Τι εστί ευδαιμονία

Πάντα δὴ τἀγαθὰ ἢ ἐκτὸς ἢ ἐν ψυχῇ, καὶ τούτων αἱρετώτερα τὰ ἐν τῇ ψυχῇ, καθάπερ διαιρούμεθα καὶ ἐν τοῖς ἐξωτερικοῖς λόγοις· φρόνησις γὰρ καὶ ἀρετὴ καὶ ἡδονὴ ἐν ψυχῇ, ὧν ἔνια ἢ πάντα τέλος εἶναι δοκεῖ πᾶσιν. τῶν δὲ ἐν ψυχῇ τὰ μὲν ἕξεις ἢ δυνάμεις εἰσί, τὰ δ’ ἐνέργειαι καὶ κινήσεις.

Ταῦτα δὴ οὕτως ὑποκείσθω καὶ περὶ ἀρετῆς, ὅτι ἐστὶν ἡ βελτίστη διάθεσις ἢ ἕξις ἢ δύναμις ἑκάστων, ὅσων ἐστί τις χρῆσις ἢ ἔργον. δῆλον δ’ ἐκ τῆς ἐπαγωγῆς· ἐπὶ πάντων γὰρ οὕτω τίθεμεν. οἷον ἱματίου ἀρετή ἐστιν· καὶ γὰρ ἔργον τι καὶ χρῆσίς ἐστιν, καὶ ἡ βελτίστη ἕξις τοῦ ἱματίου ἀρετή ἐστιν. ὁμοίως δὲ καὶ πλοίου καὶ οἰκίας καὶ τῶν ἄλλων. ὥστε καὶ ψυχῆς· ἔστι γάρ τι ἔργον αὐτῆς. καὶ τῆς βελτίονος δὴ ἕξεως ἔστω βέλτιον τὸ ἔργον· καὶ ὡς ἔχουσιν αἱ ἕξεις πρὸς ἀλλήλας, οὕτω καὶ τὰ ἔργα τὰ ἀπὸ τούτων πρὸς ἄλληλα ἐχέτω. καὶ τέλος ἑκάστου τὸ ἔργον. φανερὸν τοίνυν ἐκ τούτων ὅτι βέλτιον τὸ ἔργον τῆς ἕξεως· τὸ γὰρ τέλος ἄριστον ὡς τέλος· ὑπόκειται γὰρ τέλος τὸ βέλτιστον καὶ τὸ ἔσχατον, οὗ ἕνεκα τἆλλα πάντα.

Ὅτι μὲν τοίνυν τὸ ἔργον βέλτιον τῆς ἕξεως καὶ τῆς διαθέσεως, δῆλον· ἀλλὰ τὸ ἔργον λέγεται διχῶς. τῶν μὲν γάρ ἐστιν ἕτερόν τι τὸ ἔργον παρὰ τὴν χρῆσιν, οἷον οἰκοδομικῆς οἰκία ἀλλ’ οὐκ οἰκοδόμησις καὶ ἰατρικῆς ὑγίεια ἀλλ’ οὐχ ὑγίανσις οὐδ’ ἰάτρευσις, τῶν δ’ ἡ χρῆσις ἔργον, οἷον ὄψεως ὅρασις καὶ μαθηματικῆς ἐπιστήμης θεωρία. ὥστ’ ἀνάγκη, ὧν ἔργον ἡ χρῆσις, τὴν χρῆσιν βέλτιον εἶναι τῆς ἕξεως.

Τούτων δὲ τοῦτον τὸν τρόπον διωρισμένων, λέγομεν ὅτι ταὐτὸ τὸ ἔργον τοῦ πράγματος καὶ τῆς ἀρετῆς, ἀλλ’ οὐχ ὡσαύτως. οἷον σκυτοτομικῆς καὶ σκυτεύσεως ὑπόδημα. εἰ δή τις ἐστὶν ἀρετὴ σκυτικῆς καὶ σπουδαίου σκυτέως, τὸ ἔργον ἐστὶ σπουδαῖον ὑπόδημα. τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων.

Ἔτι ἔστω ψυχῆς ἔργον τὸ ζῆν ποιεῖν, τοῦ δὲ χρῆσις καὶ ἐγρήγορσις· ὁ γὰρ ὕπνος ἀργία τις καὶ ἡσυχία. ὥστ’ ἐπεὶ τὸ ἔργον ἀνάγκη ἓν καὶ ταὐτὸ εἶναι τῆς ψυχῆς καὶ τῆς ἀρετῆς, ἔργον ἂν εἴη τῆς ἀρετῆς ζωὴ σπουδαία. τοῦτ’ ἄρα ἐστὶ τὸ τέλεον ἀγαθόν, ὅπερ ἦν ἡ εὐδαιμονία. δῆλον δὲ ἐκ τῶν ὑποκειμένων (ἦν μὲν γὰρ ἡ εὐδαιμονία τὸ ἄριστον, τὰ δὲ τέλη ἐν ψυχῇ καὶ τὰ ἄριστα τῶν ἀγαθῶν, αὐτὴ δὲ ἢ ἕξις ἢ ἐνέργεια), ἐπεὶ βέλτιον ἡ ἐνέργεια τῆς διαθέσεως καὶ τῆς βελτίστης ἕξεως ἡ βελτίστη ἐνέργεια, ἡ δ’ ἀρετὴ βελτίστη ἕξις, τῆς ἀρετῆς ἐνέργειαν τῆς ψυχῆς ἄριστον εἶναι.

Ἦν δὲ καὶ ἡ εὐδαιμονία τὸ ἄριστον· ἔστιν ἄρα ἡ εὐδαιμονία ψυχῆς ἀγαθῆς ἐνέργεια. ἐπεὶ δὲ ἦν ἡ εὐδαιμονία τέλεόν τι, καὶ ἔστι ζωὴ καὶ τελέα καὶ ἀτελής, καὶ ἀρετὴ ὡσαύτως (ἣ μὲν γὰρ ὅλη, ἣ δὲ μόριον), ἡ δὲ τῶν ἀτελῶν ἐνέργεια ἀτελής, εἴη ἂν ἡ εὐδαιμονία ζωῆς τελείας ἐνέργεια κατ’ ἀρετὴν τελείαν.

Απόδοσις:

Άπαντα λοιπόν τα αγαθά ή είναι εκτός ή εντός της ψυχής, και από τούτα προτιμότερα όσα είναι εντός, όπως ακριβώς τα διακρίνουμε στα εξωτερικά μαθήματα· αφού η φρόνηση, η αρετή και η ηδονή είναι στη ψυχή, και απ’ αυτά κάποια ή όλα είναι κοινώς παραδεκτά πως αποτελούν τον επιδιωκόμενο σκοπό. Από τα πράγματα δε που υπάρχουν στη ψυχή άλλα είναι καταστάσεις ή δυνάμεις, άλλα πάλι ενέργειες και μεταβολές.

Έστω λοιπόν αυτά κατ’ αυτόν τον τρόπο υποτιθέμενα· και όσον αφορά την αρετή, ότι είναι η βέλτιστη διάθεση ή κατάσταση ή δύναμη αφορούσα κάθε τι για το οποίο υπάρχει μία χρήση ή ένα έργο. Τούτο δε φαίνεται δια της επαγωγής· αφού το ίδιο αξιώνουμε σε κάθε περίπτωση. Για παράδειγμα, μιλάμε για τελειότητα (αρετή) σε ένα ιμάτιο· γιατί και κάποιο έργο υπάρχει και κάποια χρήση, και είναι η βέλτιστη κατάστασή του τελειότητα (αρετή). Το ίδιο και για ένα πλοίο, μία οικία ή και άλλα πράγματα. Επομένως και για τη ψυχή· αφού κάποιο έργο της ανήκει. Έστω λοιπόν το έργο καλύτερο, όταν η κατάσταση στην οποία βρίσκεται το πράγμα είναι καλύτερη· και όπως έχουν οι καταστάσεις μεταξύ τους, το ίδιο έχουν και τα έργα τους το ένα προς το άλλο. Και το έργο του καθενός αποτελεί σκοπό για το καθένα. Φαίνεται λοιπόν από τούτα ότι το έργο είναι καλύτερο από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το καθένα· διότι ο σκοπός ως σκοπός είναι πρωτεύων, αφού υποθέσαμε για σκοπό το βέλτιστο και έσχατο, χάριν του οποίου υπάρχουν όλα τα άλλα.

Ότι το έργο λοιπόν είναι καλύτερο από την κατάσταση και τη διάθεση στην οποία βρίσκεται το πράγμα, είναι φανερό· αλλά το έργο λέγεται με δύο τρόπους. Διότι σε κάποια το έργο είναι διαφορετικό σε σύγκριση με τη χρήση, για παράδειγμα έργο της οικοδομικής τέχνης είναι η οικία αλλά όχι η οικοδόμηση και της ιατρικής η υγεία αλλά όχι η αποκατάσταση της υγείας ούτε η θεραπεία, σε κάποια άλλα δε το έργο είναι η χρήση, για παράδειγμα έργο της όψεως η όραση και της μαθηματικής επιστήμης η θεωρία. Ώστε εξ ανάγκης, όπου το έργο είναι η χρήση, η χρήση είναι καλύτερη από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το πράγμα.

Αφού λοιπόν διευκρινίσαμε τούτα τα πράγματα, μπορούμε να πούμε πως το έργο του πράγματος και το έργο της αρετής του είναι το ίδιο, αλλά όχι με όμοιο τρόπο. Για παράδειγμα, έργο της τέχνης του υποδηματοποιού και της κατασκευής υποδημάτων είναι το υπόδημα. Αν λοιπόν υπάρχει κάποια αρετή που ανήκει στην υποδηματοποιία και στον σπουδαίο υποδηματοποιό, τότε έργο της το σπουδαίο υπόδημα. Το ίδιο ισχύει και στις άλλες περιπτώσεις.

Έστω ακόμη έργο της ψυχής το να παράγει ζωή, και τούτο έγκειται στη χρήση και την εγρήγορση· διότι ο ύπνος είναι ένα είδος αργίας και ησυχίας. Ώστε επειδή το έργο της ψυχής και το έργο της αρετής είναι ένα και το αυτό, έργο της αρετής θα είναι η σπουδαία ζωή. Τούτο άρα είναι το τέλειο αγαθό, πράγμα που ήταν η ευδαιμονία. Φαίνεται δε από όσα υποθέσαμε (διότι η ευδαιμονία ήταν το πρωτεύων, οι στόχοι και τα άριστα αγαθά στη ψυχή, ενώ αυτή η ευδαιμονία ή κατάσταση ή ενέργεια), ότι εφόσον η ενέργεια είναι καλύτερη από τη διάθεση και η καλύτερη ενέργεια από την καλύτερη κατάσταση, και αφού η αρετή είναι βέλτιστη κατάσταση, τότε η ενέργεια της αρετής είναι το πρωτεύων της ψυχής.

Ήταν όμως και η ευδαιμονία το πρωτεύων· είναι άρα η ευδαιμονία ενέργεια αγαθής ψυχής. Επειδή όμως η ευδαιμονία ήταν κάτι το τέλειο, και υπάρχει ζωή και τέλεια και ατελής, το ίδιο και αρετή (η μία είναι ολόκληρη, η άλλη μέρος), και η ενέργεια των ατελών είναι ατελής, τότε η ευδαιμονία θα είναι ενέργεια τέλειας ζωής κατά τέλεια αρετή.

Βιβλιογραφία: Αριστοτέλους Ηθικά Ευδήμεια (1218b.32 έως 1219a.39)
Απόδοση κειμένου: Κότσαλης Γεώργιος

Πηγή: Αριστοτελική Φιλοσοφία