Τρεις μαρτυρίες για την 17/2/1821(;) αναζητούν τον αρχηγό της Φιλικής Εταιρείας

Τον Φεβρουάριο του 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης βρισκόταν στην πρωτεύουσα της Βεσσαραβίας. Είναι βέβαιο ότι μεταξύ 15^ης και 17^ης Φεβρουαρίου ο Υψηλάντης έλαβε μήνυμα ή μηνύματα με αγγελιοφόρο. Αμέσως μετά πέρασε τον ποταμό Προύθο και κήρυξε την Επανάσταση στο Ιάσιο της Μολδαβίας την 24/2/1821. Ο Ξόδιλος τοποθετεί την ημερομηνία παραλαβής των μηνυμάτων στην 17^η Φεβρουαρίου. Ο Ξάνθος μιλάει αχρονολόγητα για “διαταγή” που έκανε τον Υψηλάντη να περάσει τον Προύθο την 21^η Φεβρουαρίου και παραθέτει επιστολή του Υψηλάντη της 16/2/1821 που τον καλεί πάραυτα να αφήσει το Ισμαήλ και να μεταβεί στο Κισινόφ, όπου βρισκόταν ο αρχηγός της Επανάστασης. Ο ίδιος ο Υψηλάντης από τον Οκτώβριο του 1820 έγραφε πως κάποιοι πάνω απ’ αυτόν αποφάσιζαν για τον χρόνο εκδήλωσης της Επανάστασης. Ποιος; Η “σεβαστή Αρχή” της Εταιρείας των Φιλικών.

1. Αθανάσιος Ξόδιλος – Απομνημονεύματα

Ο Υψηλάντης, τας διατριβάς έχων εις Κισινόβιον,[1]λαμβάνει την 17^ην Φεβρουαρίου μηνός του ρηθέντος έτους [1821], Πέμπτη εσπέρας, ταχυδρόμον από το Τροπάου[2]με γράμματα προς αυτόν, και αποφασίζει μετά τούτο ευθύς την έξοδόν του δια Μολδαβίαν, πέμψας εμοί επίτηδες γράμματα, να στείλω εν τάχει προς τον εν Γαλαζίω Βασίλειον Καραβιάν, διορίζων αυτόν ότι, απερνών την ακόλουθον Δευτέραν αυτός εις Ιάσιον, να ανοίξωσιν εν Γαλαζίω την σκηνήν, υψώνοντες σημαίαν της Ελευθερίας. (Ξόδιλος, Η Εταιρεία των Φιλικών και τα πρώτα συμβάντα του 1821, Ακαδημία Αθηνών, 1964, σ. 17).

2^α. Εμμανουήλ Ξάνθος – Γράμμα του προς άγνωστο (19/3/1821)

Ο Καλός [Αλ. Υψηλάντης] όμως διορισθής Γενικός επίτροπος παρά της αρχής [των Φιλικών], και αρχιστράτηγος του ελληνικού έθνους, και εισακουσθείς μετά του φιλανθρώπου [τσάρου Αλέξανδρου] και ευεργετικού [Καποδίστρια], έλαβεν διαταγήν να κινήση φανερά δια της Δακίας, και να εκδόση τα μανιφέστα του και προκυρίξεις της αποστασίας, δια τούτο συν Θεώ των δυνάμεων κατά την 21 Φεβρουαρίου το εσπέρας μετά μακράν ομιλίαν έκαμε με τον πληρεξούσιον της Βεσσαραβίας Ίντζοφ, εκίνησε ομού με τους δύω αδελφούς του Νικόλαον και Γεώργιον με τον πρίγγιπα Γεώργιον Καντακουζηνόν, και με άλλα λαμπρά υποκείμενα, και εις τας 22 εμβήκεν συνοδευθείς με πέντε χιλιάδες στρατιωτών προοργανισθέντων εις Μολδοβίαν προθύμων, εις το Ιάσιον, εξήλθον εις προηπάντησίν των ο πρίγγηψ Μηχαλβόδας και οι λοιποί άρχοντες, και εκυρίχθησαν σύμμαχοι και συνεργοί του πράγματος. Εις τας 23 εστάλθησαν τα σταφέτα [αγγελιοφόροι] του Γενικού επιτρόπου, του ηγεμώνος, και των αρχόντων της Μολδαβίας, εις την σύνοδο των βασιλέων εις Λάιμπαχ και προς τον φιλάνθρωπον και ευεργετικόν, και προς τον εν Ντουλτζίνι αρχιστράτιγον Βιγκεστέην. Εις τας 24 επίγαν όλοι εις την εκκλησίαν των Τριών Ιεραρχών εις Γαλατάν όπου ο Μητροπολίτης Βενιαμήν, αφ’ ου εδημηγόρησεν παθητικότατα υπέρ της ελευθερίας του έθνους, έλαβε την σπάθην και περιζώσας αυτήν εις τον Γεινικόν επίτροπον, λέγον τούτου Δαβίδ “περίζωσον την ρομφαίαν σου επί τον μηρόν σου δυνατά και τα λοιπά” … (Αρχείο Εμμανουήλ Ξάνθου, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 2002, τ. Γ΄, σσ. 152-153).

2^β. Εμμανουήλ Ξάνθος – Γράμμα του προς τον Κυριακό Κουμπάρη (19/3/1821)

… τα πράγματα ήδη εδημοσιεύθησαν, και το προσκήνιον ετραβήχθη, και το θέατρον ήνοιξεν. Ο Γενικός επίτροπος και αρχηστράτιγος του ελληνικού έθνους, λαβών ανωτέρας διαταγάς, και διοργανίσας εις τας Δακίας ένα δυνατόν στρατόν, εις τας 21 Φευρουαρίου εκίνησε από το Κισινόβιον … και εις τας 22 εμβήκεν εις Ιάσιον συνοδευθείς με τους δύω του αδελφούς και με άλλα λαμπρά υποκείμενα, και από μερικάς χιλιάδας στρατιωτών προθύμων, εξ’ ήλθον εις προηπάντησίν του ο πρίγγιψ Μηχαήλ Σούτσος και λοιποί άρχωντες, … εστάλησαν τα σταφέτα [αγγελιοφόροι], του γενικού εφόρου, του ηγεμώνος και των αρχόντων της Μολδαβίας, εις την σύνοδον των Βασιλέων εις Λάιμπαχ … (Αρχείο Εμμανουήλ Ξάνθου, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, 2002, τ. Γ΄, σσ. 158-159).

3. Εμμανουήλ Ξάνθος – Γράμμα που παρέλαβε στις 18/2/1821

Ο Ξάνθος γράφει, ότι ευρισκόμενος στο Ισμαήλ της Βεσσαραβίας έλαβε μήνυμα του Υψηλάντη από την πρωτεύουσά της, το Κισινόφ (~230km βόρεια) με έκτακτο ταχυδρόμο, να μεταβεί αμέσως εκεί, επειδή θα ξεκινούσε η Επανάσταση. Το μήνυμα είχε ημερομηνία 16/2/1821 και έλεγε:

Αμέσως όπου λάβης την παρούσαν μου, να σηκωθής και μετά του κυρίου Καλαματιανού να προφθάσης εδώ το ογληγορώτερον χωρίς την παραμικράν άργηταν, επειδή έχω την μεγαλυτέραν χρείαν να σας ενταμώσω και τους δυο και μήτε στιγμήν να μην αργοπορήσετε.

Το γράμμα περιέλαβε ο Ξάνθος πρώτη φορά στην Απολογία του (στη συνέχεια και στα Απομνημονεύματά του), δηλώνοντας έκπληκτος από την αλλαγή σχεδίου του Υψηλάντη.

Ποιος ήταν ο αποστολέας των γραμμάτων από το Λάυμπαχ; Ο Υψηλάντης βεβαιώνει ήδη από το 1820 ότι δεν ηγείται της Φιλικής Εταιρείας:

Αλέξανδρος Υψηλάντης – Γράμμα προς τον Σάββα Καμινάρη και τον Γεωργάκη Ολύμπιο (24/10/1820)

Τώρα δε, επειδή η σεβαστή Αρχή έλαβεν από Ελλάδα ειδήσεις νεωτέρας … με επρόσταξε να ταχύνω όσον το γρηγορώτερον την εκτέλεσιν των ιερών σκοπών μας, και να κινηθώ δια ξηράς, επειδή από Τριέστι είναι πλέον αδύνατον, … Εγώ διωργάνισα τα πράγματα εις την Μολδαυΐαν, και περνώ τον ερχόμενον μήνα με όλους τους περί εμέ εις Ιάσιον. (Φιλήμων, Δ.Ι.Ε.Ε., 1859, τ. Α΄, σ. 233).

Την 18^η Φεβρουαρίου 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης αγγέλλει την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης με την φράση Η κίνησις ημών άφευκτος.


[1] Chișinău: πρωτεύουσα της σημερινής Μολδαβίας, τότε ανήκε στην Ρωσία, στην νεοαποκτηθείσα από τους Οθωμανούς επαρχία της Βεσσαραβίας.
[2] Είναι βέβαιο, ότι ο Ξόδιλος έγραψε “Troppau” κατά λάθος, εννοώντας το Laybach, πρωτεύουσα της σημερινής Σολβενίας. Εκεί συνεχίστηκε από τον Ιανουάριο του 1821 το συνέδριο του Troppau των μελών της Πενταπλής και Ιεράς Συμμαχίας για την αντιμετώπιση των εξεγέρσεων σε Ισπανία και Ιταλία. Στο Troppau είχε ληφθεί κατά πλειοψηφία η απόφαση για δυναμικές επεμβάσεις σε περιπτώσεις εξεγέρσεων.

Στέργιος Ζυγούρας