C Α Π Φ Ω
"Ἡ ἀγάπη στήν ποίηση μοῦ ἦρθε ἀπό μακρυά καί, ἄν μπορεῖ νά τό πεῖ αὐτό κανένας, ἔξω ἀπ΄ τή λογοτεχνία. Τό συνειδητοποίησα μιά μέρα καθώς τριγύριζα στίς αἴθουσες τοῦ Βρετανικοῦ Μουσείου καί βρέθηκα μπροστά σ' ἔναν πάπυρο πρασινωπό, ἄν θυμᾶμαι καλά, μέ χαραγμένο ἐπάνω του ἄρκετά καθαρά ἕνα ἀπόσπασμα τῆς Σαπφῶς. Ὕστερα ἀπό τούς σωρούς τά λατινικά χειρόγραφα πού κατάπινα τά χρόνια ἐκεῖνα ἔνιωθα μιά πραγματική ἀνακούφιση· μοῦ φαινότανε ὅτι ὁ κόσμος ἴσιωνε κι ἔμπαινε στή σωστή του θέση. Αὐτά τά λιγνόκορμα συμπαγή κεφαλαῖα συγκροτούσανε μιά γραφική παράσταση διαυγή καί μυστηριακή μαζί, πού μοῦ ΄κανε νόημα φιλικό μέσ΄ ἀπό τούς αἰῶνες. Σά νά βρισκόμουν πάλι σ΄ ἕνα γιαλό τῆς Μυτιλήνης καί ν΄ ἄκουγα τήν κόρη τοῦ περιβολάρη μας νά τραγουδᾶ."~ ἀ δ΄ [ἔ] ερσα κάλα κέχυται τεθάλαισι δέ Fρόδα κάπαλ΄ ἄνθρυσκα καί μελίλωτος ἀνθεμώ δης ~ τό τρυφερό μυρώνι καί τό ζαμπάκι μέ τή δυνατή εὐωδιά·
"Μιά συζυγία, μισή στόν οὐρανό καί μισή στή γῆ, μισή στήν ἀμφιβολία καί μισή στήν ἀθανασία - εὐδιάκριτη, ἐάν ὄχι τίποτε ἄλλο. Ἄς μοῦ συγχωρεθεῖ, λοιπόν, νά μιλήσω γιά τή Σαπφῶ σάν γιά μιά σύγχρονή μου. Στήν ποίηση καί στά ὄνειρα, δέν γερνάει κανένας."~ πόλλα δέ ζαφοίταισ΄ ἀγανας ἐ πιμνάσθεισ΄ Ἄτθιδος ἰμέρωι λέπταν ποί φρένα κῆρ [δ΄] ἄσαι βόρηται· ~ ὠστόσο ἐκεῖνη μέ βαριά καρδιά ὁλοένα πάει κι ἔρχεται κι ὁ νοῦς της στήν Ἀτθίδα τήν ἀπαλή πού τήν ποθεῖ καί πιά μαράζωσε ἡ ψυχή της.
"Τό πρῶτο πράγμα πού κάνει ἐντύπωση στή Σαπφώ, εἶναι ἡ πίστη πού δείχνει στήν ποιητική ἰδέα, ἡ ἀντίληψη της ὅτι γράφοντας γίνεται μέτοχος ἀθανασίας. Σάν νά ΄ξερε ἀπό τότε ἡ ποιήτρια ὅτι, καί τά ἐννέα δέκατα τοῦ ἔργου της νά ἐξαφανίσει ὁ χρόνος, ἐκείνη, σάν αἴσθηση ζωῆς, θά ἐπιβιώσει."~ κῆθυ δ΄ ἔλθην ἄμμ΄ ὄξυ βόαι τά δ΄ οὐ νῶντ΄ ἄ[π]υστα νὐξ πολύω[ς] γαρύ[ει δι΄ ]ἄλος π[... ἄκου φωνάζει μέ φωνή μεγάλη ἐκεῖ κι ἐμεῖς νά πᾶ με· νά σμίξουμε μαζί της· κι ἡ νύχτα πού ΄ναι ὅλη αὐτιά νά ξαναπεῖ πασχίζει ἐπάνω ἀπό τά κύματα πού μᾶς χωρίζουν τό κάλε σμά της τό κρυφό καί τό ἀνεξήγητο...
"Στροφές ἀκρωτηριασμένες, μισοί στίχοι, σπασμένες λέξεις, ἕνα τίποτε· κι ἀπό τό τίποτε, ἕνα θαῦμα: μιά ὁλοκληρωμένη προσωπικότητα, μέ τά ἰδιαίτερά της χαρακτηριστικά, τόν ἀτομικό της μύθο, καί ὁλόκληρο τόν φυσικό καί τόν ἀνθρώπινο διάκοσμο τοῦ πολιτιστικοῦ χώρου πού ἀναπτύχθηκε. Τόσο, θά ΄λεγες, μεγάλος εἶναι ὁ μαγνητισμός πού ἐξαπολύουν οἱ λέξεις, φτάνει ν΄ ἀποσπασθοῦν ἀπό τόν ἀξονα τῆς χρησιμοθηρικῆς τους ὑποτέλειας."~ πόλυ πάκτιδος ἀδυμελέστερα ~ πού ἡ φωνή της κι άπ΄ τῆς λύρας εἶναι ἀκόμη πιό γλυκιά
"Ἕνας Ἀρχίλοχος στήν Πάρο καί μιά Σαπφώ στή Λέσβο - γιά ν΄ ἀναφερθοῦμε στούς κυριοτέρους - τ΄ ἀνατρέπουν ὅλα, φέρνουν τά αἰσθήματα καί τά ὄνειρα στό πρῶτο ἐπίπεδο, τολμοῦν νά μιλήσουν γιά τήν ἀτομική τους ζωή, νά ποῦν τόν καημό τους, νά τραγουδήσουν, νά χορέψουν. Οἱ πρώτοι στό Αἰγαῖο καί οἱ πρώτοι σ΄ ὅλον τό γνωστό κόσμο, θέλω νά πῶ στόν πολιτισμό πού ἀκόμη σήμερα συνεχίζουμε."~ Ἔρως δηὖτε μ΄ ὁ λυσιμελής δόνει γλυ κύπικρον ἀμάχον ὄρπετον ~ πάλι πάλι ὁ ἔρωτας· ὁ ἔρωτας μέ παιδεύει καί πώς νά τόν παλέψω
"Ἄν μέσα στά θραύσματα πού μᾶς ἀπόμειναν περισυλλέγουμε ἤδη διαμαντένιες ἐκφράσεις, θά πρέπει νά ὑποθέσουμε, σύμφωνα μέ τό νόμο τῶν πιθανοτήτων, ὅτι μέσα στά ἐννέα ποιητικά βιβλία πού ἔγραψε ἡ Σαπφὠ ἕνας πραγματικός θησαυρός λόγων μέ στοχαστική δύναμη, παρομοιώσεων τολμηρῶν καί πρωτότυπων εἰκόνων εἶχε κιόλας δημιουργηθεῖ ἐκεῖ, στό χῶρο τοῦ Ἀνατολικοῦ Αἰγαίου, πρίν ἀκόμη ἀρχίσει ν΄ ἀκμάζει ἐκεῖνο πού, γενικά, θεωροῦμε σάν ἑλληνικό θαῦμα - κι ἐννοῶ, βέβαια, τήν Ἀθηναϊκή Δημοκρατία."~ Κὐπρι κα]ί Νηρήϊδες ἀβλάβη[ν μοι τόν κασί]γνητον δότε τυίδ΄ ἴκεσθα[ι κὤσσα F]οι θύμωι κε θέληι γενεσθαι πάντα τε] λέσθην· ~ εσένα Κύπριδα παρακαλῶ κι ἐσᾶς Νηρηί δες τόν ἀδερφό μου κάντε νά γυρίσε πίσω γερός καί δυνατός κι ὅσα ἡ ψυχή του λα χταράει ὅλα νά γίνουν
"Εἶναι σέ μιά τέτοια στιγμή πού μποροῦμε ν΄ ἀποτιμήσουμε ὁλόκληρη τή λυρική ἀξία τῆς Σαπφῶς, κι ὄχι στά ποικιλόθρον΄ ἀθάνατ΄ Ἀφροδίτα οὔτε, πολύ περισσότερο, στά ξεφτισμένα ἀπό τήν κατοπινή χρήση κοσμητικά ἐπίθετα, τά βροδοδάχτυλος καί τά χρυσοπέδιλος. Σέ αὐτά, ὅπως ἐπίσης καί σέ μερικές γνωμικές ἐκφράσεις πού δέν ἔχασαν ἴσαμε σήμερα τό ἀντίκρισμά τους στή ζωή καί πού, ἴσως, δέ θά τίς περίμενε κανείς ἀπό μιά γυναίκα:οὐ δύνατον γένεσθαι λῶστ΄ ὀν΄ ἀνθρώπωι πεδέχην δ΄ ἄρασθαι τ΄ ἐξ ἀδικήτω.
"Τέτοιο πλάσμα εὐαίσθητο καί θαρρετό συνάμα δέν μᾶς παρουσιάζει συχνά ἡ ζωή. Ἕνα μικροκαμωμένο, βαθυμελάχρινο κορίτσι, ἕνα "μαυροτσούκαλο", ὅπως θά λέγαμε σήμερα, πού ὡστόσο ἔδειξε ὅτι εἶναι σέ θέση νά ὑποτάξει ἕνα τριαντάφυλλο, νά ἐρμηνεύσει ἕνα κῦμα ἤ ἕνα ἀηδόνι, καί νά πεῖ "σ΄ ἀγαπῶ", γιά νά συγκινηθεῖ ἡ ὑφήλιος." Ὀδυσσέας Ἐλύτης
Πηγές: Ἐν λευκῶ, Σαπφώ, ἐκδόσεις Ἱκαρος
Φωτογραφία: http://www.igl.ku.dk/bulow/PHaun.html
Χρύσα Νικολοπούλου/Ἑλλήνων Φῶς
