ τὸν οἰκογενειακόν σου κύκλον, ἤ ἀπὸ ἱστορικὰ ἔγγραφα. Ἀλήθεια! Τί χαρακτῆρες οἱ φιλόδοξοι τοῦ Φαναρίου. Ἀξίζει νὰ τοὺς ἰδῇ κανεὶς νὰ ἕρπουν ἀπὸ τρελλὴν ματαιοδοξίαν ἐμπρὸς εἰς ὄντα ποὺ περιφρονοῦν, νὰ παραδίδουν εἰς αὐτοὺς ἀφειδῶς τοὺς θησαυρούς των διὰ νὰ ἐπιτύχουν εἰς ἀντάλλαγμα καμμίαν ἐξευτελιστικὴν θέσιν καὶ νὰ τελειώσουν σὰν τὴν μυῖγα ποὺ πεθαίνει μέσα στὸ μέλι της. Εἰς αὐτοὺς θὰ ἰδῇ κανεὶς πόσον ἡ ραδιουργία εἶναι ἐπικίνδυνος εἰς διεφθαρμένας καρδίας. Εἰς αὐτοὺς ὅλα ὑποτάσσονται εἰς τὸ πάθος τῆς φιλαρχίας. Μὲ κάθε θυσίαν θέλουν νὰ ὑψωθοῦν ἐπάνω ἀπὸ τοὺς κόκκους τῆς ἄμμου εἰς τὴν ὁποίαν κατάκεινται. Εἶναι τόσον πολὺ ἐκφυλισμένοι καὶ διεφθαρμένοι ἀπὸ τὴν δουλείαν καὶ τὴν ὑβριστικὴν περιωπήν των, ὥστε φαντάζομαι ὅτι ὅπως οἱ Ἰσραηλῖται τοῦ Μωυσέως θὰ μεμψιμοιρήσουν ἐναντίον ἐκείνου ποὺ θὰ ἔλθῃ νὰ τοὺς ἐλευθερώσῃ.

- Ἡ εἰκὼν εἶναι αὐστηρά, ἠμπορῶ νὰ πῶ μάλιστα ἄδικος, εἶπε ζωηρῶς ὁ Ὑψηλάντης. Ἀλλὰ τὰ γεγονότα ὁμιλοῦν πάντοτε μεγαλοφωνότερα ἀπὸ τοὺς συλλογισμούς. Ὁ χρόνος λοιπὸν θὰ πείσῃ ὅτι ἐνήργησα μέ περίσκεψιν. Πίστευσέ με, φίλε μου· εἰς τὰς μεγάλας κοινωνικὰς ἀναστατώσεις ἕνας ἄνθρωπος ἐπιβάλλει τὴν σφραγίδα του. Ὅταν διερωτῶμαι, ἀνακαλύπτω μέσα μου κάποιο μυστήριον, μίαν μυστικὴν καὶ ἀκαταμάχητον ἐπιρροὴν. Αὐτὴ βαρύνει εἰς τὸν βίον μου καὶ μὲ ὠθεῖ πρὸς τὰ ἐμπρός. Το ξεύρω· ὅσον ὁ ἄνθρωπος γίνεται μεγαλύτερος τόσον μεγαλυτέραν παρουσιάζει ἐπιφάνειαν εἰς τὰ πλήγματα. Ἀλλ' ὀφείλω ἄραγε ἀπὸ ἄνανδρον μέριμναν διὰ τὴν ἡσυχίαν μου καὶ τὴν ἀνεξαρτησίαν μου, νὰ συσταλῶ, νὰ σμικρυνθῶ; Ἆ! ὄχι! ὄχι! καὶ ἄν πρόκηται νὰ χάσω τὴν ζωὴν μου. Καὶ ἄν πρόκηται κάποια δόξα νὰ περιβάλῃ τὸ ὄνομά μου, τὸ ὄνομα τῶν φίλων μου, θὰ κινήσω χωρὶς δισταγμόν. Νά! κύτταξε, ἐπρόσθεσε δεικνύων τὰ κατακείμενα συντρίμματα τῶν κλάδων τοῦ Πράτερ, χθὲς ἐμαίνετο ἡ θύελλα, σήμερα ὁ ἥλιος ἀκτινοβολεῖ...

Ἐκαμάρωνα μὲ σεβασμὸν τὴν εὐγενῆ αὐτὴν μορφὴν εἰς τὴν ὁποίαν ὁ πατριωτικὸς ἐνθουσιασμὸς προσέθετε νέαν εὐμορφίαν. Τὰ τελευταία του λόγια ἐλέχθησαν μὲ συγκίνησιν τὴν ὁποίαν μετέδωκε καὶ εἰς ἐμέ. Διότι δὲν ἦτο μόνον γενναῖος ἀλλὰ καὶ εὔγλωττος.

Ἔξαφνα εἰς τὴν στροφὴν μιᾶς δενδροστοιχίας εἴδαμεν δύο ἱππεύοντας περιπατητάς. Διέκρινα τὸν ἕνα ἐξ αὐτῶν. Ἦτο ὁ κόμης Καποδίστριας.

-Ἆ! ἐφώναξεν ὁ Ὑψηλάντης, ἐβάσταξαν τὸν λόγον των. Θὰ ξαναϊδωθῶμεν». Καὶ λέγων εἰς ἐμὲ αὐτὰ ἐφίππευσε καὶ διηυθύνθη καλπάζων πρὸς αὐτούς. Μετά τινας στιγμὰς τοὺς ἔχασα. Ἐπιστρέψας εἰς τὴν Βιέννης μετέβην εἰς τοῦ πρίγκηπος Κοσλόβσκη ἀνυπόμονος νὰ μάθω τὰς λεπτομερείας τῆς νέας εἰδήσεως ἡ ὁποία ἐπρόκειτο νὰ καταστῇ μετ' ὀλίγον μεγάλη καὶ τρομερὰ εἴδησις: ἡ ἀναχώρησις τοῦ Ναπολέοντος ἀπὸ τὴν νῆσον Ἔλβαν.

Μέσα εἰς τὰ μεγάλα συμφέροντα καὶ σοβαρὰ προβλήματα τὸ ὁποῖα συνεζητοῦντο τότε ἤ ἐδημιουργοῦντο ἀνὰ πᾶσαν στιγμήν, τὸ ἑλληνικὸν ζήτημα τοῦτο ἐμεγάλωσε καὶ ἐξήγειρε τὰς συμπαθείας τῆς Εὐρώπης ἡ Ἱστορία συνέλεξε μετὰ φροντίδος ὅλα τὰ σχετικὰ πρὸς τὴν ἔνδοξον αὐτὴν χειραφέρησιν. Διέδωκε τὰ μυστικὰ τὰ ὁποῖα ὁ Ὑψηλάντης δὲν ἐτόλμα νὰ ἐμπιστευθῇ οὔτε εἰς τὴν φιλίαν μας. Καὶ βραδύτερον ἔμαθα ποῖοι ἦσαν οἱ φίλοι αὐτοὶ ἐπί τῆς ἀφοσιώσεως τῶν ὁποίων ἐλογάριαζε διὰ τὴν ἐπιτυχίαν του.

Ἀπὸ τῆς καταστρεπτικῆς ἐπαναστάσεως τοῦ 1770 ἡ γενναιόφρων ἰδὲα τῆς ἀπλευθερώσεως τῆς Ἑλλάδος δὲν ἔπαυσε νὰ καλλιεργῆται εἰς τὰ πνεύματα. Οἱ διωγμοὶ καὶ τὸ χυθὲν αἷμα ἔδιδαν εἰς αὐτὴν νέας δυνάμεις. Δι' αὐτὸ δὲν παρῆλθον εἶκοσιν ἔτη ὅταν ἐσχηματίσθη ὁ πρῶτος σύνδεσμος διὰ νὰ συντρίψῃ τὸν ζυγὸν τοῦ ἰσλαμισμοῦ καὶ νὰ ἐκδιώξῃ τελείως τοὺς Τούρκους ἀπὸ τὴν Εὐρώπην. Νεαρὸς ποιητὴς ὁ Ρήγας γεμάτος ζωὴν καὶ ἐνθουσιασμὸν ὑπῆρξεν ὁ δημιουργός της. Ἡ γαλλικὴ ἐπανάστασις πρὸ ὀλίγου εἶχεν ἐκραγῇ. Αἱ ἀρχαί της διαδίδοντο μὲ καταπληκτικὴν ταχύτητα. Ὁ Ρήγας τὰς ἠσπάσθη μὲ ζήλον καὶ συνέλαβε τὴν ἰδέαν νὰ στηρίξῃ ἐπ' αὐτῶν τὴν ἐπιχείρησίν του. Ἐξ Ἑλλάδος αἱ σχέσεις του ἐπεξετάθησαν εἰς τὴν Ἰταλίαν καὶ τὴν Τουρκίαν. Εἰς τὸν σύνδεσμόν του ἔδωκε τὸ ὄνομα «Ἑταιρεία». Συνέθεσεν ἕνα ὕμνον τῆς Ἐλευθερίας, ὁ ὁποῖος ἐπὶ μακρὸν ἐχρησίμευσεν ὡς ὁδηγὸς τῶν συμπατριωτῶν του εἰς τὰς μάχας. Νέος Τυρταῖος, ἡτοιμάζετο νὰ ὑψώσῃ τὴν σημαίαν τῆς ἐπαναστάσεως, νὰ εἰσβάλῃ εἰς τὴν Ἑλλάδα διὰ νὰ καλέσῃ τοὺς Ἕλληνας νὰ διαρρήξουν τὰ δεσμά των, ὅταν συνελήφθη κατὰ διαταγὴν τῆς αὐστριακῆς κυβερνήσεως. Παραδοθεὶς εἰς τοὺς Τούρκους ὑπέστη τὸ μαρτύριον τοῦ παλουκώματος.

Ἡ δευτέρα Ἑταιρεία ἐσχηματίσθη εἰς τὴν Ἰταλίαν. Τότε ὁ Ναπολέων εὐρίσκετο εἰς τὸ ἀπόγαιον τῆς δυνάμεώς του. Οἱ ἱδρυταὶ τοῦ νέου συνδέσμου ἐφαντάσθησαν νὰ συνδέσουν τὰ σχέδιὰ των πρὸς τὰ σχέδια τὰ ὁποῖα ἐνομίζετο ὅτι τρέφει ἐκεῖνος. Δὲν ἐπρόκειτο πλέον ν' ἀπελευθερωθῇ μόνη της ἡ Ἑλλὰς, ἀλλὰ ν' ἀναστηθῇ εἰς τὴν ἀρχαίαν της ἔκτασιν ἡ παλαιὰ ἑλληνικὴ αὐτοκρατορία, φυσικὴ σύμμαχος τῆς Γαλλίας. Ὁ Ναπολέων, κύριος τῆς βορείας Ἰταλίας, τῆς Ἰλλυρίας καὶ Δαλματίας, ἔμελλε κατὰ τὴν γνώμην των νὰ βοηθήσῃ τὸ μέγα αὐτὸ ἐγχείρημα. Ἡ Εὐρώπη θὰ περιεβάλλετο τότε ἀπὸ εἶδος ζώνης εἰς τὴν διάθεσιν τῆς Γαλλίας. Ἡ Ρωσία θὰ περιωρίζετο πρὸς τὴν Μαύρην Θάλασσαν. Ἡ ἀγγλικὴ ἐπιρροὴ θὰ ἐμηδενίζετο εἰς τὴν Ἐγγὺς Ἀνατολήν. Ἄραγε ὁ Βοναπάρτης ἔλαβε γνῶσιν τῶν γιγαντιαίων τούτων σχεδίων; Εἶναι ἀμφίβολον. Δὲν ἠγάπα, καὶ δικαίως, τὰς μυστικὰς ἑταιρείας, καὶ δὲν ἠκολούθει σχέδια ξένα, ἀλλὰ μόνον τὰ ἰδικά του. Ὅπως καὶ ἄν ἔχῃ ὅμως τὸ πρᾶγμα, τὸ βέβαιον εἶναι ὅτι ἡ καταστρεπτικὴ ἐκστρατεία του εἰς τὴν Ρωσίαν ἐματαίωσε τὸ ἔργον τῆς νεωτέρας Ἑταιρείας.

Ὅταν ἡ Εὐρώπη συνῆλθεν εἰς τὸ Συνέδριον τῆς Βιέννης, συνεζητήθη καὶ ἡ ἰδέα μιᾶς ἀναθεωρήσεως γενικῆς τοῦ πολιτικοῦ χάρτου καὶ τότε ἐσχηματίσθη τρίτη Ἑταιρεία. Αἱ περιστάσεις παρουσιάσθησαν ἐξαιρετικῶς εὐνοϊκαί. Τὸ σχέδιον αὐτὸ Ἑλλάδος ἀνεξαρτήτου ἄν θέλῃ κανεὶς νὰ τὸ ἐξετάσῃ ἐπισταμένως, πραγματοποιηθὲν βραδύτερον, δὲν φαίνεται χιμαιρικόν. Οἱ Τούρκοι, ὅπως πολλάκις ἐλέχθη κατόπιν, εἶναι στρατοπεδευμένοι εἰς τὴν Εὐρώπην. Ἀπὸ τεσσάρων αἰώνων οὐδεμία συγχώνευσις ἔγινε αὐτῶν μὲ τοὺς ὑποδούλους λαούς. Θρησκεία, ἔθιμα, γλῶσσα, τοπικαὶ συνθῆκαι, διετηρήθησαν ἀμιγεῖς εἰς τοὺς χριστιανούς. Τὸ ἐμπόριον, ἡ ναυσιπλοΐα, ἡ βιομηχανία κατὰ τὸ ἤμισυ ἦσαν ὑποδουλωμέναι. Οἱ ἴδιοι κατακτηταὶ ὡμολόγουν ἑαὑτοὺς προσωρινοὺς κυρίους.

Ἡ τρίτη Ἑταιρεία κατηρτίσθη μὲ βαθυνουστάτην σύνεσιν. Αἱ δύο πρῶται εἶχαν σχηματισθῇ ὑπὸ τὴν ἐπίδρασιν τῶν τότε ἐπικρατουσῶν ἰδεῶν. Αὐτὴ ὅμως ὀνειροπολοῦσα τὴν ὑποστήριξιν τοῦ τσάρου Ἀλεξάνδρου, ὠργανώθη ἐπί τῇ βάσει τῆς θρησκείας. Ἤδη ἡ Κα Δὲ Κρούδνερυ, ἡ ὁποία βραδύτερον ἐξήσκησε μεγίστην ἐπιρροὴν εἰς τὸ πνεῦμα τοῦ τσάρου, εἶχεν ἀρχίσει νὰ τὸν μνῇ εἰς τὰ θέλγητρα τῶν ὀνειροπολήσεών της καὶ τοῦ ἀσκητισμοῦ. Ἡ ὑπεράσπισις τοῦ καταδιωκομένου χριστιανισμοῦ ἐκηρύχθη ὡς πρόγραμμα τῆς Ἑταιρείας. Ὠνομάσθη «Ἑταιρεία τῶν Φιλομούσων». Σύμβολον ὥρισε δακτύλιον ἐπὶ τοῦ ὁποίου ἦσαν χαραγμέναι μία γλαῦξ καὶ ὁ Κένταυρος Χίλων. Ἡ γλαῦξ ἦτο τὸ ἔμβλημα τῆς συνετῆς Ἀθηνᾶς, ὁ δὲ Κένταυρος ὁ παιδαγωγὸς τῶν ἡρώων. Ἡ στολὴ τῶν μελῶν τῶν Ἑταιρείας ἦτο κατάμαυρη, μὲ βλάχικον κάλυμμα, φέρον ἐμπρὸς κρανίον σκελετοῦ μὲ δύο ὀστᾶ διεσταυρωμένα. Ἡ κοκάρδα μαύρη, λευκὴ καὶ κόκκινη. Ἡ σημαία λευκὴ φέρουσα κόκκινον σταυρὸν καὶ τὴν ἐπιγραφὴν τοῦ λαβάρου «ἐν τούτῳ νίκᾳ».

Εὐθὺς ἀμέσως τὰ μέλη της ἀνῆλθαν εἰς 60.000. Διηροῦντο εἰς τέσσαρας τάξεις κατὰ τὸν βαθμὸν τῆς μυήσεως. Ἕνα μυστικὸν ἀπαραβίαστον τὴν περιέβαλλε. Ἐντούτοις ὁ αὐτοκράτωρ Ἀλέξανδρος τὴν ἐγνώριζε καὶ χωρὶς νὰ ἐξηγηθῇ ἀνοικτά, φαίνεται ὅτι ηὐνόει τὴν πρόοδόν της. Ἕνας ἀπὸ τοὺς φανατικωτέρους της προπαγανδιαστὰς ἦτο ὁ ἐπίσκοπος Ἰγνάτιος, ὁ δὲ Ὑψηλάντης ἕνας ἀπὸ τοὺς πρώτους μυηθέντας. Ἀλλ' ἐκεῖνος ποὺ ἐχρησίμευσεν ὡς εἰσηγητής της παρὰ τῷ τσάρῳ καὶ ὁ ὁποῖος, ἄν καὶ ἔστεκε φαινομενικῶς ἔξω ἀπ' αὐτὴν, ἦτο ὁ πραγματικός της ἀρχηγός, ἦτο ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας.

Ἐδῶ πρέπει νὰ πῶ μερικὰς λέξεις διὰ τὸν πολιτικὸν αὐτὸν ἄνδρα, διάσημον διὰ τὰ στάδια ποὺ διέτρεξε καὶ διὰ τὸ τέλος του, τοῦ ὁποίου ἡ διαγωγὴ ἐπηρρέασε τόσον πολὺ τὰς ἀποφάσεις τοῦ δυστυχοῦς μου φίλου Ὑψηλάντου. Μεταξὺ τῶν ἀνδρῶν οἱ ὁποῖοι μὲ τὸν Μέττερνιχ, τὸν Ταλλεϋράνδον, τὸν Νέσελροδ, διημφισβήτουν εἰς τὸ Συνέδριον τῆς Βιέννης τὴν μαγεύουσαν δύναμιν τοῦ λόγου, ἀνεφέρετο ὁ Καποδίστριας, ὁ ὁποῖος ἐπεβάλλετο γενικῶς λόγῳ τῆς ἀγάπης μὲ τὴν ὁποίαν τὸν περιέβαλλεν ὁ τσάρος Ἀλέξανδρος. Ἡ συνομιλία του, τὴν ὁποίαν ἐποίκιλλε μὲ θαυμάσιαν εὐχέρειαν, ἡ ἰδιοφυΐα του διὰ τὰς ὑποθέσεις, εἶχαν κατακτήσει ἀμέριστον τὴν ἐμπιστοσύνην τοῦ αὐτοκράτορος. Αἱ συμβουλαί του ἐζητοῦντο δι' ὅλα, ἦτο μυημένος εἰς τὰ μᾶλλον ἀπόκρυφα μυστικά, καὶ ἀνέπτυσσε σπάνιαν δεξιότητα εἰς τὸν χειρισμὸν καὶ τῶν μᾶλλον δυσλύτων ζητημάτων. Μόλαταῦτα κάποιο μυστήριον τὸν περιέβαλλε, διότι ἄν καὶ εἰς τὰς αἰθούσας καὶ τὰς συνδιασκέψεις ἐθεωρεῖτο ἡ μόνη Πυθία, ἐντούτοις προσεπάθει νὰ κρύπτεται τόσον, ὅσον οἱ ἄλλοι ὅλοι ἠμιλλῶντο ποῖος νὰ ἐπιδειχθῇ περισσότερον. Εἰς τὴν σφαῖραν αὐτὴν τῶν ὑψίστων ἀξιωμάτων, ἦτο ὁ μόνος ποὺ δὲν ἀπέδιδεν εἰς τὸν ἑαυτὸν του κανένα ἐπίσημον χαρακτῆρα. Τότε τεσσαρακοντούτης, εἶχε διατρέξει μὲ μεγάλον κόπον τὰ διάφορα διπλωματικὰ στάδια. Γεννηθεὶς εἰς τὴν Κέρκυραν, ὡδηγήθη εἰς Πετρούπολιν ἀπὸ φιλοδοξίαν, ὅπου τὰ ἐξαιρετικά του προσόντα καὶ ἡ εὔνοια τοῦ ἀρχικαγγελαρίου Ρωμανζὸφ μόλις κατώρθωσαν νὰ τὸν διορίσουν εἰς κατωτέραν διπλωματικὴν θέσιν. Ἀποθαρρυνθεὶς ἐσκέπτετο νὰ μεταβῇ εἰς τὴς Ἀμερικήν, ὅταν ἡ στενή του φιλία μὲ τὴν Κυρίαν Δὲ Κρούδνερυ, τῆς ὁποίας συνεμερίζετο τὸν μυστικισμόν, τὸν προήγαγεν ἐκεῖ ὅπου δὲν κατώρθωσαν νὰ τὸν φέρουν τὰ προσόντα του. Μόλις ὁ Ἀλέξανδρος ηὐκαίρησε νὰ τὸν γνωρίσῃ τὸν ἐξετίμησε, χωρὶς νὰ διακρίνῃ ὅτι κάτω ἀπὸ τὴν μετριοφροσύνην του ἔκρυπτε τὴν μεγάλην φιλοδοξίαν νὰ γίνῃ βασιλεὺς τῆς Ἑλλάδος, ἀπελευθερουμένης. Ὅταν ἔφθασεν εἰς Βιέννην προσεκολλήθη εἰς τὸν κόμητα Ραζουμίβσκη χωρὶς ἀκόμα τίτλον καὶ ἰδιότητα σαφεῖς. Αὐτὸς λοιπὸν ἀπήντησε γραπτῶς εἰς τὰς συζητήσεις αἱ ὁποῖαι ἠγέρθησαν μεταξὺ τῶν Ἄγγλων ὑπουργῶν καὶ τῆς Ρωσίας, ὅταν τὸ Συνέδριον ἄφινε ν' ἀναπτυχθοῦν αἱ ἀνοικονόμητοι δυσχέρειαι τὰς ὁποίας ἠμποροῦσε νὰ διευθετήσῃ εὔκολα κατὰ τὰς πρώτας στιγμὰς τῆς μέθης τῆς νίκης. Τὰ ἔγγραφα ἐκεῖνα ἔσχον τεράστιαν ἐπιτυχίαν.

Τὸ ἴδιον μυστήριον ἐχαρακτήρισεν ὅλην του τὴν διαγωγὴν εἰς τὸν σχηματισμὸν τῆς Ἑταιρείας, ἡ ὁποία πραγματικὼς ἐμαιεύθη ἐν Βιέννῃ ὑπὸ τὴν ἐπίβλεψίν του. Μεγάλα πρόσωπα ἐμυήθησαν εἰς αὐτήν, ἀλλ' ὁ Καποδίστριας ἀνεκοίνωσε μέρος μόνον τῶν σχεδίων τῆς Ἑταιρείας. Ἐφρόντιζε κυρίως ν' ἀποκρύπτῃ τὰ ἰδικά του σχέδια. Ἀργότερα τὰ διφορούμενα λόγια τοῦ Ὑψηλάντου μοῦ ἤνοιξαν τὰ μάτια. Ἀπεδείχθη ὅτι ὁ Καποδίστριας ὠργάνωσε τὴν Ἑταιρείαν καὶ παρώξυνε τὸν ἐνθουσιασμὸν τοῦ φίλου μου, ὠθῶν αὐτὸν εἰς τὴν ἐπανάστασιν διὰ νὰ συλλέξῃ αὐτὸς τοὺς καρπούς.

Μερικὰ περιστατικὰ βροντοφωνοῦν τὴν ἀλήθειαν αὐτήν. Βλέπομεν λ.χ. εἰς τὰ 1814 τὸν Καποδίστριαν εἰς Βιέννην παρὰ τὰς πολλὰς καὶ βαρείας του φροντίδας νὰ ἐργάζεται πυρετωδῶς διὰ νὰ συλλέξῃ τὰ συντρίμματα τῆς διαλυθείσης Ἑταιρείας, νὰ τὰ ὀργανώσῃ, νὰ κερδήσῃ ὑπὲρ αὐτῆς τὴν συμπάθειαν τοῦ τσάρου Ἀλεξάνδρου καὶ νὰ δώσῃ εἰς αὐτὴν τὸν θρησκευτικόν της χαρακτῆρα χάρις εἰς τὸν ὁποῖον ἐξησφαλίζετο ἡ ἐπιτυχία της. Μέχρι τὸ 1820 ἀποτελεῖ τὴν ψυχήν, τὴν ἀόρατον ψυχήν, ἐκ τοῦ ἀφανοῦς. Ἀλλ' ἐπέρχεται ἡ στιγμὴ νὰ ἐκδηλωθῇ ἀπεριφράστως καὶ κατηγορηματικά. Ὁ πόλεμος τοῦ Σουλτάνου κατὰ τοῦ Ἀλῆ Τεπελενλῆ εἶχε περατωθῇ, οἱ κυριώτεροι ἑταῖροι συγκεντρώθησαν καὶ ἀπεφάσισαν ν' ἀνακηρύξουν ἕνα ἀρχηγὸν τοῦ κινήματός των. Ἡ ἐκλογή των ἐκυμαίνετο μεταξὺ τοῦ Ὑψηλάντου καὶ τοῦ Καποδίστρια. Ἀπεφασίσθη ὅπως ἡ ἐντολὴ νὰ ὑψώσουν τὴν σημαίαν τῆς ἐπαναστάσεως δοθῇ καὶ εἰς τοὺς δύο καὶ ν' ἀνακηρυχθῇ ἀρχηγὸς ἐκεῖνος ποὺ θὰ ἐδέχετο πρῶτος. Ὁ Καποδίστριας ἀπέκρουσε μὲ ὀργὴν τὴν πρότασιν. Ὁ Ἀλέξανδρος τὴν ἐδέχθη μὲ ἐνθουσιασμόν. Τέλος ὅταν ἡ πολιτικὴ ἤλλαξεν ὄψιν, αὐτὸς ὁ Καποδίστριας συνέταξε τὸ ἔγγραφον τοῦ τσάρου μὲ τὸ ὁποῖον οὐτος ἀπεκήρυττε τὸν Ὑψηλάντην. Ὀλίγα ἔτη βραδύτερον ἐξελέγῃ ἐν ἠσυχίᾳ Κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος. Ὁ Ὑψηλάντης ἀπέθνησκε καταβρωθεὶς ἀπὸ τὰς κακουχίας τῆς φυλακῆς. Ὁ πρῶτος ἀπήλαυσε τὰς τιμὰς καὶ τὰς ἐπιτυχίας του. Ὁ Ὑψηλάντης μετέσχε μόνον τῶν κινδύνων καὶ εἰς αὐτὸν ἀνήκει ὁ θαυμασμός μας³.

«Θὰ ξαναϊδωθῶμεν» ἦσαν τὰ τελευταῖα λόγια τοῦ εὐγενεστάτου φίλου μου. Ἀλλοίμονον! Ἐπέπρωτο νὰ ἐπανίδω μίαν μόνον φορὰν τὸν σύντροφον αὐτὸν τῶν νεανικῶν μου χρόνων τῆς Πετρουπόλεως, τὸν ἐνθουσιώδη αὐτὸν πολεμιστήν, τοῦ ὁποίου εἶχα δεχθῇ τὰς πρώτας ἐξομολογήσεις καὶ τὸν ὁποῖον τόσας φοράς ἐζήτησα νὰ προφυλάξω ἀπὸ τὴν ὑπερβολὴν τῶν ἐξάρσεών του.

(Συνεχίζεται...)

Πηγή: Ανέμη - Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Νεοελληνικών Σπουδών
Ἀντιγραφή: Ἑλλήνων Φῶς