ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΣΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

29 Φεβρουαρίου, 2020 - 16:51

29 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ:
ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΣΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΧΡΟΝΙΑ

Τοῦ Κωνσταντίνου Ἀθ. Οἰκονόμου
δασκάλου – συγγραφέα

Τὸ ἔτος 2020 εἶναι δίσεκτο, δηλαδὴ ἔχει 366 ἡμέρες, μία παραπάνω ἀπ᾽ ὅ,τι τὰ ὑπόλοιπα ἔτη. Ἡ μέρα αὐτὴ εἶναι ἡ 29η Φεβρουαρίου. Ἡ ὕπαρξη τῶν δίσεκτων ἐτῶν ὀφείλεται στὴν προσπάθεια τῶν ἀνθρώπων νὰ ἐναρμονίσουν τὸ τροπικὸ ἔτος, τὸ χρόνο τῆς πλήρους γήινης περιφορᾶς γύρω ἀπὸ τὸν Ἥλιο, μὲ τὸ καθημερινὸ ἡμερολόγιο. Στὴν ἀρχαιότητα τὸ ἡμερολόγιο ἦταν σεληνιακό, βασιζόμενο στὸ χρόνο περιφορᾶς τῆς Σελήνης γύρω ἀπὸ τὴ Γῆ. Οἱ Αἰγύπτιοι εἰσήγαγαν τὸ ἡλιακὸ ἡμερολόγιο. Ὅμως ἀμέσως ἄρχισαν τὰ προβλήματα γιατί τὸ τροπικὸ ἔτος περιέχει ἀκριβῶς 365,2422 ἡμέρες (365 ἡμέρες, 5 ὧρες, 48΄ καὶ 45´. Μέχρι τὸ 45 π.Χ., σ᾽ ὅλη τὴ ρωμαϊκὴ ἐπικράτεια, καὶ στὴν Ἑλλάδα, ἴσχυε τὸ ἡμερολόγιο τοῦ Νουμᾶ Πομπιλίου ποὺ τὸ εἶχε καθιερώσει λίγο μετὰ τὸ 600 π.Χ. Αὐτὸ εἶχε 365 μέρες, ἄρα ἦταν ἕξι περίπου ὧρες μικρότερο τοῦ τροπικοῦ ἡμερολογίου. Μὲ τὴν πάροδο τῶν ἐτῶν τὸ ἡμερολόγιο αὐτὸ προπορευόταν ὡς πρὸς τὶς ἐποχές. Στὰ χρόνια πρὶν τὸν Καίσαρα μποροῦσε νὰ τύχει ἕνας μήνας χειμερινὸς ἐνῶ πρὶν ἀπὸ δεκαετίες αὐτὸς νὰ ὑπῆρξε θερινός! Γιὰ τὴν ἄρση αὐτῆς τῆς ἀστοχίας κλήθηκε ἀπὸ τὸν Ἰούλιο Καίσαρα ὁ Ἕλληνας ἀλεξανδρινὸς ἀστρονόμος Σωσιγένης. Τὸ νέο ἡμερολόγιο θὰ ὀνομασθεῖ Ἰουλιανό. Ὅταν ὁ Σωσιγένης ἀνέλαβε τὴ μετατροπὴ τοῦ ἡμερολογίου, ἐπιμήκυνε τὸ 46 π.Χ. κατὰ 80 ἡμέρες, ὅσες ἦταν καὶ οἱ ἡμέρες ποὺ «προπορεύονταν» τὸ παλαιὸ ἡμερολόγιο, χωρὶς αὐτὲς νὰ καταμετρηθοῦν. Ἐκείνη δηλαδὴ ἡ χρονιὰ εἶχε συνολικὰ 445 ἡμέρες. Ἀκόμη ὁ Σωσιγένης, βασιζόμενος σὲ μετρήσεις τοῦ προγενέστερου Ἱππάρχου, ὑπολόγισε τὸ ἡλιακὸ ἔτος σὲ 365 ἡμέρες καὶ 6 ὧρες, ὁρίζοντας πὼς κάθε 4 χρόνια νὰ προστίθεται μία ἡμέρα (4 ἐπὶ 6= 24 ὧρες) γιὰ νὰ ἐναρμονισθεῖ τὸ Ἰουλιανὸ μὲ τὸ τροπικὸ ἢ ἡλιακὸ ἡμερολόγιο.

Ἔτσι κάθε 4 χρόνια μετὰ τὴν 23η Φεβρουαρίου προσετίθετο μία ἡμέρα. Ἐπειδὴ ἡ 24/2 ἦταν ἡ ἕκτη μέρα πρὶν τὶς ρωμαϊκὲς καλένδες, τὴν Πρωτοχρονιὰ τοῦ ρωμαϊκοῦ ἡμερολογίου, ποὺ ἦταν ἡ 1η Μαρτίου, καὶ ἐπειδὴ ἡ μέρα μετριόταν δεύτερη φορά, ἦταν δηλαδὴ δύο φορὲς ἕκτη, γι᾽ αὐτὸ καὶ τὰ ἔτη μὲ τὴν ἐπιπλέον ἡμέρα ὀνομάστηκαν δίσεκτα. Ἀργότερα ἡ μέρα αὐτὴ μετατέθηκε γιὰ μετὰ τὴν 28/2. Εἶναι ἡ 29η Φεβρουαρίου ποὺ ἔχουμε φέτος. Βέβαια, ὁ Σωσιγένης ἔκανε ἕνα μικρὸ λάθος, ποὺ στὴ διάρκεια τῶν αἰώνων μεγάλωσε. Τὸ Ἰουλιανὸ ἔτος ἦταν μεγαλύτερο τοῦ τροπικοῦ κατὰ 11 λεπτὰ καὶ 15 δευτερόλεπτα καὶ συνεπῶς κάθε 128 ἔτη «ἔτρεχε» μία μέρα παραπάνω. Τὸ 1582 τὸ ἡμερολόγιο ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ τὸ λεγόμενο Γρηγοριανὸ ἡμερολόγιο. Ὅμως, καὶ τὸ 1324 ὁ Νικ. Γρηγορᾶς προσπάθησε νὰ πείσει τὸν αὐτοκράτορα Ἀνδρόνικο νὰ διορθώσει τὸ ἡμερολόγιο.

Οἱ προσπάθειες ὅμως αὐτοῦ τοῦ σπουδαίου Ἕλληνα ἐπιστήμονα ἀπέτυχαν γιατί ὁ Ἀνδρόνικος φοβήθηκε μήπως ἐπικρατήσει σύγχυση μεταξὺ τῶν ἀγραμμάτων, φοβούμενος ἀκόμη διάσπαση τῆς Ἐκκλησίας. Τὸ 1582, λοπόν, ὁ πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ θέλησε νὰ διορθώσει τὸ ἡμερολόγιο ποὺ ἤδη «ἔτρεχε» δέκα ἡμέρες μπροστά. Μὲ βάση προτάσεις ἀστρονόμων, ὁ πάπας μετονόμασε τὴν 5η Ὀκτωβρίου 1582 σὲ 15η Ὀκτωβρίου 1852. Ἡ ἐπιτροπὴ ἀλλαγῆς τοῦ ἡμερολογίου, ὑπὸ τὸν Γρηγόριο, ὅρισε τὰ ἑξῆς: Τὰ ἔτη διαιροῦνται σὲ ἐπαιώνια, πολλαπλάσια δηλαδὴ τοῦ 100 (1800, 1900, 2000, κ.λπ.) καὶ σὲ μὴ ἐπαιώνια (π.χ. 1789, 2011, 2012, κ.λπ.), ποὺ δὲν διαιροῦνται μὲ τὸ 100. Ἀπὸ τὰ μὴ ἐπαιώνια δίσεκτα εἶναι αὐτὰ ποὺ διαιροῦνται μὲ τὸ 4 (2004, 2008, 2012, 2016, κ.ο.κ.) κι ἀπὸ τὰ ἐπαιώνια δίσεκτα εἶναι αὐτὰ ποὺ διαιροῦνται μὲ τὸ 400. Ἔτσι τὸ 1800, τὸ 1900, τὸ 2100 δὲν εἶναι δίσεκτα, ἐνῶ τὸ 2000, ποὺ διαιρεῖται μὲ τὸ 400 ἦταν δίσεκτο. Ὅμως καὶ μὲ τὸ νέο ἡμερολόγιο παρατηρεῖται παρέκλιση 26 δευτερολέπτων ἐτησίως, δηλαδὴ ὑπάρχει καθυστέρηση μίας μέρας κάθε 3225 χρόνια. Γι᾽ αὐτὸ προτάθηκε τό… 4000 μ.Χ. νὰ μὴ θεωρηθεῖ δίσεκτο. Τὸ Ἰουλιανὸ ἡμερολόγιο χρησιμοποιεῖται ἀκόμη σήμερα ἀπὸ τὴν πλειοψηφία τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν.

Στὴν Ἑλλάδα τὸ νέο ἡμερολόγιο ἐφαρμόσθηκε ἀπὸ τὸ 1923, ὁπότε προσετέθησαν 13 ἡμέρες, ὅσες ἦταν τότε ἡ διαφορὰ ἀπὸ τὸ Ἰουλιανό, στὸν Φεβρουάριο τοῦ ἴδιου ἔτους, κι ἔτσι ἡ Πέμπτη 16 Φεβρουαρίου μετονομάσθηκε σὲ Πέμπτη 1 Μαρτίου 1923. Ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος καὶ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο δέχθηκαν τὸ νέο ἡμερολόγιο τὸν ἑπόμενο χρόνο. Ὅμως ὁ ἑορτασμὸς τοῦ Πάσχα καὶ τῶν κινητῶν ἑορτῶν παραμένει συνδεδεμένος μὲ τὸ Ἰουλιανὸ ἡμερολόγιο.

Οἱ δοξασίες ποὺ συνδέουν τὰ δίσεκτα ἔτη ἴσως ἔχουν νὰ κάνουν μὲ τὴ ἀγραμματοσύνη ποὺ ἐπικρατοῦσε κάποτε στὴν πατρίδα μας ἢ ἴσως μὲ τὴ λαθασμένη ἀντίληψη τῆς ἐτυμολογίας τῆς λέξης «δίσεκτο», ποὺ νοοῦνταν «δυσέκτο» καὶ κατ᾽ αὐτὴ τὴν ἀντίληψη ὅ,τι ἀρχίζει ἀπὸ «δυσ» ἔφερνε τὴ δυστυχία. Κάτι σχετικὸ παρατηρεῖται ἀκόμη καὶ σήμερα στοὺς γάμους, ὅπου οἱ καλεσμένοι πετᾶνε ρύζι γιὰ νά… ριζώσει ὁ γάμος! Ὁ μόνος ποὺ θὰ ἔχει σήμερα, ἴσως, παράπονο εἶναι ὁ Ἅγιος Κασσιανὸς o Ρωμαῖος, ποὺ ἑορτάζει κάθε τέσσερα χρόνια, ἐνῶ σήμερα φράσεις ὅπως: «τοῦ χρόνου τέτοια μέρα» ἢ «πέρσι σὰν σήμερα»… ἁπλὰ δὲν εὐσταθοῦν!