Το δυτικό παράδειγμα ενσαρκωμένο στον νεοέλληνα
Είναι γεγονός, πέραν πάσης αμφιβολίας, ότι κάποιος χρειάζεται εξαιρετικά καλή και ποιοτική μελέτη για να προβεί σε σίγουρα συμπεράσματα όσον αφορά τα πολιτισμικά «παραδείγματα» που υπήρξαν στην ιστορία. Όποιος προβαίνει σε συμπεράσματα χωρίς σφαιρική μελέτη των ζητημάτων πολύ πιθανόν να πέσει εύκολα έξω. Συνεπώς, τα γραφόμενα στις επόμενες παραγράφους μπορεί να χαρακτηριστούν από υποκειμενικά μέχρι ακραία.
Στον χώρο της Ευρώπης, ιστορικά, φαίνεται ότι δύο ήταν τα βασικά πολιτισμικά παραδείγματα: αυτό της Δύσης και αυτό της Ελληνικής Ανατολής. Τα δύο αυτά παραδείγματα φαίνεται ότι έχουν ριζικές διαφορές και προσεγγίσεις όσο αφορά τις προτεραιότητες και τις ανάγκες του ανθρώπου.
Η μια θεωρεί, για παράδειγμα, τον άνθρωπο ως το κέντρο του κόσμου, θεωρεί ότι τα πάντα δημιουργήθηκαν για τον άνθρωπο και ότι είναι χρηστικά εργαλεία αυτού. Η άλλη θεωρεί ότι ο άνθρωπος δεν είναι το κέντρο του κόσμου, αλλά υπάρχει για να βρίσκεται σε αρμονία με τον κόσμο.
Πότε με τον εκδυτικισμένο χριστιανισμό και πότε με τον Διαφωτισμό, η Δύση αντιλήφθηκε τη φύση ως ένα χρηστικό εργαλείο. Η φύση είναι μια πραγματικότητα που με κάποιον τρόπο βρέθηκε στη ζωή του ανθρώπου για τον εξυπηρετεί. Τίποτε λιγότερο, τίποτε περισσότερο. Είναι εμφανές το γεγονός ότι η παιδεία (εκδυτικισμένη πλέον) που έχουμε στα σχολεία μας (αλλά και παγκόσμια) μας μεταφέρει την κουλτούρα ότι τη φύση πρέπει να την προστατεύουμε, γιατί αν δεν την προστατεύσουμε, θα μας εναντιωθεί και θα αφανιστούμε.
Στον αντίποδα του δυτικού παραδείγματος, υπάρχει η φύση στη ζωή του ανθρώπου που καλείται να έχει μια σχέση κοινωνίας μαζί της. Δεν την αγαπά αναγκαστικά με τον φόβο ότι αν κάνει το αντίθετο, θα εναντιωθεί σε αυτόν, αλλά την αγαπά γιατί τη νιώθει μέρος του, είναι η φύση που του δίνει διδάγματα ζωής, είναι η φύση που του έδειξε την αρμονία και το μέτρο στη ζωή του.
Θα τολμούσα να πω ότι οι Δυτικοί (όχι όλοι βέβαια) αντιλήφθηκαν τη διδασκαλία των Ελλήνων φιλοσόφων ως χρησιμοθηρική, δηλαδή ως απλά διδάγματα τα οποία αν εφάρμοζαν, θα είχαν προσωπική ωφελιμότητα. Ως απλές στοχοθεσίες. Η αποτυχία αυτή, βέβαια, ήρθε και από την υποτίμηση της ελληνική γλώσσας και την αστοχία να κατανοήσουν τον εμπειρισμό που μεταφέρει αυτή η γλώσσα. Μια απλή ένδειξη επ’ αυτού είναι το γεγονός ότι κείμενα του Αριστοτέλη μεταφράστηκαν από τα αραβικά στα λατινικά και όχι από τα ελληνικά! Αυτό βέβαια προερχόταν και από τη νοοτροπία τους και τις προτεσταντικές καταβολές τους, δηλαδή τη νομικίστικη αντίληψη ότι ο άνθρωπος και η κοινωνία αυτού δεν μπορεί να στηριχθεί, αν δεν υπάρχει ο στυγνός νόμος σε όλα τα επίπεδα. Από τη μεταφυσική αναζήτηση μέχρι τις κρατικές δομές και τους θεσμούς των.
Ο Μάρτιν Χάιντεγκερ, Γερμανός σύγχρονος φιλόσοφος, είχε αναφέρει χαρακτηριστικά όσον αφορά την ερμηνεία των Δυτικών στα αρχαιοελληνικά κείμενα: «Αυτή η ερμηνεία ξεκινά, όταν οι ελληνικοί όροι παραλαμβάνονται μέσα στον ρωμαϊκό-λατινικό στοχασμό. Το υποκείμενο μεταβάλλεται σε subjectum, η υπόστασις μεταβάλλεται σε substantia, το συμβεβηκός μεταβάλλεται σε accidens. Αυτή η μετάφραση των ελληνικών όρων στη λατινική γλώσσα δεν είναι διόλου μια απλή εξέλιξη, όπως πιστεύεται έως σήμερα. Πίσω από την επιφανειακή κατά λέξη και άρα πιστή μετάφραση, κρύβεται μια μετάθεση της ελληνικής εμπειρίας σε έναν άλλον τρόπο σκέψης. Ο ρωμαϊκός στοχασμός παραλαμβάνει τις αρχαιοελληνικές λέξεις χωρίς την αντίστοιχη εμπειρία του τι λένε. Η ανεδαφικότητα του δυτικού στοχασμού ξεκινά με αυτήν τη μετάθεση».
Για να επιστρέψουμε στα καθ’ ημάς, ο Ελληνισμός, σχεδόν από την ίδρυση του ελλαδικού κράτους, άρχισε την κατρακύλα, όχι επειδή δεν εφάρμοσε το δυτικό μοντέλο ακέραια, αλλά πολύ απλά γιατί του επιβλήθηκε να το εφαρμόσει αλλά δεν μπόρεσε. Συνεπώς, δεν θα μπορούσε να νιώσει το κράτος δικό του και να το αγαπήσει, αφ’ ενός γιατί οι θεσμοί του κράτους (χωρίς να λάβουν υπ’ όψιν την ιδιοσυγκρασία του Έλληνα) του επιβλήθηκαν και αφ’ ετέρου γιατί δημιουργήθηκε ένα κράτος καθαρά δυτικού προτύπου που δεν ικανοποιούσε τις ανάγκες του.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι γίναμε μια κάκιστη απομίμηση του δυτικού μοντέλου και πολύ δύσκολα θα μπορέσουμε ως Έλληνες, πρώτον, να επαναπροσδιορίσουμε ποιοι είμαστε και ποια παράδοση κομίζουμε και, δεύτερον, να εκσυγχρονίσουμε την παράδοση και τον τρόπο κοσμοαντίληψης που είχαμε κάποτε, με σκοπό την καθ’ ημάς ιεράρχηση των αναγκών του ανθρώπου.
Σιλουανός Νικολάου
Ιδεών Σύλληψις
Πηγή: Εφημερίδα Ένωσις
