ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΣΕ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΑ

Ἡ φωνή μου τό ξέρω θά φανεῖ παράταιρη μέσα στό σημερινό κόσμο, θαρρῶ ὅμως ὅτι θά ἔκανα κάτι σάν προδοσία ἄν σώπαινα. Ὅ,τι θά πῶ ἐδῶ, ἔπειτα, ἀφορᾶ ἐμένα μόνο, προσωπικά, εἶναι κάτι σάν ἐξομολόγηση. Τότε γιατί τήν κάνω; Γιατί μόλις τό καλοσκεφτῶ βλέπω πώς δέν εἶναι αὐτή ἡ ἀλήθεια. Ἡ ἀλήθεια εἶναι πώς ὅ,τι μέ ἀπασχολεῖ, βασανίζει κι ἄλλους, ἤ, τό λιγότερο, ἔχει γίνει κρυφή τους ἔγνοια. Βέβαια ἐγώ, γράφοντας ἐδῶ, θά τό παρουσιάσω μέ τό δικό μου τρόπο, δίνοντάς του ἔτσι κάτι τό προσωπικό. Αὐτό, περισσότερο ἀπό ἐγωιστικό, πού δέν εἶναι, ἄς θεωρηθεῖ ἐγγύηση εἰλικρίνειας.

Ἀπό τότε πού κατάλαβα ὑπεύθυνα τόν ἑαυτό μου, σχημάτισα ἄθελά μου τήν ἀλλόκοτη ἐντύπωση πώς βρίσκομαι σάν ἐξόριστος σέ τοῦτον ἐδῶ τόν κόσμο. Πώς μέ ἀφορᾶ χωρίς βαθύτερα νά μ' ἐνδιαφέρει. Πώς δέ «συνηχῶ» μ' αὐτόν. Τότε —αὐθόρμητη καί πληγωμένη ἀντίδραση— βάλθηκα νά μήν φιλοδοξῶ τίποτα περισσότερο ἀπό τό νά μοιάσω στούς ἄλλους, τούς «κανονικούς» ἀνθρώπους. Μ' ἕναν ρυθμό πού ὅλο καί πύκνωνε, σύγκρινα τό πῶς ἐγώ συμπεριφέρομαι, μέ τό πῶς συμπεριφέρονται οἱ ἄλλοι. Τούς ζήλευα πού ἀντιδροῦν στά καθέκαστα τῆς ζωῆς μ' ἕναν τρόπο πού μοῦ φαινόταν ἀνάμεσά τους ὁμοιόμορφος, ἐνῶ ἐγὼ ὑπολειπόμουν. Ἄλλοι φιλοδοξοῦν νά ξεχωρίσουν. Ἐγώ κολακευόμουν νά μιμηθῶ κάτι ἀπό τά καμώματα τῶν ἄλλων, γιατί μ' ἔπνιγε τό αἴσθημα μιᾶς ἀφανέρωτης μοναξιᾶς.

Ὅμως, ἄν ἔνιωθα νά μήν ἀνήκω σ' αὐτόν τόν κόσμο, ποῦ ἔνιωθα ν' ἀνήκω; Δέν μπορῶ νά τό προσδιορίσω, μήτε ξεκαθαρίστηκε ποτέ μέσα μου σέ εἰκόνα ἤ βίωμα ἀκέραιο. «Κάπου ἀλλοῦ» θά ἔλεγα, τίποτ' ἄλλο. Ἦταν ἀνώτερο αὐτό τό «ἀλλοῦ» ἀπό τή γύρω μου πραγματικότητα; Κατώτερο; Μᾶλλον τὸ πρῶτο, μὲ τὴν ἀνεξήγητη ὅμως προσθήκη πώς ἡ αἴσθηση αὐτή δέ μέ κολάκευε μήτε μέ παρηγοροῦσε. Τό εἶπα κιόλας πώς ἡ διαφορά μου μέ τόν γύρω κόσμο τῶν ἀνθρώπων μοῦ ξυπνοῦσε αὐτό πού ἔμαθα ἀργότερα πώς λέγεται σύμπλεγμα μειονεξίας. Ἐνῶ, λοιπόν, μέ τό πέρασμα τῶν χρόνων, ὅταν ἄρχισα πιά νά κρίνω συνειδητά, βάλθηκα ν' ἀντιδρῶ στή ζωή περιφρονώντας μέσα μου τήν ὁμοιομορφία τῶν ἄλλων, σύγκαιρα, ἀντί νά τό χαίρομαι, θλιβόμουν. Καί τότε ξεπήδησε ξεκάθαρα γιά μένα τό συναίσθημα πού ἤτανε σάν ὁ συμβιβασμός τῆς ἀντίθεσης: Θά τό πῶ, γιατί ἔτσι εἶναι καί ψυχικά χρωματισμένο, «ἐντύπωση νοσταλγίας». Αὐτό εἶναι: Νοσταλγοῦσα κάτι πού δέν τό εἶχα γνωρίσει ποτέ!

Ἐδῶ, ἡ μεταφυσική ἐξήγηση εἶναι ἕτοιμη. Ἡ θεοσοφική τό ἴδιο. Θά τό πῶ ξεκάθαρα: Ἡ δεύτερη δέν μοῦ κάνει σοβαρή ἐντύπωση, κάτι μέσα μου τήν ἀποκρούει. Τολμῶ νά τό πῶ ἔτσι κατηγορηματικά, γιατί ἡ περιοχή ὅπου ἔχω τώρα μπεῖ εἶναι ψυχική, καί πιστεύω ὅτι στά ψυχικά φαινόμενα ἡ αὐτόματη ἀντίδραση πρέπει νά λογαριάζεται, νά μήν τήν περνᾶμε γιά πρόληψη ἤ προκατάληψη, πού εἶναι καταστάσεις τοῦ νοῦ, τό πολύ-πολύ ἀφοσιωμένες, κατακαθισμένες στό ἐπίπεδο τοῦ ἀσυνειδήτου.

Δέν εἶναι λοιπόν, νοσταλγία γιά ἕναν «Παράδεισο» ἤ «Ἄλλον κόσμο» πού ὑπάρχει, ἀλλά θά ἔπρεπε νά ὑπάρχει. Γι' αὐτό καί μ' ἀφήνει διπλά ἀνικανοποίητο...

*

Τό μόνο δικό μου, γιά τό ὁποῖο μπορῶ νά εἶμαι βέβαιος, εἶναι ἡ ἀπελπισία μου. (Ὅλα τ' ἄλλα χρειάζονται ἀποδείξεις, βάσανα, ἀναλυτική δοκιμή)

*

Ἡ μόνη σκέψη πού συχνά μέ παρηγορεῖ εἶναι πώς εἶμαι ἕνα ἀσήμαντο ἐπεισόδιο μέσα στόν Ὠκεανό τοῦ Κόσμου. Γιατί; Γιατί μέ ἀπαλλάσσει ἀπό τό πάθος. Ἡ χειρότερη ἀπάτη εἶναι νά συγκινεῖσαι καί νά θρηνεῖς γιά τό ἄτομό σου, ἕνα ἄτομο πού ὅλα γύρω σου δείχνουν φανερά πόσο εἶναι ἀμελητέα ποσότης...

*

Ἀπ' ὅλες τίς ἀνισότητες, ἴσως ἡ σκληρότερη εἶναι ἡ ἀνισότητα ἀπέναντι στόν θάνατο: Ἄλλοι τόν ζοῦν κι ἄλλοι μήτε τόν πληροφοροῦνται — δέν προλαβαίνουν.

*

Ἐκεῖνο πού δίνει περιεχόμενο στή ζωή, εἶναι ἡ ἐπιθυμία. Ὅταν ἡ ἐπιθυμία ἀνασταλεῖ, ἡ ζωή ἀδειάζει. Ὅρα καί τήν βουδδική κατάργηση τῶν ἐπιθυμιῶν, πού καταλήγει σέ ἄρνηση τῆς θέλησης τοῦ ζεῖν.

Ἐναλλαγή ἀπό ἐπιθυμίες καί ἱκανοποιήσεις εἶναι ἡ διαλεκτική πρόσβαση τῆς ζωῆς.

*

Ὁ ἀγώνας εἶναι ν' ἀποσπαστεῖς, ὅσο γίνεται, ἀπό τόν Χρόνο. Ἀπό τόν ψυχολογικό Χρόνο. Εἶναι δύσκολο, σέ διάρκεια ἀκατόρθωτο. Ὅμως, στιγμές-στιγμές, εἶναι ἐφικτό. Καί σ' ἀνακουφίζει... Ξεκόβεις ἔτσι ἀπό τόν πόνο τόν ἄμεσο, τόν καυτερό. Γιατί ὁ πόνος λειτουργεῖ ἐν Χρόνῳ.

*

Κάθε ἀνθρώπινη ζωή ἔχει τό νόημά της, ἀδιάφορο ἄν δέν τό νιώθουμε, ἄν εἶναι πέρα ἀπό ἐκεῖνο πού νομίζουμε ἤ πού ἀναζητοῦμε. Νόημα μυστικό.

Φυσικά, αὐτό ἀφορᾶ τή ζωή τοῦ ἀτόμου κι ὄχι τοῦ εἴδους...

*

Ἡ σύγχρονη ἐποχή, ἡ ἐντελῶς σύγχρονη, θά ἐξαναγκαστεῖ σέ γενικές καί βαθιές ἀναθεωρήσεις. Ἡ ἀναμέτρηση τοῦ ἀνθρώπου μέ τό διάστημα, τά νέα δεδομένα τῆς ἐπιστήμης, ὁ ἀνακόλουθος νέος τρόπος τοῦ σκέπτεσθαι, οἱ νέες νοοτροπίες, θά ἐπιδράσουν δραστήρια πάνω στίς ἠθικές ἀρχές. Ἤδη ἔχουμε συμπτώματα ὀξύτατα τῆς διαταραχῆς (ἐκτροχιασμός νεολαίας κ.λπ.). Αὔριο θά ἐκδηλωθοῦν ἐντονότερα.

*

Ὁ πνευματικός μας πολιτισμός εἶναι ρευστός. Σ' αὐτό ἔγκειται ὁ φιλελεύθεροϛ χαρακτήρας του ἀλλά καί ἡ ἀσυνέπειά του, ἡ ἀνομοιογένεια, πού ἀφήνει ἐκτεθειμένους τούς θεσμούς, εὐπρόσβλητες τίς ἠθικές ἀξίες.

*

Ὁ ἄνθρωπος θά τιμωρηθεῖ πού παράτησε τή γεωργία, τήν πατροπαράδοτη, γιά χάρη τῆς βιομηχανίας.

Ἡ μοιραία παρέκκλιση. (Ἀναπόφευκτη;)

Ἡ βιομηχανία τρέφει τούς πλεονέχτες καί τόν ὁλοκληρωτισμό (τεχνοκρατία). Ἡ τεχνοκρατία κόρη τῆς βιομηχανίας.

Ἡ βιομηχανία, ἀφοῦ πρῶτα συγκέντρωσε τόν πληθυσμό στίς πόλεις, τώρα τόν διώχνει. Ἀλλά γιά νά πάει ποῦ; Παντοῦ παίρνει μαζί του τήν βιομηχανία, δηλαδή τόν δυνάστη του, πού τόν ἐκτοπίζει ἀδιάκοπα, ἀφοῦ πρῶτα τόν μηχανοποιήσει, τόν ἀλλοτριώσει καί τόν δηλητηριάσει.

Ἡ γεωργία σήμαινε παραγωγή, ἡ βιομηχανία κατανάλωση. Ὑποθάλπει τήν κατανάλωση, τήν κάνει ὑστερία, ἀπληστία, καί τέλος ἄγχος.

Γιατί νά λέμε πρόοδο κάθε ἐξελικτικό στάδιο; Ἀπό μηχανική ἀντίληψη τῆς προόδου. Ἡ βιομηχανία «πρόοδος»!

Ἡ γεωργία συνέδεε τόν ἄνθρωπο μέ τή γῆ, τή μάνα του. Ἡ βιομηχανία τόν ὑποτάσσει στήν μηχανή, τοῦ μεταδίδει τό «πνεῦμα» τῆς μηχανῆς. Ὀνειρεύτηκαν ἀπελευθέρωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τή γῆ καί τόν ὑπέταξαν στή δουλεία τῆς τεχνικῆς, δηλαδή τοῦ τεχνητοῦ, τοῦ φτιαχτοῦ, τοῦ ἄψυχου.

Ἡ βιομηχανία, ἀφοῦ πρῶτα δημιούργησε προλετάριους, τώρα δημιουργεῖ προδότες — τούς λιποτάχτες τῆς προλεταριακῆς τάξης, πού αὐτομόλησαν στήν καταναλωτική κοινωνία, ἐξαγοράστηκαν ἀπό τό μεγάλο κεφάλαιο. Ἀφοῦ πρῶτα ἔπλασε ἐπαναστάτες —μιάν ἐλπίδα— τώρα πλάθει ἐθελόδουλους —μιάν ἀπελπισία.

Ἡ γεωργία, σ' ἕνα προχωρημένο στάδιο, ἀπελευθερώθηκε ἀπό τούς γαιοκτήμονες —τή φεδουαρχία. Ἡ βιομηχανία δέν θά ἀπελευθερωθεῖ ἀπό τόν ἰδιώτη ἤ κρατικό κεφαλαιοῦχο, γιατί εἶναι ταυτισμένη μ' αὐτόν, εἶναι ἡ ἔκφρασή του. Συγκεντρωτισμός ἐξανδραποδικός. Πλάθει ἀνδράποδα-ρομπότ, δηλαδή δούλους πρόθυμους, χωρίς πόθο, μέσα τους, ἐλευθερίας.

Ἡ γεωργία δέν δολοφονεῖ τή Φύση. Ἡ βιομηχανία βασίζεται στή δολοφονία της. Ἡ Φύση ὅμως, πεθαίνοντας, πεθαίνει καί μέσα στόν ἄνθρωπο: Γίνεται πιά ὁ ἐξωμότης καί μητροκτόνος.

Στή γεωργία ὁ ἄνθρωπος εἶναι δημιουργός, στή βιομηχανία γίνεται ἐργαλεῖο. Στή γεωργία ὁ ἄνθρωπος ζεῖ στό ὕπαιθρο. Μέ τή βιομηχανία δραπετεύει ἀπό τό ὕπαιθρο, ἐξοικειώνεται νά ζεῖ σέ τεχνητές κατασκευές. Ἡ γεωργία εἶναι ποικιλία, ἡ βιομηχανία ὁμοιομορφία. Ἡ γεωργία σκληραγωγοῦσε τόν ἄνθρωπο. Ἡ βιομηχανία τόν ἐκφυλίζει.

Δέν δεοντολογῶ, διαπιστώνω. Ἡ ἀντιδικία μου εἶναι μέ τήν Μοίρα. Βλέπω τώρα πώς ὑπάρχει Μοίρα.

*

Ὁ ἄνθρωπος εἶναι καταδικασμένος νά προοδεύει...

*

Ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού μόνο τό κορμί τους εἶναι πλασμένο ἀπό λάσπη. Ἀλλονῶν, εἶναι καί ἡ ψυχή.

*

Τό πρόβλημα τοῦ Κακοῦ εἶναι ψευδοπρόβλημα. Τό πραγματικό πρόβλημα εἶναι τοῦ Καλοῦ. Ἀκριβέστερα: τό πρόβλημα πῶς προέκυψε μέσα στόν κόσμο ἡ ἠθική συνείδηση.

*

Πάντοτε ἀναρωτιόμουν πῶς διάβολο δημιουργήθηκε ἡ Ἠθική, ἀφοῦ κανένα πρόσωπο δέν τήν ἔχει στή φυσική ζωή. Τώρα τό καταλαβαίνω: Εἶναι μιά ψευτιά πού τήν ἐπινόησαν οἱ κατεργαρέοι, γιά νά κρύβουν πίσω της, πίσω δηλαδή ἀπό τή νομιμοφάνεια, τίς ἀνομίες τους.

*

Ἡ αὐθεντία τῆς Γραφῆς θεμελιώνει τήν ἐξουσία τῆς Ἐκκλησίας, ὄχι τήν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ. Τόν Θεό τόν ἀνακαλύπτει ὁ καθένας ὅπως μπορεῖ. Αὐτή εἶναι, κατά τήν γνώμη μου, ἡ χάρη πού δόθηκε στόν ἄνθρωπο ἄνωθεν. Καί ἡ αὐθεντία τῆς Ἐκκλησίας χρειάζεται γιά νά καθοδηγεῖ ἤ νά συγκρατεῖ ἐκείνους πού δέν μποροῦν νά βροῦνε μέσα τους, μέ τήν τάση τῆς ψυχῆς τους, τόν δρόμο πρός τόν Θεό.

*

Εἶναι ἀξιοσημείωτο πώς, ἐνῶ χρειάζεται ἡ ὀξύνοια τῶν φιλοσόφων γιά νά στηριχτεῖ ἡ ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ, γιά τήν ἀμφισβήτησή του ἀρκεῖ ἡ κοινότερη λογική μέ τ' ἁπλά ἐπιχειρήματα τῶν καθημερινῶν ἀνθρώπων.

Αὐτό τί δείχνει; Τήν ἀνυπαρξία τοῦ Θεοῦ, ἀναγκαστικά; Κάθε ἄλλο. Δείχνει μιά ἁπλή πραγματικότητα. Πώς ὑπάρχει ἐδῶ ἕνα μυστήριο. Τό προφανέστερο (ἡ ἀνυπαρξία) δέν εἶναι ἀναγκαστικά καί τό ἰσχυρότερο. Εἶναι ἁπλῶς τό πιό αἰσθητό. Αὐτό πού —πρακτικά— εἶναι ἡ δύναμή του, εἶναι καί —φιλοσοφικά— ἡ ἀδυναμία του...

*

Πρέπει νά κρατηθεῖς μακριά ἀπό ἐπισημότητες, γιατί ἡ ἐπισημότης ἐπιβάλλει τόν συμβιβασμό, τόν μετριασμό τῶν ἐκφράσεων, τήν συμμόρφωση μέ κάποιες καθιερωμένες ψεύτικες καταστάσεις, τήν ἀποσιώπηση ἀληθειῶν. Ἐπισημότης θά πεῖ μετάταξή σου στήν παράταξη τῶν στηριγμάτων τοῦ κάθε λογῆς «καθεστῶτος» — ἄρα στατική κατάσταση, ἐξ ὁρισμοῦ ἐναντίωση σέ κάθε κίνηση, ἐξέλιξη, ζωντάνια.

*

Οἱ νέοι δέν μᾶς χρειάζονται ὡς πνευματικούς ἤ ἄλλους ἡγέτες. Δέν φαντάζομαι νά ὑπάρχει συνομήλικός μου τόσο ἀφελής, τόσο ἔξω ἀπό τά πράγματα, πού νά πιστεύει πώς τοῦ ἔλαχε ὁ ρόλος τοῦ ἡγέτη. Οἱ νέοι τούς ἡγέτες τους θά τούς διαλέξουν ἀνάμεσά τους.

*

Ἡ φτήνια μαστίζει τήν Ἑλλάδα. Ὅλοι πουλιούνται: Μέ στόμφο ἤ μέ κυνισμό, σάν κάπηλοι ἤ μεταπράτες...

Πηγή: «ἡ λέξη», τχ. 82, φλεβάρης '89

Ἑλλήνων Φῶς