Νικηφόρος Βρεττάκος Ο «αλήτης του ουρανού»
Σωτήρης Γουνελάς
Είδες τι σημαίνει να έχεις μεγαλώσει στη φύση; Ένας ολόκληρος κόσμος σε περιβάλλει γεμάτος δέντρα, φυτά, άνθη, ζώα μικρά και μεγάλα, πουλιά και άλλα πετούμενα, ένας στρόβιλος ζωής ανύπαρκτος για τον άνθρωπο της πόλης και δη της μεγαλούπολης, για τον σύγχρονο ειδικά άνθρωπο της τεχνικής, εικονικής και πλαστής ζωής.
Τι είναι τα νερά; Τί είναι τα ποτάμια; Πως φαντάζει ο Ταύγετος; Ποιες πέτρες κατρακυλούν και ποια χώματα; Πούθε έρχονται οι αστραπές; Τι αφουγκράζεται ο ποιητής;
Και οι άνθρωποι; Πόσο κοντά τους βρίσκεται; Βυθίζεται στη μοναξιά του κι ωστόσο «συμβιώνει» μαζί τους; Τι πληγές κουβαλάει, τι μνήμες, τι χαρές; Η Κατοχή πόσο τον σημάδεψε; Ο πόλεμος; Τι φωνάζει στους ανθρώπους;
Ριπές στίχων. Ριπές του ανέμου. Χείμαρροι νερού. Ο ουρανός να κατεβαίνει. Κρυμμένοι και φανεροί άγγελοι. Καλπασμοί με άλογο τρυπούν τα σύννεφα. Ολοζώντανες εικόνες, απλοί στίχοι, διωγμένος ο θάνατος. Πάνω απ’ όλα η ζωή και η αγάπη. Τρυφερότητα και ευαισθησία.
Ιδού σε γοργή σκιαγράφηση ο ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος.
Κάθε ποίηση σημαίνει μια είσοδο του ποιητή στον κόσμο. Είναι σαν ο συγκεκριμένος άνθρωπος, προχωρώντας μέσα από μια παράδοξη μοναξιά, να αντικρύζει τον κόσμο και να θέλει να τον μεταμορφώσει. Τον αντικρύζει στην ομορφιά του και την ασχήμια του, στη λευκή όψη της αγνότητας αλλά και στη σκοτεινιά της αμαρτίας, της φθοράς, του θανάτου, της βίας, την αντιπαλότητας, της μνησικακίας. Στην περίπτωση που μας ενδιαφέρει, έχουμε μπροστά μας έναν ποιητή της διαφάνειας και της αγάπης, έναν ποιητή λαβωμένο από τις εμπειρίες της ζωής του, τις πληγές της ψυχής του που, όμως, επένδυσε στο φως, στη διαύγεια, στη βαθιά ελευθερία του όντος άνθρωπος, στη συνάντηση με τις θείες καταβολές, στην υπέρβαση του εγώ και της ατομικότητας.
Ο Βρεττάκος αφουγκράστηκε την κτίση. Είτε ψηλά είτε χαμηλά, εκεί στον Ταύγετο, άντλησε εικόνες, αφέθηκε στην ησυχία, να ακούσει τί του λέει ο αέρας, το φύλλο που λάμπει πλυμένο από την βροχή, ο ήλιος-προπαντός αυτός που τον μνημονεύει κάθε τόσο-ο ήλιος που δεν είναι ποτέ μόνος του γιατί καταυγάζει την πλάση, φωταγωγεί, αλλά και φανερώνει την ασχήμια και γι’ αυτό στον ποιητή δίνει την ευκαιρία να διορθώσει την εικόνα, να δώσει άλλο ρυθμό, να δουλέψει με μεταφορές και παρομοιώσεις. Μέσα από όλα αυτά ο ποιητής δέχεται τον κόσμο. Συχνά οι αισθήσεις τον παρασύρουν ανοίγοντας αυλάκια στην ψυχή, και τότε αυτή παίρνει το κατόπι τους, συχνά ασθμαίνοντας, παραζαλισμένη. Ο νους συχνά αποβαίνει λαβύρινθος αναπαραστάσεων στο σύγχρονο κόσμο- διεγείροντας πάθη, αναζητά τη διέγερση, μέσα από μια διόγκωση του εγώ. Στην περίπτωση αυτή αναπνοή, καρδιά και λέξη δεν συνεργούν, δεν συνεργάζονται. Ο λόγος ορμά μέσα στον κόσμο σαν για να τον κατακτήσει.
Όμως το ζήτημα βρίσκεται αλλού. Δεν είναι να κατακτήσω τον κόσμο αλλά να «μπορεί να διαβάζει η καρδιά τα ψηφία της κτίσεως» («Ο χορός του κορυδαλλού», η εκλογή μου ποιήματα (1933-1991). Είναι να μπορώ να συλλαβίσω τη λέξη του σύμπαντος που είναι η Αγάπη. Είναι να βάλω τα χρώματα που «ταιριάζουν με τη δημιουργία του Θεού» (ο.π.σ138).
Ο ποιητής διευρύνει το είναι του για να το εναρμονίσει με το είναι του κόσμου. Του κόσμου ως δημιουργία, ως ανθρώπινη παρουσία, ως το πεδίο εκείνο όπου «κι ένα ασήμαντο ζωάκι ακόμη, με μισό μάτι, γαντζωμένο πάνω σε μια πέτρα που ξεβγαίνει από τη θάλασσα και τη λούζει ο ήλιος, πρέπει να νιώθει ευτυχισμένο» («Εξομολόγηση στον αναγνώστη», ο.π. σ.24). Τον απασχολεί υπαρξιακά η σχέση του με τον κόσμο, ζητά να εξηγήσει αυτή τη σχέση, την αγάπη του γι’ αυτόν, αλλά δεν θεωρεί τη σχέση αυτή ξέχωρα από την ιστορία του ανθρώπου.
Υπάρχουν πρόσωπα. Η μητέρα, η αγαπημένη, τα παιδιά, ο φίλος, η φίλη, ο μικρός αγωνιστής, το παιδί με τη φυσαρμόνικα, οι νεκροί, ο σκοτωμένος, οι άνεργοι, το παιδί με τα σπίρτα, οι μητέρες, ο στρατιώτης, ο φιλοξενούμενος της ερημιάς, το παιδάκι του Βιετνάμ με το κομμένο πόδι, ένας στρατιώτης μουρμουρίζει στο αλβανικό Μέτωπο. Είναι τίτλοι ποιημάτων, είναι ανθρώπινες παρουσίες, είναι αγαπημένα πρόσωπα, είναι αυτοί που πια δεν ζουν στη γη αλλά ωστόσο υπάρχουν, είναι οι μεταμορφώσεις του ίδιου, τα προσωπεία του, οι πληγές του, οι μεγάλες και οι μικρές στιγμές, τα σημάδια της αιωνιότητας, οι ποικίλες όψεις της ζωής και του θανάτου.
Πηγή: antifono.gr/
