Ένας ιερέας στην ορεινή Ήπειρο μετά την Κατοχή
γράφει ο Βασίλης Σ. Ε. Τσίχλης
Ο μακαριστός πρωτοπρεσβύτερος Ιωάννης Γεωργόπουλος εκοιμήθη εν Κυρίω το 1964. Υπήρξε εφημέριος του μικρού χωριού που ονομάζεται Άνω Ξέχωρο στις Φιλιάτες Θεσπρωτίας, δίπλα στην ελληνοαλβανική μεθόριο. Ταπεινής καταγωγής εξ Ηπείρου, κατάφερε να ολοκληρώσει τις εγκύκλιες σπουδές του στο Σχολαρχείο Κέρκυρας, πολέμησε ως κληρωτός στρατιώτης στη Μικρά Ασία όπου διακρίθηκε στη μάχη του Αφιόν Καραχισάρ, αργότερα χιροτονήθηκε διάκος και εν συνεχεία πρεσβύτερος. Διακόνευσε έως το τέλος του επιγείου βίου του στο χωριό από το οποίο καταγόταν παρ’ ό,τι εδύνατο, λόγω της επαρκούς (για εκείνη την εποχή) μορφώσεώς του, να διακονεύσει σε οιαδήποτε ενορία μεγάλης πόλεως επιθυμούσε.
Προσφάτως, επισκέφθηκα το Άνω Ξέχωρο λόγω της φιλίας μου με έναν εκ των εγγονών του μακαριστού πρωτοπρεσβυτέρου. Συν τοις άλλοις, επισκέφθηκα την ταπεινή οικεία όπου έζησε και συμβουλεύθηκα τη βιβλιοθήκη του. Η φτώχεια της εποχής συμβαδίζει με τη φιλομάθεια του πατρός Ιωάννου. Στη βιβλιοθήκη του βρήκα, για παράδειγμα, την εγκυκλοπαίδεια του Ηλίου, τη μοναδική εγκυκλοπαίδεια που υπήρχε εκείνη την εποχή στο χωριό και συμβουλεύονταν όσοι νέοι επιθυμούσαν να γνωρίσουν κάτι περισσότερο απ’ αυτά που μάθαιναν στα σχολικά βιβλία – αν βέβαια μπορούσαν να αγοράσουν τα σχολικά βιβλία και δεν μοιράζονταν ένα βιβλίο όλοι οι μαθητές μαζί. Με πρόχειρο τρόπο, πιθανώς από τον ίδιο τον πατέρα Ιωάννη, είναι «δεμένα» τα τεύχη της εγκυκλοπαιδείας (οι παλαιότεροι ενθυμούνται ότι, ακόμη και τη δεκαετία του 1990, οι πολύτομες εκδόσεις κυκλοφορούσαν αρχικώς σε τεύχη) και των υπολοίπων περιοδικών της βιβλιοθήκης του. Φαίνεται ότι δεν διέθετε την οικονομική δυνατότητα να βιβλιοδετήσει τα τεύχη, εν τούτοις τα συνέλλεγε – και δεν ήταν αμελητέο το κόστος αγοράς τους, ιδίως σε ένα απομακρυσμένο και φτωχό ορεινό χωριό της Ηπείρου εκείνην την εποχή. Αλλά ξεχωρίζει η φιλομάθεια, καθώς στη μικρή αυτή οικία, η βιβλιοθήκη καταλαμβάνει έναν ολόκληρη τοίχο, που σε όλες τις υπόλοιπες οικίες χρησιμοποιούταν για οτιδήποτε άλλο εκτός από το να στεγάσει μια βιβλιοθήκη.
Παρά την αμείλικτη φθορά του χρόνου, και σε πείσμα της φθοράς αυτής, το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιοθήκης του πατρός Ιωάννου εξακολουθεί να υπάρχει στην οικία του. Τα τέκνα του έκριναν σκόπιμο να τη διατηρήσουν όπως την κατέλειπε και να μην τη μοιράσουν μεταξύ των. Στην επίσκεψή μου, πήρα έναν εκ των προχείρως δεμένων τόμων, προκειμένου να τον μελετήσω αργότερα με την ησυχία μου. Είναι δεμένος με γαλάζιο εξώφυλλο και μια ετικέτα, από αυτές που όταν ήμουν και εγώ μικρός βάζαμε στα βιβλία μας, γράφει: «Εκκλησία διαφορών ετών».
Η «Εκκλησία» είναι το επίσημο δελτίο της Εκκλησίας της Ελλάδος και εξακολουθεί να εκδίδεται. Το ενδιαφέρον είναι ότι ο τόμος που πήρα μαζί μου αναφέρεται στην περίοδο μεταξύ 16ης Σεπτεμβρίου 1946 και 15ης Ιουνίου 1947. Στην πρώτη σελίδα κάθε τεύχους αναγράφεται: «Ιερέα Ι. Γεωργόπουλο Άνω Ξέχωρο Φιλιατών» ενώ σε μερικά τεύχη υπάρχουν ακόμη τα γραμματόσημα αξίας 1.000 δραχμών (!)
Στο δελτίο δημοσιεύονταν διάφορα άρθρα που αφορούν θεολογικά και σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα, εκκλησιαστική ιστορία, εσωτερικά ζητήματα της Εκκλησίας, τις δημοσιεύσεις στο Φ.Ε.Κ. κτλ. Ξεφυλλίζοντας την «Εκκλησία» βρήκαμε διάφορα ενδιαφέρονται κείμενα, λίγα εκ των οποίων παραθέτουμε κατωτέρω:
15 Οκτωβρίου 1946, σελ. 51:
Ανήθικος άμιλλα
Βαθυτάτην κατ’ αυτάς εδοκίμασεν η ελληνική ψυχή θλίψην διά την τεραστίαν αδικίαν, την οποία επέδειξεν η εν Παρισίοις Διάσκεψης των Ειρήνης έναντι της πρώτης νικήτριας του λήξαντος πολέμου Ελλάδος. Την αδικίαν δε ταύτην διέπραξαν αυτοί ούτοι οι κατά την διεξαγωγήν του πολέμου μεγαλόστομαι κράκται των υψηλών ιδανικών, υπέρ ων έλεγον ότι τάχα ο τρομερός αυτός οικουμενικός αγών ανελήφθη. Εις τον βωμόν της κατά της αδικίας, της βίας και της απανθρωπίας παγκοσμίου μάχης πρώτη προσήνεγκεν εαυτήν ολοκαύτωμα η Ελλάς, δι’ όπερ και ήκουσεν εγκώμια και θαυμασμούς και ευγνώμονας υποσχέσεις καθ’ όλην την διάρκεια της πολεμικής γιγαντομαχίας. Η μετά την λήξιν της όμως απροσδόκητος ανακολουθία των τέως υμνητών, οίτινες ανέλαβον το έργον της εμπεδώσεως της ειρήνης διά της αναστηλώσεως των αρχών του δικαίου και της ανωτέρας ηθικής, απεκαλύφθη ως ανήθικος άμιλλα τις περισσότερον να αδικήση την Δικαιοσύνην και να ρίψη ασφαλέστερον τα σπέρματα ενός άλλου πολέμου. Ο ελληνικός λαός, αλλά και πάντες οι παρά της Διασκέψεως της Ειρήνης αναμείναντες την αναστήλωσιν των ούτω περιυβριζομένων υψηλών ιδανικών, υπέρ των οποίων εκατομμύρια ανθρώπων εθυσίασαν την ζωήν των, απέμειναν ανάπηροι, απέθανον εκ πείνης, υπελήφθησαν άστεγοι και εμαρτύρησαν εν αιχμαλωσία και αφαντάστοις βασάνοις, αναμιμνήσκονται την παρακέλευσιν του ιερού Ψαλμωδού: «μη πεποίθατε επ’ άρχοντας, επί υιούς ανθρώπων, οις ουκ έστι σωτηρία»1 «αγαθόν ελπίζειν επί Κύριον ή ελπίζειν επ’ άρχοντας»2.
15 Ιανουαρίου 1947 σελ. 20:
Γνωστοποίησις γάμων και υιοθεσία
Ο τεθείς εις εφαρμογήν Αστικός Κώδιξ μεταξύ άλλων καινοτομιών, ας εισήγαγεν εις το δίκαιον της χώρας μας, επέβαλε δια των άρθρ. 1369 και 1937 την γνωστοποίησιν των μελλόντων να τελεσθώσι γάμων και διά του άρθρου 1568 επέτρεψε την υιοθέτησιν μόνον εις τον συμπληρώσαντα το 50ον έτος της ηλικίας του.
Αι δύο αυταί καινοτομίαι συνήντησαν τας επικρίσεις τινών περί τους νόμους ασχολουμένων και υπεστηρίχθησαν απόψεις αντίκρυς αντίθετοι.
Εν συνεχεία, αναφέρονται οι διάφορες απόψεις. Όσον αφορά την ανακοίνωση των γάμων, το δελτίο σημειώνει ότι τα ελληνικά ήθη και έθιμα δεν προκρίνουν την εν κρυπτώ και παραβύστω τέλεση του μυστηρίου του γάμου αλλά στις μεγάλες πόλεις, πάσα ανακοίνωση είναι αλυσιτελής, γεγονός που άλλωστε απεδείχθη στην πράξη.
Η διάταξη του άρθρου 1568 (που έχει πλέον καταργηθεί) προέβλεπε ότι όποιος επιθυμούσε να υιοθετήσει τέκνο έπρεπε να είχε συμπληρώσει το πεντηκοστό έτος της ηλικίας του. Βέβαια, στην ηλικία των πενήντα ετών λίγοι σκέφτονται να δημιουργήσουν οικογένεια (ειδικώς εκείνη την εποχή όπου ο μέσος όρος ζωής ήταν πολύ χαμηλότερος του σημερινού). Η λογική της διατάξεως είναι ότι προσπαθεί να αποφύγει «υιοθεσία η οποία πιθανόν θα ενείχεν ηθικούς κινδύνους διά το θετόν τέκνον». Μάλιστα ο Μέγας Ναπολέων, εισηγούμενος στην επιτροπή συντάξεως του Αστικού Κώδικος την υιοθεσία, επέμενε όπως αυτή ορισθεί στο πεντηκοστό έτος της ηλικίας.
1 Φεβρουαρίου 1947 σελ. 48:
ΚΛΗΤΗΡΙΟΝ ΕΠΙΚΡΙΜΑ
Προς τον Ιερομόναχον Φιλόθεον Μωραΐτην
τέως εφημέριον του Ιερού Ναού της Αγίας Ελεούσης Αιγάλεω
Αγνώστου διαμονής
Καλούμεν σε όπως εμφανισθής ενώπιον του Επισκοπικού Δικαστηρίου και εις τα Γραφεία της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών την 12ην Μαρτίου 1947, ημέραν Τετάρτην και ώραν 12ην μεσημβρ., ίνα δικασθής επί τη υφισταμένη κατά σου κατηγορίας επί αποβολή του ενδύματος του Κληρικού και τελέσει γάμου.
Προσεπιδηλούμεν σοι δε ότι αν μη εμφανισθής τη ως άνω ημέρα τε και ώρα θέλεις δικασθή ερήμην.
Εν Αθήναις τη 10 Ιανουαρίου 1947
Ο Πρόεδρος του Επισκοπικού Δικαστηρίου
† Ο Ταλαντίου Βασίλειος
Μπορούμε, μάλλον βασίμως, να υποθέσουμε ότι ο ιερομόναχος δεν εμφανίσθηκε ποτέ προκειμένου να λογοδοτήσει…
15 Μαΐου 1947 σελ. 156:
Την Κυριακή 5 μ.μ. η Α.Μ. ο Αρχιεπίσκοπος κατελθών εις Πειραιά παρέστη εις την γενομένην εν τω Πειραϊκώ Συνδέσμω εορτήν των Ορθοδόξων Χριστιανικών Ενώσεων, προς τα μέλη των οποίων και ωμίλησεν.
Πολλοί ίσως αναρωτηθούν τι σπουδαίο έπραξε ο πατήρ Ιωάννης προκειμένου σήμερα, περισσότερο από μισό αιώνα από την κοίμησή του, να αφιερώνουμε ένα άρθρο σε αυτόν. Ο ιστορικός κρίνει τους ανθρώπους αναλόγως της εποχής που έζησαν. Το να διατηρεί σήμερα κάποιος βιβλιοθήκη είναι συνηθισμένο. Το να διατηρεί όμως κάποιος βιβλιοθήκη, με όση επιμέλεια η κακή οικονομική του κατάσταση του επέτρεπε, τα πρώτα έτη μετά την κατοχή προκειμένου να τη χρησιμοποιεί όχι μόνον ο ίδιος αλλά και όποιος άλλος επιθυμούσε, αποτελεί προσφορά. Το Έθνος οφείλει πολλά σε όσους, κληρικούς και λαϊκούς, με άπειρες στερήσεις, προσπάθησαν να συνδράμουν στην εκπαίδευσή του.
