Πότε και πώς πράττουμε
Πῶς δὲ νοῶν ὁτὲ μὲν πράττει ὁτὲ δ’ οὐ πράττει, καὶ κινεῖται, ὁτὲ δ’ οὐ κινεῖται; ἔοικε παραπλησίως συμβαίνειν καὶ περὶ τῶν ἀκινήτων διανοουμένοις καὶ συλλογιζομένοις. ἀλλ’ ἐκεῖ μὲν θεώρημα τὸ τέλος (ὅταν γὰρ τὰς δύο προτάσεις νοήσῃ, τὸ συμπέρασμα ἐνόησε καὶ συνέθηκεν), ἐνταῦθα δ’ ἐκ τῶν δύο προτάσεων τὸ συμπέρασμα γίνεται ἡ πρᾶξις, οἷον ὅταν νοήσῃ ὅτι παντὶ βαδιστέον ἀνθρώπῳ, αὐτὸς δ’ ἄνθρωπος, βαδίζει εὐθέως, ἂν δ’ ὅτι οὐδενὶ βαδιστέον νῦν ἀνθρώπῳ, αὐτὸς δ’ ἄνθρωπος, εὐθὺς ἠρεμεῖ· καὶ ταῦτα ἄμφω πράττει, ἂν μή τι κωλύῃ ἢ ἀναγκάζῃ. ποιητέον μοι ἀγαθόν, οἰκία δ’ ἀγαθόν· ποιεῖ οἰκίαν εὐθύς. σκεπάσματος δέομαι, ἱμάτιον δὲ σκέπασμα· ἱματίου δέομαι. οὗ δέομαι, ποιητέον· ἱματίου δέομαι· ἱμάτιον ποιητέον. καὶ τὸ συμπέρασμα, τὸ ἱμάτιον ποιητέον, πρᾶξίς ἐστιν. πράττει δ’ ἀπ’ ἀρχῆς. εἰ ἱμάτιον ἔσται, ἀνάγκη τόδε πρῶτον, εἰ δὲ τόδε, τόδε· καὶ τοῦτο πράττει εὐθύς. ὅτι μὲν οὖν ἡ πρᾶξις τὸ συμπέρασμα, φανερόν· αἱ δὲ προτάσεις αἱ ποιητικαὶ διὰ δύο εἰδῶν γίνονται, διά τε τοῦ ἀγαθοῦ καὶ διὰ τοῦ δυνατοῦ.
Ὥσπερ δὲ τῶν ἐρωτώντων ἔνιοι, οὕτω τὴν ἑτέραν πρότασιν τὴν δήλην οὐδ’ ἡ διάνοια ἐφιστᾶσα σκοπεῖ οὐδέν· οἷον εἰ τὸ βαδίζειν ἀγαθὸν ἀνθρώπῳ, ὅτι αὐτὸς ἄνθρωπος, οὐκ ἐνδιατρίβει. διὸ καὶ ὅσα μὴ λογισάμενοι πράττομεν, ταχὺ πράττομεν. ὅταν ἐνεργήσῃ γὰρ ἢ τῇ αἰσθήσει πρὸς τὸ οὗ ἕνεκα ἢ τῇ φαντασίᾳ ἢ τῷ νῷ, οὗ ὀρέγεται, εὐθὺς ποιεῖ· ἀντ’ ἐρωτήσεως γὰρ ἢ νοήσεως ἡ τῆς ὀρέξεως γίνεται ἐνέργεια. ποτέον μοι, ἡ ἐπιθυμία λέγει· τοδὶ δὲ ποτόν, ἡ αἴσθησις εἶπεν ἢ ἡ φαντασία ἢ ὁ νοῦς· εὐθὺς πίνει. οὕτως μὲν οὖν ἐπὶ τὸ κινεῖσθαι καὶ πράττειν τὰ ζῷα ὁρμῶσι, τῆς μὲν ἐσχάτης αἰτίας τοῦ κινεῖσθαι ὀρέξεως οὔσης, ταύτης δὲ γινομένης ἢ δι΄ αἰσθήσεως ἢ διὰ φαντασίας καὶ νοήσεως. τῶν δ’ ὀρεγομένων πράττειν τὰ μὲν δι’ ἐπιθυμίαν ἢ θυμὸν τὰ δὲ δι’ ὄρεξιν ἢ βούλησιν τὰ μὲν ποιοῦσι, τὰ δὲ πράττουσιν.
Απόδοσις:
Πώς όμως σκεπτόμενοι άλλοτε πράττουμε και άλλοτε δεν πράττουμε, και κινούμαστε, και δεν κινούμαστε; Φαίνεται πως συμβαίνει το ίδιο περίπου και όταν διανοούμαστε και συλλογιζόμαστε για πράγματα αμετάβλητα (όπως τα μαθηματικά). Αλλά εκεί στόχος είναι το εξαγόμενο θεώρημα (διότι σ’ έναν συλλογισμό άμα στοχαστούμε τις δύο προτάσεις, εκείνο που καταλαβαίνουμε και επάγουμε είναι το συμπέρασμα), εδώ όμως το συμπέρασμα που εξάγεται από τις δύο προτάσεις είναι η πράξη, όπως, για παράδειγμα, άμα συλλογιστούμε ότι κάθε άνθρωπος πρέπει να βαδίζει, και ότι είμαστε άνθρωποι, ευθύς βαδίζουμε, αν πάλι ότι κανείς δεν πρέπει να βαδίζει τώρα, ευθύς παύουμε· και πράττουμε αμφότερα αυτά, αν δεν μας εμποδίσει κάτι ή αναγκάσει. Πρέπει να φτιάξω κάτι το καλό, η οικία είναι καλό· ευθύς φτιάχνουμε οικία. Χρειάζομαι σκέπασμα, το ιμάτιο σκέπασμα· χρειάζομαι ιμάτιο. Εκείνο που χρειάζομαι, εκείνο πρέπει να φτιάξω· χρειάζομαι ιμάτιο, ιμάτιο πρέπει να φτιάξω. Και το συμπέρασμα, το πρέπει να φτιάξω ιμάτιο, είναι πράξη. Και εκεί που καταλήγει ο συλλογισμός αρχίζει η πράξη. Αν θα είναι ιμάτιο, ανάγκη τούτο πρώτα, και αν τούτο, τότε εκείνο· και ευθύς πράττουμε αυτό. Ότι πράγματι η πράξη είναι το συμπέρασμα, είναι φανερό· οι δε προτάσεις που οδηγούν στην πράξη είναι δύο ειδών: συλλογιζόμαστε για το αν το τάδε είναι καλό ή αν είναι εφικτό.
Και όπως ακριβώς σε μία διαλεκτική συζήτηση ορισμένοι δεν ερωτούν τη φανερή πρόταση, έτσι και εδώ η διάνοια δεν δίνει καθόλου προσοχή στο να εξετάσει την άλλη τη φανερή στο συλλογισμό πρόταση· π.χ., αν το βάδισμα κάνει καλό στον άνθρωπο, δεν χρονοτριβεί στο να εξετάσει αν είναι αυτός άνθρωπος. Γι’ αυτό και όσα πράττουμε δίχως να συλλογιστούμε, γρήγορα πράττουμε. Καθώς όταν ενεργούμε προς έναν σκοπό είτε από την αίσθηση είτε από τη φαντασία είτε από τον νου, εκείνο που επιθυμούμε, ευθύς κάνουμε· διότι αντί να διερωτόμαστε ή να σκεφτόμαστε ενεργούμε κατά την επιθυμία. «Πρέπει να πιω» λέει η επιθυμία. «Αυτό εδώ είναι ποτό» είπε η αίσθηση ή η φαντασία ή ο νους· ευθύς πίνουμε. Κατά αυτόν λοιπόν τον τρόπο τα ζώντα ορμούν προς το να κινηθούν και να πράξουν, όντας η όρεξη η εσχάτη αιτία της κινήσεως, γινομένης αυτής ή δια της αισθήσεως ή δια της φαντασίας και νοήσεως. Από τα πράγματα δε που επιθυμούμε να πράττουμε άλλα κάνουμε και άλλα πράττουμε, άλλα από επιθυμία η θυμό και άλλα από όρεξη η βούληση.
Βιβλιογραφία: Αριστοτέλους Περί ζώων κινήσεως (701a.7 έως 701b.1)
Απόδοση κειμένου: Κότσαλης Γεώργιος
Πηγή: Αριστοτελική Φιλοσοφία
