Σοφία Βέμπο
Σοφία Βέμπο
Δὲν ἦταν μόνο μιὰ πρωταγωνίστρια τοῦ θεάτρου, τοῦ ἑλληνικοῦ μουσικοῦ θεάτρου. Ἦταν μιὰ Ἱστορία ποὺ δὲ θὰ ξεχαστεῖ ποτέ: ὁ πόλεμος τοῦ 40 - 41. Ἔτσι θὰ μείνει, ἔτσι θὰ τὴν θυμᾶται ὄχι μόνο τὸ θέατρό μας, ἀλλὰ ὅλοι οἱ Ἕλληνες, προπάντων ὅσοι ζήσαμε τὶς μεγάλες ὧρες ἐκείνου τοῦ πολέμου.
Πέθανε ἡ Σοφία Βέμπο ξαφνικὰ στὶς 11 Μαρτίου.
Χ.
Ἀποχαιρετισμὸς
Στὰ πολλὰ ποὺ γράφτηκαν καὶ θὰ γραφτοῦν ἀκόμη γιὰ τὴν «Τραγουδίστρια τῆς Νίκης», ἄς προσθέσω λίγα λόγια κ' ἐγὼ σὰν παλιός της φίλος. Ὄχι γιὰ νὰ ἱστορήσω τὴ ζωή της καὶ τὴν καλλιτεχνική της σταδιοδρομία, ποὺ ἔχει ἀδιάσπαστα συνδεθεῖ στὴν ἑλληνικὴ μνήμη μὲ δοξασμένες, ὅπως καὶ μὲ πικρὲς ἡμέρες τῆς πατρίδας μας. Ἀλλὰ γιὰ νὰ ρίξω λίγο φῶς σὲ μιὰ σύντομη περίοδο τῆς ζωῆς της, ποὺ δὲν εἶναι γνωστὴ στοὺς πολλούς.
1946 - 47. Ἕνα κύμα φυγῆς ἀπὸ τὸ περιβάλλον ὅπου εἴχαμε ζήσει τὰ ἐφιαλτικὰ χρόνια τῆς κατοχῆς, παρέσυρε πολλοὺς δικούς μας -λογοτέχνες, δημοσιογράφους, ἠθοποιούς, μουσικούς, κάθε κατηγορίας καλλιτέχνες καὶ διανοούμενους- καὶ τοὺς ἀπόθεσε στὴ μεγάλη ὑπερατλαντικὴ χώρα. Τὶς βασανιστικὲς ἐμπειρίες ἐκείνου τοῦ καιροῦ φεύγαμε, ὄχι τὴν Ἑλλάδα. Ἀφοῦ κ' ἐκεῖ ποὺ πήγαμε, τὸν ἑλληνικὸ τρόπο ζωῆς συνεχίσαμε, ἀνάμεσα σὲ συμπατριῶτες, παλιοὺς μετανάστες καὶ καινούργιους ἐπισκέπτες. Τὸ κύμα ἔφερε στὴ Νέα Ὑόρκη καὶ τὴ Σοφία, μαζὶ μὲ ὁλόκληρη συντροφιὰ ἀπὸ δικούς της καὶ καλλιτεχνικοὺς συνεργάτες της: τὴν ἀδελφή της τὴν Ἀλίκη, χορεύτρια καὶ χορογράφο, τὸν ἀλησμόνητο ἀδελφό της Γιῶργο Βέμπο, τὸ μαέστρο Ραπίτη, τὸν ἀκκορντεονίστα καὶ τραγουδιστὴ Μανωλιτσάκη, ἴσως κι ἄλλους ποὺ ἔχουν φύγει ἀπὸ τὴ μνήμη μου.
Γιὰ μερικοὺς ἀπὸ μᾶς, τοὺς ἔξω ἀπὸ τὸν οἰκογενειακό της ἀλλὰ μέσα στὸ στενὸ φιλικό της κύκλο, ἦταν ἕνα ψυχικὸ θερμοκήπιο τὸ διαμέρισμα της στὴν 57η ὁδό, ἀπέναντι ἀπὸ τὸ Σέντραλ Πάρκ, κοντὰ στὸ ἑλληνικὸ ξενοδοχεῖο Σαὶν Μόριτς. Ἦταν ἕνα οἰκεῖο κομμάτι Ἀθήνας μέσα στὴν παγερὴ μοναξιὰ τῆς ἀπέραντης κοσμόπολης. Ὅμως κάτι ἄλλο, ὄχι τὶς συγκεντρώσεις στὸ σπίτι της, θέλω νὰ θυμίσω σ' ἐκείνους ποὺ τὸ ἔζησαν καὶ νὰ τὸ γνωρίσω στοὺς ἄλλους, ποὺ δὲν ἔτυχε νὰ τὸ μάθουν: τὴν καλλιτεχνικὴ καὶ τὴν ἐθνική της δράση στὴν Ἀμερική.
Μάης τοῦ 1947. Ἡ τεράστια -τρεῖς χιλιάδες θέσεις- αἴθουσα τοῦ Κάρνεγκυ Χὼλλ τῆς Ν. Ὑόρκης ἔχει γεμίσει ἀπὸ Ἕλληνες μετανάστες τῆς πρώτης γενεᾶς, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ παιδιὰ καὶ ἐγγόνια τους. Μαζί τους οἱ «τὰ πρῶτα φέροντες» ἀπὸ τοὺς παρεπιδημοῦντες Ἑλλαδίτες: ὁ τότε Ἀρχιεπίσκοπος Ἀμερικῆς καὶ ἀργότερα Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης Ἀθηναγόρας, ὁ Πρεσβευτής μας στὴν Οὐάσιγκτων Βασίλης Δενδαμῆς, ὁ Μόνιμος Ἀντιπρόσωπος τῆς χώρας στὰ Ἡνωμένα Ἔθνη Ἀλέξης Κύρου καὶ δεκάδες διευθυντῶν καὶ ἀνταποκριτῶν ἀθηναϊκῶν ἐφημερίδων, ἀνθρώπων τοῦ πνεύματος καὶ τῆς τέχνης, ὅλοι ἐκεῖνοι ποὺ ἐπαγγελματικὲς αἰτίες ἤ καὶ μόνο τὸ ρεῦμα τῆς ἐποχῆς τοὺς εἶχε φέρει στὴν Ἀμερική. Ἀλλὰ καὶ κριτικοὶ ἐφημερίδων τῆς Ν. Ὑόρκης καὶ πολλοὶ Ἀμερικανοὶ ποὺ ἔτυχε νὰ ἔχουν ἀκούσει, στὰ χρόνια τοῦ πολέμου, τὴν Ἑλληνίδα τραγουδίστρια.
11-5-1947
Μὲ τὸν Ἕλληνα πρέσβη ἀμέσως μετὰ τὸ πρῶτο ρεσιτάλ στὸ Κάρνεγκυ Χωλλ
Ἦταν τὸ πρῶτο «ρεσιτὰλ» τῆς Σοφίας Βέμπο ἐκεῖνο τὸ βράδι. Μία βραδιὰ ἑλληνικοῦ τραγουδιοῦ, ποὺ κατέληξε σὲ ἀποθέωση τῆς πατρίδας μας. Ἕνας ἀπὸ τοὺς Ἀμερικανοὺς κριτικοὺς ἔγραψε: «Ἀκούσαμε χτὲς βράδι τὴ Μὶς Βέμπο καὶ καταλάβαμε ὅτι τὸ πνεῦμα τοῦ ὡραίου δὲν ἔχει πεθάνει στὴν Ἑλλάδα. Ἄν ἡ χώρα διαθέτει κι ἄλλες Βέμπο, γρήγορα θ' ἀναλάβει ἀπὸ τὰ δεινά της. Δὲν ξέρουμε τὴ γλώσσα της, ἀλλὰ ἐκείνη μᾶς ἔδωσε νὰ καταλάβουμε τὸ νόημα τῶν τραγουδιῶν της μὲ τὴν ἐκφραστική της φυσιογνωμία, μὲ τὶς ὡραῖες κινήσεις της καὶ μὲ τὶς χαρακτηριστικὲς ἐνδυμασίες ποὺ ἄλλαζε».
Δώδεκα φορεσιὲς ἄλλαξε ἐκεῖνο τὸ βράδι ἡ Σοφία, γιὰ νὰ εἰκονογραφήσει μὲ τὸ ντύσιμό της τὴν «Ἱστορία τοῦ ἑλληνικοῦ τραγουδιοῦ» ποὺ εἶχε συντάξει γι' αὐτὴν ὁ Μίμης Τραϊφόρος, ἀρχίζοντας ἀπὸ τὰ ἡρωϊκὰ τοῦ 21 καὶ φτάνοντας ὥς τὰ ὑμνητικὰ τῆς δόξας τοῦ 40-41.
Τὸ τραγούδι ὅμως ποὺ ἔκαμε τοὺς παλιοὺς μετανάστες νὰ κλαῖνε μὲ λυγμούς, ἦταν ἐκεῖνο ποὺ τοὺς θύμισε τοὺς κάμπους καὶ τὰ βουνὰ τῆς πατρίδας πού, σαράντα - πενήντα χρόνια πριν, εἶχαν ἀποχαιρετήσει, γιὰ νὰ κάμουν τὴν τύχη τους στὸ Νέο Κόσμο. Ἦταν ἕνα τραγούδι ποὺ τῆς εἶχε στείλει ἀπὸ τὴν Ἀθήνα ὁ Τραϊφόρος, εἰδικὰ γι' αὐτὴ τὴν ἐκδήλωση:
«Χωριό μου, χωριουδάκι μου
καὶ πατρικὸ σπιτάκι μου,
στὴ σκέψη μου σᾶς φέρνω νύχτα - μέρα,
ἐδῶ στὰ ξένα πέρα,
κι ἄλλο δὲ θέλω ἀπ' τὴ ζωὴ
δὲ θέλω τίποτ' ἄλλο νὰ μοῦ δώσει
παρὰ νὰ μ' ἀξιώσει
νὰ ξαναδῶ κάποιο πρωΐ
τὸ πατρικὸ σπιτάκι μου
καὶ τὸ φτωχὸ τὸ χωριουδάκι μου».
Ἦταν πιὸ δυνατὸ τὸ ἀναφιλητὸ ποὺ ἀκούστηκε παρὰ τὸ χειροκρότημα ποὺ ξέσπασε μόλις τελείωσε τὸ τραγούδι. Τὰ ἁπλά, ἀπέριττα λόγια του ἀνατάραξαν τὴν ἀκοίμητη νοσταλγία ποὺ φωλιάζει στὶς ψυχὲς τῶν ὁμογενῶν μας καὶ τὴ μετουσίωσαν σὲ στεναγμὸ καὶ σὲ δάκρυα. Αὐτὸ ἦταν τὸ πρῶτο καὶ τὸ ἐπισημότερο «ρεσιτὰλ» τῆς Σοφίας στὴν Ἀμερική. Στὰ δύο χρόνια ποὺ ἔμεινε ἐκεῖ, ἀκολούθησαν πολλά, στὶς μεγάλες πόλεις τῆς Συμπολιτείας καὶ σὲ συγκεντρώσεις ἑλληνικῶν παροικιῶν. Ἡ ἴδια πάντα ὑποδοχή, ὁ ἴδιος συναγερμὸς τῶν ξενητεμένων, ποὺ ἄκουγαν στὸ τραγούδι της τὸν γνησιότερο παλμὸ τῆς καρδιᾶς τῆς μακρινῆς πατρίδας.
Ἄς εἶναι αὐτὰ τὰ λόγια ἕνα φιλικὸ μνημόσυνο γιὰ μιὰ Ἑλληνίδα καλλιτέχνιδα, ποὺ μὲ τὴν ἀνεπιτήδευτη, ἀφτιασίδωτη τέχνη της, μπόρεσε νὰ δονήσει τὴν Πανελλήνια καὶ ἀκόμη πλατύτερα τὴν Πανεθνικὴ ψυχή.
ΣΤΑΘΗΣ ΣΠΗΛΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ
Πηγή: «Νέα Εστία» τχ. 1218, 1978
Ἑλληνων Φῶς
