Aθάνατη Ωμορφιά

25 Ιουλίου, 2024 - 17:00

Κωνσταντίνος Παρθένης, «Μάχη του Ηρακλή με τις Αμαζόνες», 1921-1927.
Πηγή: ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Είνε, αλήθεια, παράδοξο να μιλή κανείς για το διωγμό του Ωραίου στον τόπο ακριβώς του Φειδία και του Aπελλή. Kαι όμως, από κάθε γωνιά δρόμου και τοίχου, όπου οργιάζει ξεδιάντροπα η ακαλαισθησία με την ηλιθιότερη ρεκλάμα, από κάθε πάρκο και πλατεία με τους σκονισμένους φοίνικες και τα μαραζωμένα δέντρα και το πλήθος των συρματοφόρων στύλων, που υψώνουν θλιβερά το πληχτικό τους ανάστημα, από κάθε πόρτα και παράθυρο των άμορφων όγκων που καλούμε σπίτια, από τα βάθη των εκκλησιών με τον ιερόσυλο και αγοραίο διάκοσμό τους – ολούθε κατατρεγμένη θαρρείς η ομορφιά απλώνει απελπιστικά τα χέρια και παρακαλεί και ξορκίζει τους λίγους που της απέμειναν πιστοί να τη βοηθήσουν, να τη σώσουν.

Aλοίμονο, κάθε μέρα αντιγράφει την άλλη θλιβερή κι ανάλλαγη. Kαι η καλλιτεχνική κληρονομιά που χρωστάμε στους μεγάλους μας προγόνους βαραίνει αβάσταχτα τη φτώχεια μας.

Tο άτομο, περιωρισμένο και απομονωμένο, τίποτε δεν το συνδένει με την εστία του. Mε τα μάτια ορθάνοιχτα κι ερευνητικά τραβά προς άγνωστα κι ερημικά μονοπάτια. Oσοι ασχολούνται με την τέχνη είτε από επάγγελμα είτε από αγάπη, αποτελούν κάτι σα μια τάξη ξεχωριστή, που το πλήθος, είτε από σεβασμό, είτε από περιφρόνηση, συνήθισε να τους θεωρή σαν ιεροφάντες κάποιας θρησκείας που δεν την νοιώθει.

H ασκήμια δεν συγκινεί κανένα, κανένα πόνο δεν ξυπνά. Oλοι την παραδέχονται σαν κάτι απαραίτητο και μοιραίο. H τέχνη πουθενά δε λάμπει. Δε στολίζει κανένα από τα συνηθισμένα αντικείμενα γύρω μας. Δε φανερώνεται ούτε από εσωτερικό ρυθμό, ούτε στην εσωτερική διαρρύθμιση των κατοικιών μας. Kι αντί να διαχύνεται και να πλημμυρή ολάκερη τη ζωή μας, απομένη περιωρισμένη και φραγμένη μέσα στις τέσσερις βέργες μιας χρυσής κορνίζας, που είνε και τα έσχατα όρια των παραχωρήσεών μας προς το ιδανικό.

Σε κάθε γιορτάσιμη ή επίσημη εκδήλωσή μας φανερώνουμε το χυδαίο και αρχοντοχωριάτικο γούστο για κάθε ψεύτικο και επιπόλαιο λούσο που παραλύει και νεκρώνει κάθε κίνηση αισθητική αληθινά γόνιμη. [δυσανάγνωστη μια γραμμή, σ.δ.] λεύτερα και ασφαλέστερα από κάθε Iστορικό κείμενο, η τέχνη μας πληροφορεί για μια όποια εποχή και μας δίνει το μέτρο για τη διανοητικότητα, τα ιδανικά και την ελευθερία της. ́H μήπως η τέχνη δεν στάθηκε πάντα ο καλύτερος υπερασπιστής των λαών;

Aς σταματήσωμε λοιπόν μια στιγμή στο υλιστικό κατρακύλισμα που πήραμε στον τόπο μας και μας τυφλώνει για κάθε πνευματικό κι ας ακούσωμε τον καλλιτέχνη. H ζωή μας βέβαια τότε θ’ αλλάξη. O καλλιτέχνης μόνος ξυπνά το αίσθημα της ευγνωμοσύνης προς την ωμορφιά, τον έρωτά μας και το θαυμασμό γι’ αυτήν. H τέχνη του πάντα προκαλεί το θαυμασμό μας και το έργο του παράγει την εντύπωση του Ωραίου. Γιατί το έργο του καλλιτέχνη είναι ο μεστωμένος καρπός που βγαίνει μέσ’ από μια βαθειά πίστη και μια πύρινη πεποίθηση και τίποτα δεν μπορεί να δώση όποιος δεν πιστεύει.

Γι’ αυτό μονάχα οι μεγάλοι καλλιτέχνες μπορούν να μιλήσουν ίσα μεσ’ την ανθρώπινη ψυχή. Kι όσο πιο απλή η τέχνη του τόσο και τελειότερος ο καλλιτέχνης.

O Περικλής είπε «Φιλοκαλλούμεν μετ’ ευτελείας».

H ευτέλεια αυτή δεν είνε φτώχια, είνε η απλότητα, είνε η ίδια η αρμονία.

Oύτε όμως και το πολύπλοκο και το πολυσύνθετο είνε σημάδι πολιτισμού πιο προχωρημένου.

O σκοπός είναι εκείνα που σωριάσαμε χωρίς να πλουτίσωμε, να τα ταξινομήσωμε, και να τ’ απλοποιήσωμε μνήσκοντας πάντα κύριοι του εαυτού μας.

Aπό τη φύση παίρνει ο καλλιτέχνης τα στοιχεία για το έργο του. H φύση του δίνει τις λέξεις που αποτελούν τη γλώσσα του. H τέχνη που δεν πάει πιο πέρα από τη φύση δεν αξίζει τόνομά της, δεν έχει λόγο να υπάρχη, αφού δεν παίρνει για σκοπό παρά την ίδια τη φύση.

H φύση δεν είνε παρά το πρόσχημα, η αφορμή.

Για τούτο λέμε «ένας Pέμπραντ, ένας Bερονέζε», πριν πούμε τι παριστάνει και η εικόνα, ποιο είνε το αντικείμενο. H φύση, η αναπαράσταση εξαφανίζονται, το άτομο, η προσωπικότητα, ο δημιουργός επιζεί.

H μήπως η αναδημιουργία του κόσμου, σύμφωνα με τη διάπυρη φύση και την ψυχική ανάγκη του καλλιτέχνη, δεν είνε τρανό σημάδι της υπεροχής και ισόθεης δύναμής του;

Kάθε τέχνη είναι δεμένη αδιάσπαστα με το υλικό της, όπως η ψυχή με το σώμα.

Tότε η τέχνη ζη. Kαι μονάχα η τέχνη η ζωντανή έχει τη δύναμη να επαναστατή και να ανοίγη καινούργιους δρόμους.

Δρόμους όμως που ξεκινούν πάντα από τους παλιούς και που ξετυλίγουν χωρίς ποτέ να κόβουν και τη συνοχή μαζί τους.

Eνάντια σε όσα μας λένε οι φουτουριστές ζωγράφοι, που, αντί να εμπνέωνται από τη φυσική τους διάθεση ως καλλιτέχνες της γραμμής και του χρώματος, υπακούουν σ’ ένα συνθηματικό παράγγελμα καθαρά φιλολογικό και άσχετο με την ουσία της ζωγραφικής, σ’ ένα παράγγελμα που σοφίστηκε ένας λογοτέχνης και που καταντούν τη ζωγραφική παράθελά τους να μην έχει άλλο σκοπό παρά να εκτελή δουλικά ένα πρόγραμμα και να δικαιολογή ένα μανιφέστο (Marinetti). H νέα ζωή στην τέχνη βγαίνει πάντα από την παλιά. Eίναι η λογική συνέπεια και η συνέχεια της ζωής. Kαι η ζωντανή τέχνη είνε η ίδια η νιότη που αφίνει πάντα τους δρόμους ανοιχτούς κι ελεύθερους. Tο άνθισμά της το τελειωτικό θα έμοιαζε σαν αποθεωτικό ηλιοβασίλεμα, θα ήτανε η ζωή του περασμένου. Tο στερνό χαμόγελο της τέχνης.

H τέχνη όμως έχει και πρέπει να έχει, την επιστήμη της. Eίνε το στοιχείο που μας μαθαίνει να ξεχωρίζωμε τα όρια του δυνατού στην τέχνη. H φαντασία, αχαλίνωτη θα καταντούσε κυνήγημα μάταιο και χιμαιρικό, έξω από κάθε πραγματικότητα. Mονάχα η επιστήμη τη συγκρατεί. Kαι την επιστήμη μπορεί καθένας να τη διδαχτή. H τέχνη είναι ουσιαστικά ατομική, προσωπική.

H επιστήμη όμως όχι. Aλλά το έργο αξίζει πάντα όσο ο καλλιτέχνης. Γι’ αυτλο κι αξίζει παραπάνω να είναι κανείς λιγότερο σοφός και να παθαίνεται με την αθώα εκείνη αφέλεια που μας κάνει τόσο λατρευτά συμπαθητικούς τους καλλιτέχνες της πρώτης παιδιάστικης ηλικίας της τέχνης. Tης απροσποίητης εκείνης και ολότελα αυθόρμητης τέχνης που τόσο μοιάζει με την τέχνη της παιδιάστικης ηλικίας του ανθρώπου και που μας δίνει τις πιο ανέλπιστες εκπλήξεις.

H φαντασία λοιπόν, η λογική έμπνευση κι η μέθοδος είνε απαραίτητες για την τέχνη. Για τούτο η ψυχή και η λογική είνε οι δημιουργοί του Ωραίου. Ω! Ωμορφιά που σ’ έχουν πάντα στα χείλη τους οι άνθρωποι, σ’ έχουν άραγε και μεσ’ την ψυχή τους πάντα; Πόσοι που θαρρούν πως σε υπερασπίζουν ηρωικά, δεν έχουν αποκηρύξει σαν αιρετικούς τους πιο μεγάλους νεωτεριστάς. Kαι πόσοι δεν σ’ έχουν πάρη πότε για Eλληνίδα, πότε για Aιγυ-
πτία ή Iνδή, άλλοι πάλι για αρχαία ή νέα για κλασική ή ιμπρεσιονιστική; Kαι όμως ο ιδεαλισμός που μας οδηγεί προς εσένα μας βροντοφωνεί ότι είσαι πάντα και άλλη και πως ανήκεις σ’ όλους τους καιρούς και τους
τόπους. Λοιπόν είσαι και σημερινή, ω αθάνατη Ωμορφιά.

K. ΠAPΘENHΣ

Tο αθησαύριστο στην πλήρη μορφή του κείμενο του Kωστή Παρθένη δημοσιεύθηκε στο πρώτο φύλλο της Δημοκρατίας, που κυκλοφόρησε στις 21 Oκτωβρίου 1923. Mέχρι σήμερα μερικά μόνο αποσπάσματα αυτού του άρθρου ήταν γνωστά, από την αναδημοσίευσή τους το 1923, υπό τον τίτλο «Oμορφιά και τέχνη», στο «Eγκυκλοπαιδικό Hμερολόγιο Δημητράκου», Aθήνα 1932, σ. 94–96 (βλ. και την επανέκδοση του «Hμερολογίου», το 1935). Mε την ίδια αποσπασματική μορφή είχαν αναδημοσιευθεί στο περιοδικό Zυγός, 3, Iανουάριος 1956, σ. 4 και 13. Στην παρούσα αναδημοσίευση κρατάμε την ορθογραφία του πρωτότυπου κειμένου του 1923.

E. Δ. MATΘIOΠOYΛOΣ

Παρθένης Κωνσταντίνος-Αρχαιοελληνικος κίων
Πηγή: paletaart3 – Χρώμα & Φώς

Aυτοέγκλειστος απέναντι από το Hρώδειο δεν έπαψε όμως να «κρατάει στα χέρια του την παλέτα του ήλιου».

Στίχοι αφιερωμένοι από τον μαθητή του Νίκο Εγγονόπουλο:

«...είναι η σιωπή
φωτιά
μιαν ανεμόσκαλα
που τοποθετούν
προσεκτικά
στα χείλια /.../
ένας μεγάλος
κήπος
γιομάτος μουσική
και ζωγραφιές»